Саясаттану ғылым және оқу пәні ретінде. Саясаттанудың негізгі парадигмалары мен мектептері

1. Мемлекет: мағынасы, мәні, белгілері.

2. Мемлекеттің құрылымы мен қызметтері.

3. Мемлекеттік құрылыстың формалары.

1. 
   Мемлекет – белгілі бір территорияны қамтитын, осы территориядағы тұрғындарына өз билігін тарататын, біртұтастық пен суверенитетке ие ерекше саяси ұйым немесе қоғам институты.
   

Қазіргі халықаралық құқықта мемлекет белгілерінің минималды 3 түрі бар:

1) территория;

2) азаматтылығымен біріктіретін халық;

3) территория мен халық көбінде орындалатын эффективті бақылау ретіндегі егеменді билік.

2. Мемлекет құрылымы: өкілетті орган (парламент), іске асырушы-тағайындаумы орган (президент, премьер, үкімет), бақылау органдары, соттық жүйе, қоғамдық тәртіпті қорғаушы органдар, мемлекеттік қауіпсіздік органдары.

Мемлекеттің негізгі қызметтері:

Ішкі қызметтері: 1) экономикалық функция, 2) әлеуметтік функция; 3) құқықтық функция; 4) мәдени-тәрбиелеуші функция; 5) рухани-идеалогиялық функция; 6) саяси функция;

Сыртқы қызметтері: 1) жеке тұлғаның, қоғамның, мемлекеттің қауіпсіздігінің қамтамасыз етілуі; 2) шетелде мемлекет пен азаматтар талаптарының орындалуы; 3) шетелде жүрген азаматтардың жеке құқық пен еркіндіктерін қорғалануы; 4) шетелдегі этникалық диаспораларға үстемдік жасау; 5) басқа мемлекеттермен жағымды қарым-қатынастың орнауы, бейбіт өмір принцитеріне құрылған қатынастардың дамуы.

Мемлекеттік құрылымның 3 формасы:

1. 
   унитарлы мемлекет - әкімшіл-территориялық бірліктер ортақ билеуімен, жеке дара мемлекеттік білім берудің жоқтығымен сипатталатын мемлекеттік құрылым формасы.
   

- бүкіл мемлекетке ортақ және бүкіл территорияны қамтитын өкілетті, атқарушы, сот органдардың бар болуы;

- құқық пен қаржы, заң шығарушы жүйелердің ортақтылығы;

- барлық әкімшіл-территориялық бірліктер (облыстар, департаменттер, ауылдар) бірдей заңды статусқа ие; өзіндік саяси еркіндігі жоқ, яғни заң шығарушы және ішкі саяси органдардың жоқ болуы. Тек шаруашылық пен әлеуметтік-мәдени орталарда еркін жұмыс атқара алады.

2) Федеративті мемлекет - өз тарапынан бірнеше мемлекеттердің ортақ бір одақтық мемлекетке бірігуі.

Негізгі белгілер:

- территория субьекттер территория сынан тұрады; ішкі шекаралар тек федерация субьектілер келісіммен өзгертуге болады;

- билеу 2 сатыдан тұрады: федеративті және республикалық. 2 сатының да билік органдардың қызметтері федеративті конституциямен бекітілген;

- екіжақты құқықтық жүйенің, екіжақты азаматтылығының, екіпалаталы парламенттің (бірнеше палата федерация субьектілердің талаптарын талқыласа, екінші палата жалпы халықтық мәселелерді қамтиды) бар болуы;

- одақтық мемлекеттік органдар ішкі саяси функцияларды атқарады;

- федерация субьектілерде федерациялық келісімді бұзуға және федерация құрамынан шығуға құқығы жоқ.

Әдебиет: