Сборник III республиканской научно-практической конференции магистрантов

213

Құн қағидасына сәйкес, материалдық емес активтер сатып алынған кезде сол құны бой-

ынша көрініс табуы тиіс. Сатып алу құнына сатып алумен байланысты барлық шығындар 

енгізіледі, соның ішінде сатып алынған бағасы, тасымалдау шығыны және т.б. Егер де ма-

териалдық емес активтер бартерлік негізде алынса, онда олардың бағасы нарықтық немесе 

осы тәрізді материалдық емес активтер құны бойынша анықталады [1]. 

Егер материалдық емес активтің бастапқы құны несие есебінен алынса,онда ол несие 

үшін төленетін пайызбастапқы құнына қосылмайды, ал ол кезеңдік шығысқа жатқызылады. 

Егер материалдық емес активтің бастапқы құны мемлекеттің есебінен тегін алынса,онда ол 

сату немесе белсенді нарықтағы материалдық емес материалдық емес активтерінің тап осы 

түрінің құны бойынша танылады.

Материалдық  емес  активтердің  түсуі  мен  шығарылуы  материалдық  емес  активтерді  қа-

былдау-беру актісімен беріледі. Актіде материалдық емес активтердің түрі дәл аталады және 

кәсіпорынға берілген күні ,обьектінің сипаттамасы, оның бастапқы құны  аморизация норма-

сы және басқа қажетті мәліметтері көрсетіледі. Материалдық емес активтердің нақты барлығы 

мен қозғалысы есепке алу 2700 «Материалдық емес активтер» бөлімшесінің шоттарында жүр-

гізіледі. Осы шоттардың дебеті бойынша материалдық емес активтердің келіп түскен айдың 

басы мен аяғындағы қалдықтары көрсетіледі де, ал кредиті бойынша материалдық емес актив-

тердің есептен шығарылғандары көрсетіледі. «Материалдық емес активтер» бөлімшесінің шот-

тары бойынша есепке алу «Материалдық емес активтердің мүліктік есеп карточкасында» жүр-

гізіледі. Карточка кәсіпорынға түскен материалдық емес активтердің барлық түрлерін есепке 

алу үшін қолданылады. Материалдық емес активтер бухгалтерліқ есептің № 28 «Материалдық 

емес активтердің есебі» стандартына сәйкес келесі бағалар бойынша есепке қабылданады:

Бастапқы құны – бұл материалдық емес активті сатып алу немесе құру кезінде төлен-

ген ақшаның немесе оның эквиваленттерінің сомасы немесе басқа да өтемдердің ағымдағы 

бағалар бойынша құны. Материалдық емес активтің бастапқы құнын өлшеу материалдық 

емес активтің сырттан сатып алынуына немесе ұйымның өзі құруына байланысты.

Матетиалдық емес активтер сатып алу, ұйымның бірігуі, мемлекеттік субсидия есебінен, 

айырбастау арқылы түседі.

Ақша несесе оның эквивалентіне сатып алу нәтижесінде түскен материалдық емес ак-

тивтің бастапқы құны, өтелмейтін салықтар мен алымдарды қосқанда, ұйымның оны сатып 

алуға жұмсаған нақты шығындарының және материалдық емес активті арналуы бойынша 

пайдалануға дайындаумен тікелей байланысты ке келген басқа да шығындардың сомасы 

ретінде мойындалады.

Бірігу бөлігі ретінде түскен материалдық емес активтердің бастапқы құны сатылу құны 

бойынша мойындалады.

Сату  құны  –  бұл  хабар  алмасқан  және  келісім  жасауға  дайын  екі  тәуелсіз  жақтардың 

арасында материалдық емес активті айырбастау мүмкін болатын құн. Егер ұйымның бірігу 

бөлігі ретінде алынған материалдық емес активтердің сату құнын дұрыс анықтау мүмкін 

болмаса, онда активтер бөлек материалдық емес активтер ретінде мойындалмайды, бірақ 

гудвилге қосылады.

Сатып алушы материалдық емес бапты ол сатып алынатын ұйымның қаржылық есеп беруінде 

материалдық емес актив ретінде мойындалмаған болса да материалдық емес активті мойындау 

анықтамасы мен тұжырымына жауап берсе, материалдық емес актив ретінде мойындайды [2].

Мемлекеттен номиналды сомасына тегін алынған немесе мемлекеттік субсидия есебінен 

алынған материалдық емес активтің бастапқы құны берілген материалдық емес актив түрі 

үшін белсенді нарықты ескере отырып анықталған дұрыс сату құны бойынша мойында-

лады. Берілген материалдық емес активтер түрі үшін белсенді нарық болмаған жағдайда 

оның бастапқы құны нөлдік немесе номиналды құны бойынша немесе материалдық емес 

активті арналуы бойынша пайдалануға дайындаумен байланысты нақты шығындардың со-

масы бойынша мойындалады.

