Модальдылық мәселесі туралы анық та нақты тұжырымдама академик В.В. Виноградовтың еңбегінде байқалады. Оның мына тезисі зерттеушңлер арасында кеңінен танымал деуге болады: Әрбір сөйлем өз бойына мәнді конструктивті(құрылымдық) белгі ретінде модальды мағыналы, яғни, ақиқатқа деген қатынасты білдіретін мазмұнды жинақтайды. Белгілі бір формадағы айтылымды білдірудегі кез-келген тиянақты ой, сезім немесе ойды жеткізу талабы (ішкі ізденіс) сөйлемнің интонациялық жүйесінде немесе жинақтала келіп модальдылық категориясын танытатын синтаксистік мағыналар жиынтығы арқылы көрініс табады.
Модальдылық мәселесі туралы анық та нақты тұжырымдама академик В.В. Виноградовтың еңбегінде байқалады. Оның мына тезисі зерттеушңлер арасында кеңінен танымал деуге болады: Әрбір сөйлем өз бойына мәнді конструктивті(құрылымдық) белгі ретінде модальды мағыналы, яғни, ақиқатқа деген қатынасты білдіретін мазмұнды жинақтайды. Белгілі бір формадағы айтылымды білдірудегі кез-келген тиянақты ой, сезім немесе ойды жеткізу талабы (ішкі ізденіс) сөйлемнің интонациялық жүйесінде немесе жинақтала келіп модальдылық категориясын танытатын синтаксистік мағыналар жиынтығы арқылы көрініс табады.
В.В. Виноградов
Тіл білімінде модальдылықтың субъективті және объективті түрлері қарастырылады. Объективті модальдылық ретінде айтылымның ақиқатқа тікелей қатыстылығы, яғни, ойда, сөйлемде танылған болмыстың уақытқа қатыстылығы немесе мүмкін болуы, міндетті түрде болуы, болуын қалау немесе болуын міндетті түрде талап ету сипаты анықталады. Объективті модальдылық онтологиялық қатыстылық сәйкестік критерий ретінде танылады.
Субъективті модальдылық дегеніміз- автордың айтыған ой мазмұнындағы заттар ен құбылыстарға деген өзіндік көзқарасы. Мәтін құрылымында субъективті модальдылық әртүрлі иллокутивті актідегі- өтініш, болжау, сұрау, талап ету, буйыру т.б авторлық және иллокутивтік мазмұндық ой, сөйленім түрінде көрігіс табады.
Газет мәтіні шеңберінде негізінен мына үш міндет орындалуытиіс:
a) берілген ақпаратқа баға беру; ә) оны дәлелдеуге қатысты логикалық іс-шаралар; б) мәтіннің эмоционалдық құрылымын сипаттау.Зерттеуші Т.М.Грушевскаяның пікірінше, газет мәтінінің модальды-прагматикалық аспектісі үш параметр арқылы көрінеді. Оларды модальдылыққа қатысты былайша топтауға болады: бағалауыштық модальдылық, дәйектеуші модальдылық және эмоционалды модальдылық. Бұл үшеуі бір-біріне немесе басқа да модальдылық түрлеріне қарама-қайшы модельдер емес, олар сабақтаса, байланыса отырып автордың реципиентке тигізетін ықпалын арттыра түседі. Газет мәтінінде модальдылықтың аталған үш түрі де автордың прагматикалық ұстанымына сәйкес алма-кезек камтылып отырады.Бір ескертетін жайт, модальдылықты оқырман көзіне анық түсетіндей нақты нәрсе деп тануға болмайды. Оны тұтас мәтін мазмұны арқылы байқалатын, адресат санасында интуитивті деңгейде аңғарылатын абстрактылы ұғым деуге болады. Дегенмен мәтіндегі модальдылық мәнді жеткізу үшін таңдалып алынған әртүрлі тілдік құралдар арқылы және газет мәтіні жанрларына сәйкес ерекшеліктер негізінде модальдылықтың аталмыш үш түрінің қайсысы басым екенін анықтауға болады.