214

Ұқсас емес активке айырбастау нәтижесінде түскен материалдық емес активтің бастапқы 

құны айырбаста алынған активтің алынған немесе төленген ақшаның сомасына түзетілген 

сату құны бойынша мойындалады. Ұқсас активке немесе ұқсас активке қатысу үлесіне ай-

ырбастау активінің бастапқы құны құны айырбастау активінің баланстық құны бойынша 

мойындалады. Мұндай айырбас табыс әкелмейтін келісім болып есептеледі.

Ұйымның  өзі  құрған  материалдық  емес  активтердің  бастапқы  құны  материалдық  еме  

баптың  материалдық  емес  активті  мойындау  анықтамасы  мен  тұжырымына  сәйкес  келу 

сәтінен бастап жасалған, активті құруға және оны арналуы бойынша пайдалануға дайында-

уға таратылып жатқызылуы мүмкін болатын нақты тікелей шығындар мен үстеме шығын-

дардың сомасы бойынша мойындалады.

Материалдық емес баптың материалдық емес активтерді мойындау анықтамасы мен тұжыры-

мына сәйкес келу сәтіне дейін материалдық емес бапқа жұмсалған шығындар активтердің баста-

пқы құнына кіргізілмейді және олар жасалған есепті кезеңнің шығындары болып мойындалады.

Баланстық құны – бұл материалдық емес активтердің қаржылық есеп беруде көрініс та-

батын сомасы. Ол бастапқы құн мен жиналған тозу сомасының арасындағы айырмашылық 

ретінде анықталады.

Тозу құны – бұл активтердің бастапқы құнынан жойылу құнын алып тастағанға тең. Ма-

териалдық емес активтердің  пайдалы қызмет ету мерзімінде оның тозу құнын жүйелі түрде 

бөлу амортизация деп аталады.

Жойылу  құны  –  бұл  ұйымның  материалдық  емес  активтердің  пайдалы  қызмет  ету 

мерзімінің соңында сату бойынша шығындарды шегеріп тастағаннан кейін материалдық 

емес активтерден алуға күтетін сомасы.

Материалдық емес активтердің жойылу құны келесі жағдайларда нөлге тең деп есептеледі.

– пайдалы қызмет ету мерзімінің соңында оны сатып алу туралы үшінші жақпен келісім жоқ;

– берілген материалдық емес активтер түрі үшін белсенді нарық жоқ, соған байланысты: актив-

тердің жойылу құны берілген нарыққа сілтеме арқылы дұрыс анықталуы мүмкін емес және осын-

дай нарықтық активтің пайдалы қызмет ету мерзімінің соңында болуының  ықтималдығы жоқ.

Материалдық емес активтердің бухгалтерлік есебі келесілерді қамтамасыз ету керек [3]:

– олардың түсуімен, орын ауыстыруымен және шығуымен байланысты барлық өзгері-

стерді уақытылы және дұрыс құжаттау және есепте көрсету;

– материалдық емес активтердің  әрбір обьектісін сақталуы мен тиімді пайдаланылуын 

бақылау;

– материалдық емес активтердің амортизация сомасын уақытылы, дұрыс есептеу және 

есепте көрсету;

– материалдық емес активтерді сатудың және басқалай шығуының нәтижелерін есепте 

дәл көрсету;

– материалдық емес активтерді түгелдеуді уақытылы және толық жүргізу және  түгелдеу 

нәтижесін есепте көрсету.

Материалдық емес активтер есебінің тәртібі аталған реттілік бойынша жүреді.

Материалдық емес активтерді мүліктік түгелдеу кезінде кәсіпорынның меншік құқығы 

бар материалдық емес активердің нақты бары мен жоғын; олардың баланста дұрыс және 

уақытында көрсетілуін, материалдық емес активтердің тозуын есептеудің дұрыстығын, мо-

ральдық тозуға ұшыраған активтерін тексереді.

Негізгі құжаттарда материалдық емес активтер обьектілердің егжей – тегжейлі сиптта-

масы болуы керек, олардың бастапқы құны,  пайдалану мерзімі, амортизациялау нормасы, 

пайдаланылатын  обьектінің құрылымы және басқа мәліметтері көрсетіледі. Материалдық 

емес активтерді мүліктік түгендеу барысында обьектінің нақты барын және кәсіпорынның 

оны пайдалану құқығын растайтын құжаттары да тексеріледі. Бұл құжаттарға материалдық 

емес активтердің обьектісі немесе оны пайдалану тәртібін сипаттайтын және кәсіпорынның 

мүліктік құқықтарын растайтын құжаттары жатады.

215

Материалдық активтерді сипаттайтын немесе олардың пайдалану тәртібін белгілейтін, 

сондай – ақ кәсіпорынның мүліктік құқын қуаттайтын  құжаттар жатады. 

Шаруашылық  жүргізуші  субьектінің  қаржылық  есеп  беруінде  материалдық  емес  ак-

тивтерінің есебі үшін қабылданған есеп саясаты ашылуы керек, атап айтқанда: амортиза-

цияны ашу үшін пайдаланатын тәсілі, пайдалы қызмет ету мерзімі немесе пайдаланатын 

амортизациялық нормасы, жалпы баланстық құн және есептік кезеңнің басы мен аяғына 

жинақталған амортизацияның сомасы, кәсіпорынның өзі жасаған материалдық емес актив-

тердің баланстық құны және тағы басқалары көрсетіледі.

Сондай – ақ қаржылық есеп беруде: материалдық емес активтердің түрі, баланстық құны, 

материалдық емес активтердің амортизацияланбай қалған кезеңі; иелік ету құқығы шектел-

ген материалдық емес активтердің баланстық құны; міндеттемесі бойынша кепілдік ретінде 

берілген активтердің жалпы баланстық құны, материалдық емес активтер бойынша алынған 

міндеттемелердің сомасы да ашып көрсетіледі.

Қаржылық  есеп  беруде  есептік  кезеңдегі  шығыс  деп  танылған  шығындар  сомасы  да 

ашылуы  тиіс:  бағдарламалық  жабдықтау  шығындары;  компанияның  жарнама  шығында-

ры; субьектіні құру кезіндегі жұмсалған шығындар; материалдық емес активтерді алумен, 

күшейтумен, жинақтаумен, қолдаумен және басқа да шығындар сомасы мен байланысты 

шығындар сомасы көрсетіледі. Субьект одан басқа да материалдық емес активтерді есептік 

бағалау өзгерістерінің нәтижесі және сипатын, олардың материалдық алдарын ашу керек.

Әдебиеттер тізімі:

1. Витулева Т. Материалдық емес активтерді тану және бағалау. Бухгалтер бюллетені. 2002ж. 

2. Назарова В. Материалдық емес активтер бойынша шегерімдер. Бухгалтер бюллетені. 2001ж. 

3. Айрих Н. Материалдық емес активтерді есепке алу. Бухгалтер бюллетені. 2006ж. 

Әділханова О. Н. – магистрант, мамандық «Есеп және аудит»

«Қаржы академиясы» АҚ, Астана қ.

kunsulu_sz@mail.ru

Ғылыми жетекшісі: э.ғ.к. Қажмухаметова А.А.  

ӨНДІРІСТІК ҚОРлАРДЫҢ ХҚеС СӘЙКеС БАҒАлАУ

Кәсіпорында материалдық ресурстар шығындары өнімнің өзіндік құнында басым үлкен 

үлес салмаққа ие. Сондықтан олардың пайдалану барысын бақылауды күшейту кәсіпорын-

ның рентабельділігі деңгейіне және оның қаржылық жағдайына ықпал етеді. Материалдар-

ды өндіріске босату барысында оларды қалай ескеретіндігімізден өндіріс шығындарының 

есебі  дұрыстығы  байланысты  болады,  нәтижесінде  өнімнің  өзіндік  құнының  қалыптасу 

дұрыстығы байланысты болады. Бұл өз кезегінде кәсіпорынның қаржылық нәтижелерінің, 

оның пайдасының қалыптасуына тікелей ықпалын тиігзеді.

Тауарлық-материалдық  қорлар–бұл  өндірістік  циклде  пайдаланылатын  әр  түрлі  еңбек 

заттары болып саналады. Олар бір өндірістік процесте тұтынылады және толығымен жаңа 

құрылған өнімге өз құнын көшіреді.

Стандарт (2 ХҚЕС) шығындарды анықтау және оның шыңындар ретінде  келесі танылуы 

бойынша тәжірибелік нұсқаулар береді: қорлар – бұл активтер:

– қалыпты қызмет жүрісінде сату үшін тағайындалған;

– өндіріс процесінде осындай сату үшін; немесе

– өндірістік процесте немесе қызметтер көрсету барысында пайдалану үшін арналған 

шикізат пен материалдар түрінде [1, б. 2].

Тауарлық-материалдық қорлар кәсіпорынның анағұрлым маңызды активтерінің бірі бо-

лып және түсім көздерінің бірі ретінде саналады, олардың есебі мен бағалауы  қаржылық-ша-

руашылық қызметтің нәтижелері жөнінде есепке және балансқа үлкен шамада ықпал етеді. 