Осылайша публи-цистикалық мәтін ақпараттандыру, әсер ету, бағалау, дәйектеуішті сылайша публи-әнақпараттандыру, әсер ету, бағалау, дәйектеуіштік1 қызметтерді қатар атқарады. Публицистикалық мәтінде осы аталған-дар барынша тұтас қамтылғанда ғана адресанттың прагматикалықықұстанымы толық жүзеге асады деуге болады. Бір ескере кететін нәрсе,газет мәтінінің жанрлық ерекшеліктеріне орай аталмыш белгілерініңбірі ашық көрініс тапса, екіншісі астарлы түрде мензелуі мүмкін, алүшінші түрі автордың назарынан тыс қолданылуы ықтимал.2.3.1 Бағалау модальділігіЖалпы баспасөзде кандай да бір тарихи кезеңге тән міндеті бо-латын тұрақты шамалар орын алады. Ғылымда оларда публицисти-калық универсалиялар деп атайды. Зерттеуші И.И.Клушина ондайуниверсалиялар қатарына құндылықтар межесін, бағалауыштық,ндеологема, автор образын жатқызады [91, 50].Құндылықтар межесі терминін алғаш Ю.В.Рождественский ен-гізген болатын. Ол меже өзім/өзге түріндегі семантикалық оппозици-яларға негізделеді. Сөйтіп, медиа-мәтіндегі бағалауыштық құралдар-ды іріктеуде басты рөл атқарады. Публицистикада осы меже арқылыүлкен шеңбердегі оппозициялар жасалады. Мысалы, мәтін авторыөзінің жақтастары туралы баяндағанда оң, жағымды мәндегі сөздердімолынан қолданса, қарсы жаққа қатысты қандай да бір пікірін жет-кізуде теріс, жағымсыз мәндегі лексиканы таңдайды. Айталық, жаутылына жіберілген өз адамымызды "барлаушы" деп құрметтесек,өз арамызға келген барлаушысын "тыңшы", "шпион" деп атаймыз.Яғни, құндылықтар межесі жылжымалы, өзгермелі сипатта бола-ды. Бұл әсіресе коғам өмірінің әрбір кезеңінде алуан түрлі сипаттаболатын экстралингвистикалық факторлардың әсерінен қалыпта-сатын құндылықтар жүйесіне қатысты бағалауыштық сөздердің се-мантикалық өрісінде көрініс береді. Мәселен, кеңес кезіндегі дүни-еқоңыздық белгісі болып саналған калитал бүгінде баршылықтың.тоқшылықтың белгісі ретінде танылып, оң мәнде бағалана бастады.Ал сол кезеңдегі "апиынды таратушы" молда бүгінде ізгілікті, иман-дылықты уағыздаушы идеал деңгейіне дейін көтерілді деуге болады.
Сонымен, қазіргі "ғаламның медиа бейнесін" тұтас алып қарастыр-сақ, ондағы құндылықтар межесі кешегі Кеңес кезеңі мен бүгінгіТәуелсіздік кезеңі түрінде екіге жарылатынын көреміз. Яғни, бүгінгідемократиялық өзгерістерге, саяси реформаларға кешен әміршілдік,на[17:50, 04.12.2021] Меру: әкімшілдік жүйесін салыстыра отырып баға беріледі. Мұнда бағала-удың барлық түрі қамтылады: жалпы әлеуметтік бағалау (өркениеттіәлем) лаңкестер; таптық бағалау (демократтар/коммунистер); топтықбағалау (үкімет/оппозиция); индивидуалды бағалау (ұнайды/ұнамай-ды). Мұндай бағалау белгілері әртүрлі бұқаралық ақпарат құралда-рына нақты басылымның, арнаның ұстанымына сәйкестендіріле қол-данылады. Сонымен, газет тіліндегі құндылықтар межесі автордыңдүннетанымдық позициясын көрсетуде қолданылатын әмбебап тәсілболып табылады [91, 51].Бағалау бүгінгі баспасөз материалдарындағы негізгі стиль түзушіфактор болып табылады. Ол мәтін жасала бастаған сәтте-ақ маңыздырөл атқарады. Яғни, фактілер бағалана отырып таңдалады, баяндаубарысында да әйтеуір бір баға беріледі, мәтінді түзуші бүкіл деталь-дар бағалау арқылы оң және теріс топтарға (негатив/позитив) жікте-леді.Н.И.Клушина бағалаудың ашық және жасырын түрінде берілетін-дігін айтады. Зерттеушінің ойынша, бүгінгі журналистикаға ашықүгіт-насихат жүргізу тән емес, оның орнына адресант бұқаралық са-наны манипуляциялау тәсілін қолданады. Жасырын бағалау не им-плицитті түрде, яғни, сөз мағынасы арқылы беріледі (бағалауыштықметафоралар, эвфемизмдер т.б.), я болмаса эксплицитті түрде (нақтысөз арқылы емес, контекст арқылы бағалау) беріледі.Газет тіліндегі келесі бір константа немесе тұрақты шама - идео-логема адресанттың адресат санасына мақсатты түрде әсер етуі үшінқолданылатын идеясынан көрінеді. Мұндай идея жалпылама сипаттаболады да, бұқаралық сана әртүрлі стериотиптер арқылы, қажетті ар-наға бағытталады.Идеологемалар жеке тұлғалық немесе әлеуметтік сипатта бола-ды. Біріншісі - мемлекет басшысы, яғни, президент образы түріндекөрініс берсе, екіншісі - қоғамдық өмірдің белгілі бір кезеңіндегікөпшілік ұстанатын мақсаттар мен бағдарды білдіреді [91, 52].Автор образы - публицистикалық сөзжұмсамның негізгі ажыра-мас белгісі және бастауы. Әртүрлі мәтінге тән әмбебап категория депсаналғанымен, ол тек көркем мәтіндер мен публицистикалық мәтін-дерде айқын көрінеді. Бұл екі стильдегі автор образы өзрара сәйкесебермейді. Әрбір дәуірлерге белгілі бір автор образы сәйкес келеді.