216

Өткізудің мүмкінді таза сату құны –бұл активті сату бойынша есептік шығындарды және 

өңдеу бойынша есептік шығындарды шегергендегі қалыпты қызмет барысындағы есептік 

сату бағасы саналады.

Әділ құн –бұл активке айырбастауға болатын сома, немесе жасауға тілек білдірген, жақ-

сы хабардар адамдар, бір бірінен тәуелсіз жақтар арасында осындай мәміле жасау барысын-

да міндеттемені есепке алуға болатын сома.

Қорлар келесідей жіктеледі [2, б.2]: 

– қайта сату үшін сатып алынатын және сақталатын тауарлар;

– қайта сату үшін тағайындалған мүлік (жер, ғимараттар, автомашиналар және т.б.),

– ұйымдармен өндірілген және сату үшін арналған дайын өнім;

–  дайын  өнім  (немесе  қызметтер)  өндірісі  үшін  тағайындалған,  сонымен  қатар  өз  өн-

дірісін қамтамасыз ету үшін тағайындалған шикізат пен материалдар;

– аяқталмаған өндіріс–бұл келесі өңдеу үшін тағайындалған жартылай фабрикаттар, дай-

ындық кезеңіне жетпеген өнім;

– басқа көмекші қорлар.

2 ХҚЕС  сәйкес қорлар өзіндік құн мен өткізудің таза құны ішінде екі шаманың ең кіші 

мәндісі бойынша бағалануы тиісті  [1, б. 548]. ХҚЕС 2 п.25 сәйкес өткізудің таза құны бойын-

ша материалдар бағаланады, құндылықтардың өзіндік құны өтелмейтін болуы мүмкін, себебі 

қорлар зақымдалады, толықтай немесе жартылай ескіреді және сәйкесінше оларға бағалар 

төмендейді, сонымен қатар сату алыдндағы дайындыққа немесе өткізуді жүзеге асыруға баға-

ланған шығындар өсуі мүмкін. Осы жағдайда құндылықтардың баланстық құны өткізуден 

күтілетін немесе материалдық құндылықтарды пайдаланудан күтілетін сомадан аспайды. 

2 ХҚЕС «Қорлар» ұсынылған бағалау әдістерін қарастырайық:

1. Орташа салмаөталған құн бойынша әдісі өндіріске босатылған, сол сияқты есепті кезең 

соңында пайдаланылмаған қалған есепті кезеңдегі қозғалыста болған материалдардың әрбір 

бірлігінің орташа құны базасында анықтауға және есептеулерді пайдалануға негізделген.

2.  ФИФО  –  материалдарды  есепті  кезеңнің  соңына  есепке  алынатын  матераилдардың 

құнын ескерек отырып, есепті кезеңде бастапқы сатып алулардың өзіндік құны бойынша 

шығынға  жазуды  жорамалдайды.Яғни,  ең  алдымен,  есепті  кезеңнің  соңына  пайдаланыл-

маған материалдардың өзіндік құны анықталады.

3. Арнайы теңестіру әдісі – әдетте өзара ауыстырылмайтын және арнайы жобалар не-

месе тапсырыстар үшін тағайындалған тауарлық-матераилдық құндылықтардың бірлігінің 

өзіндік құны есептеледі (жұмсалынған материалдарды бағалау мақсатымен әрбір партияны 

түгендеу жүргізумен қатар материалдарды топтамалық есеп әдісін ұйымдастыру мүмкіндігі 

болса ғана пайдаланылады).

4. ЛИФО – материалдардың «келесі болып түсті – бастапқы болып кетті» бағалар бойын-

ша шығынға жазылады деп жорамалдайды. Осы әдіс барысында түсулердің құнымен бірге 

босату құны теңдеуі үшін түзетулер қажет. Бұл әдіс алмастыру бағасы әдісіне ұқсас.

Шаруашылық субъектіде құндылықтарды бағалаудың әр түрлі әдістерін таңдау мүмкіндігі 

бар, бірақ әдіс таңдалған соң ол бір есепті кезеңнен басқасына кезектеліп пайдаланылуы тиісті.

Бірақ, материалдардың бір түрі үшін тек бір ғана әдіс қолданылуы тиіс екендігін есте 

ұстаған жөн. Бағалау әдістерін таңдау субъектінің есеп саясатында бекітіледі. Әдісті, егер 

маңызды  негіздер  болса  ғана  өзгертуге  болады,  мұнда  көшіру  себептері  мен  зардаптары 

жылдық қаржылық есептіліктің түсініктеме қағазында түсіндірілуі тиісті. Тауарлық-мате-

риалдық құндылықтардың есебі бойынша есеп саясатын қалыптастыру барысында бухгал-

тер бағалау әдістерінің әрқайсысын талдайды және ұсынылған әдістердің қайсысы:

– бухгалтерлік балансты анағұрлым шынайы бағалауға әкелетінін қарайды;

– өткізуден соңғы табыстарды қоса сатып алу бойынша соңғы шығындардың сәйкестігін 

қарайды;

– тауарлық-материалдық қорлардың әрбір бабы ұқсас болуы талап етуін қарайды;

– дефляция кезеңінде таза табыстың анағұрлым төменгі мәніне әкелетінін қарайды;

– инфляция кезеңінде таза табыстың анағұрлым төменгі мәніне әкелетінін қарайды;

217

– сатып алу бойынша бастапқы шығындарды өткізуден кезекті табыстарды қоса салы-

стыруға әкелетіндігін қарайды;

– инфляция кезеңінде таза табыстың анағұрлым жоғарғы мәніне әкелетінін қарайды; 

– дефляция кезеңінде таза табыстың анағұрлым жоғарғы мәніне әкелетінін қарайды; 

– инфляция нәтижелерін теңестіруге әкелетіндігін қарайды [

1

, б. 119].

Қорлар өзіндік құн мен өткізудің таза құнынан анағұрлым кіші мәні бойынша бағаланады.

Қорлардың  өзіндік  құны  құрамына  сатып  алу,  өңдеуге  барлық  шығындар,  ағымдық 

жағдайына және оларды ағымдық орналасу орнына оларды жеткізу мақсатында өндірілген 

басқа шығындар кіреді. 

ХҚЕС  (IAS)  2  сәйкес  қорлардың  өзіндік  құны  сатып  алу  мен  өңдеуге  жатқызылатын 

нақты шығындарға сәйкес құралады. Бірақ, егер нәтижелер шамамен өзіндік құнның мәнін 

мазмұндаса, онда қорлардың өзіндік құнын қалыптастыру барысында келесі әдістерді пай-

далану  ұсынылады:бөлшек  сауда  ұйымдары  үшін  –  бөлшек  бағалар  әдісі;  өндірістік  ұй-

ымдар үшін – нормативтік шығындар әдісі. 

Қорлардың өзіндік құны келесі жағдайларда  азаюы мүмкін:

а) қорлардың зақымдалуы (бұзылу, сыну, ақаулар);

б) қорлардың толық немесе бөлшектей ескіруі;

в) сату бағасының төмендеуі (болашақ табысты жоғалту);

г) аяқтау немесе сатуды іске асыруға шығындарды арттыру.

Өзіндік құннан төмен, өткізудің таза құнына дейінгі қорларды шығынға жазу сақтық қағи-

дасына жауап береді: активтер ұйымның балансында оларды сатудан немесе пайдаланудан 

күтілетін сомадан жоғары шамада ескерілмеуі керек. Мұнда қорларды олардың жіктемесі не-

гізінде шығынға шығару жөнді емес. Мысалы, жабдықтау қызметімен айналысатын ұйымдар 

әдетте әрбір жеке қызмет түріне жеке сату бағасы бекітілетін  әрбір жеке қызмет түрі бойын-

ша шығындарды аккумуляциялайды және осылайша ол жеке бап ретінде қарастырылады.

Қорлар, әдетте, мүмкінді өткізудің таза құнына дейін кезең кезеңмен шығынға жазыла-

ды. Бірақ, кейбір жағдайда тауарларды ассортимент бойынша, тағайындалуы немсе соңғы 

пайдаланылуы бойынша топтарға біріктіреді.

Өткізудің мүмкінді таза құны есебі есептеулер орындау сәтіне өткізуге арналған қорлар 

санына  қатысты  ең  сенімді  дәлелдерге  негізделеді.Өткізудің  мүмкінді  таза  құны  есептеу 

барысында осы қорлардың тағайындалуын ескеру керек, есепті кезең аяқталған соң болған 

оқиғаларды осы оқиғалар болғандығын дәлелдейтін жағдайлар деңгейінде ескеру керек [3]. 

Материалдардың есебі №2 ХҚЕС «Қорлар» сәйкес ұйымдастырылуы тиісті. Қорлардың 

есебін жүргізу алдында келесі міндеттер тұр:

– қорларды өз уақытылы және толық кірістіру барысын бақылау, сақталу орындарында 

олардың сақталуын бақылау;

– қорлардың қозғалысы бойынша барлық операцияларды өз уақытылы және толық құжаттау;

– тасымалдау-дайындау шығындарын және сатып алынған қорлардың нақты өзіндік құ-

нын өз уақытылы және дұрыс анықтау;

– тасымалдау-дайындау шығындарын айналым шығындарына жазу негізделуі мен дұры-

стығын бақылау; 

– қоймалық қорлардың жағдайын бақылау;

– өтімсіз және жатып қалған қорларды анықтау және өткізу.

Нарықтық экономикасы дамыған елдерде бухгалтерлік есеп, бухгалтерлік білім және кәсіби 

этика халықаралық стандартармен және нормативтермен реттеледі. Көптеген елдерде есептің 

халыақаралық стандарттары ұлттық стандарттарды өңдеу үшін база болып саналады [1,4]. 

Әр түрлі елдерде ХҚЕС пайдаланудың маңызы зор. Қаржылық есептіліктің сапасы жақ-

сарады, оның салыстырмалық деңгейі артады. Ал бұл өз кезегінде ел экономикасын дамыту 

мен бекітуге маңызды ықпал етеді. ХҚЕС бухгалтерлік есепті интернациоландыруға, бух-

галтер кәсібін жетілдіруге ықпал етеді. 

Әдебиеттер тізімі:

1. МСФО №2 «Запасы»// Бюллетень бухгалтера, 2011, № 2, с. 46-53

218

2. Салина А.П.Принципы бухгалтерского учета: Учебное пособие. – Алматы, Экономика, 

2007, с. 203

3. Нурсеитов Э.О. Бухгалтерский учет в организациях. Издательство «ЛЕМ». – Алматы, 2009 г.

4. Назарова В.Л. Бухгалтерский учет хозяйствующих субъектов: Учебник /Изд. 4-е, пере-

раб. и доп. – Алматы: Экономика, 2011. 

Жармагамбетова Н. А. – магистрант, специальность «Учет и Аудит»

 «АО Финансовая академия» 

zarina_130590@mail.ru

Научный руководитель – к.э.н., доцент Кажмухамбетова А.А.

АНАлИЗ ФОРМИРОВАНИя ОТЧеТА О ПРИБЫляХ И УБЫТКАХ 

Для ОРгАНИЗАцИЙ

Важнейшей формой выражения деловой активности организации является величина те-

кущего финансового результата за определенный период от их предпринимательской (про-

изводственно-эксплуатационной), инвестиционной и финансовой деятельности, вся эта ин-

формация находит отражение в Отчете о прибылях и убытках (форма № 2).

Именно этот отчет отражает финансовое положение предприятия на отчетную дату, а 

также достигнутые им в отчетном периоде финансовые результаты.

Отчет состоит из набора показателей, которые в сумме дают итоговый финансовый ре-

зультат  –  чистую  прибыль  или  убыток.  Основные  показатели  деятельности  организации 

идут в самом начале отчета – это выручка, себестоимость продаж, коммерческие и управ-

ленческие расходы – все это составляет финансовый результат (прибыль или убыток) от 

продаж, т.е. от основной деятельности организации, ради которой она и создавалась [1].

Далее идут показатели других доходов и расходов, таких как проценты к получению и уплате, 

прочие доходы и расходы, которые в сумме с полученным ранее результатам от продаж состав-

ляю показатель «Прибыль (убыток) до налогообложения». После того, как от этого показате-

ля вычтут налог на прибыль и прибавят изменение отложенных налоговых и активов и обяза-

тельств, получается итоговый финансовый результат – чистая прибыль или убыток за период.

В отчете о прибылях и убытках или примечаниях должен быть представлен анализ доходов 

и расходов исходя из их характера, значимости и роли в компании. Предпочтительным является 

вариант анализа в самом отчете. Для его проведения статьи расходов отчета разбиваются на под-

классы для выделения составляющих финансовых результатов по следующим характеристикам:

а) стабильность;

б) потенциал прибыли или убытка;

в) предсказуемость.

Эта информация формируется одним из двух способов анализа.

Первый способ представления информации (способ анализа) называется методом харак-

тера затрат. Этим способом в отчете о прибылях и убытках приводятся данные о расходах 

компании в отчетном периоде по их характеру (по экономическим элементам): амортиза-

ция, закупки материалов, транспортные расходы, заработная плата и жалование, затраты на 

рекламу. По функциональным направлениям расходы не группируются [2].

Целью любого анализа является оценка информации. Целью анализа отчета о прибылях 

и убытках, который входит в состав финансовой отчетности, является сравнение имеющих-

ся сведений и создание на их базе новой информации, которая послужит основой для при-

нятия тех или иных решений.

Отчет о прибылях и убытках не только отражает прибыль или убыток как абсолютные 

величины, но и содержит информацию о доходности, которая позволяет анализировать со-

ставляющие финансового результата.

219

Как  известно,  эффективность  функционирования  любого  предприятия  зависит  от  его 

способности приносить необходимую прибыль. Оценить эту способность позволяет анализ 

финансовых результатов, в ходе которого следует получить ответы на следующие вопросы:

– насколько стабильны полученные доходы и произведенные расходы;

– какие элементы отчета о прибылях и убытках могут быть использованы для -прогнози-

рования финансовых результатов;

– насколько производительны осуществляемые затраты;

– какова эффективность вложения капитала в данное предприятие;

– насколько эффективно управление предприятием.

Анализ финансовых результатов осуществляется в первую очередь на основе информа-

ции отчета о прибылях и убытках и, следовательно, в своих выводах базируется на показате-

ле так называемой учетной прибыли, т. е. прибыли, выявляемой по данным бухгалтерского 

учета. В этой связи возникает ряд проблем, которые должны быть учтены при анализе.

Прежде всего, следует иметь в виду, что определение прибыли зависит от учетной поли-

тики предприятия и действующей методологии учета.

Кроме того, оценка составляющих финансовых результатов деятельности предприятия зависит 

от выбранной его руководством финансовой политики. В данном случае речь идет о возможности 

маневра (например, в части распределения затрат между готовой продукцией и незавершенным 

производством, списания расходов будущих периодов, создания резервов), позволяющей управ-

лять величиной финансовых результатов как текущего, так и будущих периодов [3].

Отмеченные  основные  проблемы,  связанные  с  использованием  данных  отчета  о  при-

былях и убытках, делают необходимым проведение анализа в два этапа: на первом этапе у 

аналитика должны быть сформированы четкие представления о принципах формирования 

доходов и затрат на предприятии (основной информацией для этого должна стать поясни-

тельная записка, раскрывающая учетную поли тику предприятия, все факты ее изменения и 

влияние данных изменений на отчетность); на втором этапе проводится собственно анализ 

отчета о прибылях и убытках.

Анализ отчета о прибылях и убытках обычно включает:

– структурный анализ отчета, выявление факторов – стабильных и случайных;

– оценку «качества» полученного финансового результата и прогнозирование будущих 

результатов;

– анализ доходности.

В ходе структурного анализа выясняются основные соотношения, связанные с получени-

ем выручки от реализации, и произведенные с этой целью затраты. Информация для анали-

за продаж, необходимого для составления прогнозов на следующий период (периоды), до-

ступ на в полном объеме лишь внутреннему аналитику. В ходе такого анализа должно быть 

установлено: каковы основные элементы получения выручки; насколько зависим спрос от 

цен на продукцию (т. е. эластичность спроса); существует ли у предприятия возможность 

приспособиться к изменению спроса путем модификации выпускаемой продукции или вве-

дения на рынок новых товаров; какова степень концентрации покупателей; насколько вели-

ка зависимость от основных покупателей; какова диверсификация продукции по географи-

ческим рынкам сбыта.

Для многоотраслевых предприятий или предприятий, функционирующих на различных 

географических рынках сбыта, необходимо оценить информацию о доходах в разрезе от-

дельных сегментов сбыта. Дело в том, что вклад отдельных сегментов в получение общего 

объема  реализации,  как  правило,  различен.  Следовательно,  для  того  чтобы  оценить  пер-

спективы многопрофильных предприятий, а также риски их деятельности, следует отдель-

но проанализировать доходы и расходы по каждому сегменту.

Другая проблема состоит в том, чтобы отойти от принятого в нашей стране налогового под-

хода к формированию себестоимости с включением в нее затрат, отражаемых в отчетности. 

Во всем мире признается, что финансовая отчетность, на основе которой внешние пользовате-

220

ли принимают управленческие решения, должна содержать полную информацию о затратах, 

связанных с производством и реализацией продукции, а не о той их части, что учитывается 

при расчете налогооблагаемой базы. Именно сопоставлением полной суммы затрат с выруч-

кой определяется их эффективность. В противном случае расчет показателей эффективности 

(рентабельности) затрат теряет экономический смысл. Следовательно, при анализе структуры 

отчета о прибылях и убытках необходимо установить, какого подхода придерживается пред-

приятие при формировании показателей «Себестоимость реализованной продукции», «Адми-

нистративные расходы», «Расходы на реализацию продукции и оказанию услуг» [4].

Дополнительная информация о структуре расходов может быть получена при анализе 

соотношений:  «себестоимость/выручка»;  «коммерческие  расходы/выручка»;  «управлен-

ческие расходы/выручка». По динамике данных соотношений делают выводы о том вни-

мании, которое уделяется на предприятии разным функциям управления: административ-

но-управленческой; коммерческо-сбытовой, а также о способности предприятия управлять 

соотношением «доходы/затраты».

Одной из главных целей отчета о прибылях и убытках является прогнозирование буду-

щих доходов. Для этого необходимо рассмотреть каждый элемент отчета и оценить вероят-

ность его присутствия в будущем, для чего потребуется получить максимум информации о 

составе соответствующих показателей.

Другим приемом оценки «качества» получаемой чистой прибыли (чистая прибыль рассма-

тривается как конечная характеристика наращения собственного капитала) является анализ 

динамики внутренних показателей доходности: «результат от реализации/выручка»; «резуль-

тат финансово-хозяйственной деятельности/выручка»; «чистая прибыль/выручка». Очевид-

но, что каждый следующий показатель испытывает влияние все большего числа факторов. 

Имея в виду, что последний показатель является обобщающим, расчет промежуточных по-

казателей используется для лучшего понимания причин его изменения. Цель такого анализа 

– подтвердить стабильность получения данного чистого дохода с каждого рубля продаж.

Существуют иные, более глубокие, приемы анализа «качества» финансового результата. 

Несмотря на многообразие методов прогнозного анализа финансовых результатов, на-

чиная с наиболее простых, основанных лишь на оценке структуры отчета о прибылях и 

убытках,  и  кончая  более  сложными,  предполагающими  проведение  анализа  взаимосвязи 

баланса и отчета о прибылях и убытках, ни один из них не способен устранить существую-

щей неопределенности результатов анализа.

Анализ отчета о прибылях и убытках позволяет оценить объемы реализации, величины затрат, 

балансовой и чистой прибыли предприятия. При всей важности анализ бухгалтерской (финан-

совой) отчетности имеет ограничения. Прежде всего, успех анализа зависит от полноты и досто-

верности отчетной информации. Но, даже имея полную и достоверную информацию, анализ не 

может дать однозначных ответов ввиду неопределенности будущего. В этом смысле анализ лучше 

всего может быть использован для того, чтобы планировать возможности предприятия.

В рыночной экономике главным мерилом эффективности работы предприятия является 

результативность. Понятие результативность складывается из нескольких важных состав-

ляющих финансово-хозяйственной деятельности предприятия.

Для анализа показателей отчета о прибылях и убытках используют общепринятые приемы:

– вертикальный анализ;

– горизонтальный анализ;

Вертикальный анализ – деление каждой расходной статьи годового отчета о прибылях и 

убытках на чистые продажи для определения тех статей расходов, которые растут быстрее 

или медленнее изменений в продажах.

Горизонтальный анализ – деление каждой расходной статьи отчета о прибылях и убыт-

ках отчетного года на соответствующую статью расходов базисного года для выявления:

– направлений и закономерностей изменений относительной значимости статей расходов 

в течение определенного периода;

– поведения статей расходов в зависимости от изменения продаж.

221

В целом доходность любого предприятия может оцениваться с помощью абсолютных и 

относительных показателей. Показатели первой группы позволяют проанализировать дина-

мику различных показателей прибыли (балансовой, чистой, нераспределенной) за ряд лет, 

или, иными словами, провести «горизонтальный» анализ. Однако такие расчеты имеют ско-

рее арифметический, чем экономический смысл (если при этом не используются соответ-

ствующие способы их пересчета в сопоставимые цены и методология учета). Показатели 

второй группы представляют собой различные соотношения прибыли и вложенного капи-

тала или прибыли и произведенных затрат. Первое соотношение принято называть рента-

бельностью, второе – прибыльностью деятельности.

Показателем,  отражающим  эффективность  использования  средств  инвестированных  в 

предприятие, является рентабельность инвестиции.

Данный показатель используется в основном для оценки эффективности управления на 

предприятии, характеристики его способности обеспечить необходимую отдачу на вложен-

ный капитал, определения расчетной базы для прогнозирования.

Показатель рентабельности инвестиций рассматривается в зарубежной практике финан-

сового анализа как способ оценки «мастерства» управления инвестициями. При этом счи-

тается, что, поскольку руководство компании не может влиять на величину уплачиваемого 

налога на прибыль, в целях более обоснованного подхода к расчету показателя в числителе 

используется величина прибыли до уплаты налога.

В заключении можно высказать мнение о том, что прибыль должна быть прогнозируема. 

Данные о прибыли за несколько лет могут служить информацией для прогнозирования бу-

дущих результатов. Прогноз на получение предполагаемой прибыли должен быть интере-

сен не только для руководителей фирмы, но и для инвесторов, компаньонов. 

Список литературы:

1. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Центраудит-Казахстан, 2002г.

2. Толпаков Ж.С. Бухгалтерский учет Караганда 2004

3. Астахов В.П. Бухгалтеский (финансовый) учет, Москва 2005

4. Карагусова Г. Налоги: сущность и практика использования. Алматы, 2004 10. Финан-

совая  отчетность.  Методические  рекомендации  по  составлению  финансовой  отчетности. 

«Издательство LEM» Алматы, 2005г.

жүктеу/скачать 3,92 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: