Сборник материалов международной научно-практической конференции

13 
 
жҽне  сондай-ақ  Абай  есімі  алуан  тҥрлі  БАҚ  арқылы  ҽр  тілде  ҥгіттелуіне 
байланысты,  елмыздегі  ҽр  ҧлт  оқырмандары  Абайды  іздеп  жҥріп  оқитын 
дҽрежеге  жеткен  еді.  Осының  ҿзі  Абай  есімінің  адамзаттық  ҿреге 
кҿтерілгендігінің  белгісі  болса  керек-ті.    Міне  содан  бері  де  20  жылға  таяу 
уақыт ҿтіп ҥлгіріпті. Алайда Абай туралы ізденістер мен зерттеу еңбектері ҽлі 
де  толастай  қойған  жоқ,  тҥрлі  басылымдар  мен  ҽр  тілде  жарық  кҿріп  жатқан 
ғылыми мақалалар мен монографялық еңбектер соның айғағы деуге болады. 
Университетімізде (Орталық ҧлттар университетін айтып отырмын – М.Ҽ.) 
абайтану  туралы  студентерге  білім  беру  ҿткен  ғасырдың  80-жылдарының 
басынан  басталған  еді.  1979  жылы  Шинжяң  университетіының  профессоры 
Ахметбек  Кірішбаев  мырза  кафедарамыздың  шақыртуы  бойынша  тҧңғыш  рет 
қазақ  ҽдебиет  тарихынан  дҽріс  оқыған  болатын.  Сол  кездерде  студенттердің 
талабы  бойынша  профессор  Абай  жҽне  оның  шығармалары  жайлы  шағын 
кҿлемде дҽріс оқыған еді. Ал енді университетімызде абайтануды ресми сабақ 
ретінде  ашу  90-жылдардың  басынан  басталады.  Ҽрине,  ол  тҧста  Абайдың 
ғҧмырнамасы мен шығармалары жайлы елміздің ҧлттық тілдегі басылымдарда 
шыққан  аздаған  материалдар  болмаса,  абайтану  жайлы  ғылыми  еңбектер 
жоқтың  қасы  болатын.  Соған  да  қарамастан,  талмай  ізденудің,  қажымай 
еңбектенудің  арқасында  осы  бір  қасетті  ғылымды  шамамыздың  келгенінше 
тоқтатпауға, оның мазмҧнын байытып, студентерімізді емін-еркін сусындатып 
отыруға қҧлшынып келдік. Тек 2004 жылы қазақ тілі мен ҽдебиеті факультеті ҿз 
алдына  шаңырақ  кҿтергеннен  кейін  барып  шын  мҽніндегі  ҿресі  биік  сабаққа 
айналады.  Бҧған  себеп  болған  Қытай  мен  Қазақстан  Республикасының 
арасындағы  достық  барыс-келістің  кҥн  сайын  кҥшеюі,  екі  ел  арасындағы 
ғылыми қарым-қатынастың іркіліссіз ілгерлеуі болды. Мысалы, сол жылдардан 
бастап  Қазақстанның  ҽйгілі  ҽдебиетші,  абайтанушы  ғалымдарынан  Тҧрсын 
Жҧртбай,  Бауыржан  Ерденбеков,  Темірхан  Тебегенов,  Жансая  Жақыпов 
қатарлы  мамандар  университетімізде  ғылыми  сапарда  болды,  олар  тек  дҽріс 
оқып  қана  қалмастан,  бізді  Абайға  қатысты  ғылыми  материалдармен  де 
қамдады.  Ҽсіресе,  бір  емес,  бірнеше  рет  университетімізде  ғылыми  сапарда 
болған  Тҧрсын  Жҧртбай  мырзаның  дҽріс  оқу  барысындағы  дара  кҿзқарастары 
біздегі  ғылымының ҿресін одан ҽрмен биіктете тҥсті, сҿйтіп аталмыш дҽрістер 
бҧл кҥндері студенттерміз  қызыға оқитын арнаулы пҽндердің біріне айналды. 
Міне,  бҥгінгі  біздың  ҽңгімеміздың  арқауы  жҽне  сол  Абай  жҽне  ҧлы 
ойшылдың  рухани  жақыны,  заманы  бҿлек,  тегі  басқа  болса  да  мҧраты  бір, 
тілектесі,  Қытайдың  заңғар  жазушысы  Лу  Шҧн  мырза  туралы  болғалы  отыр. 
Ҽрине бҧл арнаулы зерттеуді қажет ететін іргелі тақырып. Десе де біз уақытқа 
қҧрмет  ете  отырып,  осы  жайлы  ойымызды  қысқаша  жеткізуге  талпынып 
кҿрелік. 
Абайтанушы  ғалым,  жазушы  Тҧрсын  Жҧртбай  ҿзінің  «Кҥйесің,  жҥрек... 
сҥйесің...»  атты  монографялық  еңбегінде  В.О.  Ключевскийдың  орыстың  ҧлы 
ақыны  Пушкин  туралы  тоқтала  келып:  «ҧлы  тҧлғалардың  ҿмірдегі  харекеті  – 
халық  ҿмірінің  кҿзге  тҥсер  талма  тҧсына  дап  келды.  Ҧлы  тҧлғалар  кҿзге 
кҿрінбейтін  жҧмбақ  қҧбылыс  арқылы  тҿңірегімен  тіл  табыса  отырып, 

14 
 
кҿпшіліктің  ҧсақ-тҥек,  быт-шыты  шыққан  мҥддесі  мен  мҧратының  басын 
қосып,  ҿзінің  жеке  толғансы  арқылы  оны  ҧлы  мақсат  пен  кҥреске 
жҧмылдырады;  сҿйте  отырып,  сол  қоғамның  бойына  жиған  қуат-кҥші  мен 
мҥмкіндігін ашады да оның бҧдан ары қарайғы даму жолын кҿрсетіп береді», – 
деген  сҿзін  алады.  Осы  жолдарды  Абай  мен  Лу  Шҧнге  қарата  қолдануға  да 
болады. Неге? Негесі сол: ең алдымен, Абай да, Лу Шҧн де ҽр елдегі қоғамдық 
қайшылықтар барынша шиленіскен, отаршылдық езгі мен феодалдық тепкі екі 
ел халқының басына ҽңгір таяқ ойнатқан, қарапайым халық жҥйкесі жҧқарып, 
шегіне жеткен дҽуірдың тумалары.  
Екіншіден,  Абай  да,  Лу  Шҧн  де  ҿздері  жасаған  қоғамдық  ортадағы 
адамдардың  бойын  жайлаған  қилы-қилы  ушыққан  дерттер  мен  сол  дертке 
шалдықтырып  отырған  ірілі-ҧсақты  қоғамдық  себептерді  жҽне  соның 
салдарынан  кҥллі  қоғамды  жайлаған  рухани  мҽңгҥрттікті  «кҿзге  кҿрінбейтін 
жҧмбақ  қҧбылыс  арқылы»  танып  білген,  онымен  қоймай  солардың  барын 
халықтың  майданда  тҧрып  ашуы  жеткен  ызамен  ажуалап  кҿрсете  білген  ҧлы 
тҧлғалар. 
Ҥшіншіден,  Абай  да,  Лу  Шҧн  де  ҿз  ҧлтын  нас  басқан  ҧйқыдан,  кҿрсоқыр 
надандықтан  оятып,  береке-бірлікке  шақыра  отырып,  олардың  кҿкірегіне  нҧр 
қҧйып,  жер  бетіндегі  мадениетті  елдердың  қатарынан  орын  алуы  ҥшін  ғҧмыр 
бойы кҥресіп ҿткен данышпан даналар. 
Тҿртіншіден, Абай да, Лу Шҧн де формасы басқа-басқа болса да ҽр қайсысы 
ҿз шығармаларында тастан қашап жасалғандай не бір тамаша кҿркем образдар 
жарату  арқылы  ҿз  кҿкіректерінде  пысып-жетілген  терең  идеялар  мен  қилы 
сезімдерді  солардың  басына  жинақтап,  соңғы  ҧрпаққа  сырлы  сҧрау,  мҽңгі 
ҿшпес мҧра қалтырған сҧңғҧла суреткерлер. 
Айта  берсек,  ҽлде  талай  қырды  асуға  болар  еді,  бірақ  осының  ҿзі  қазірше 
жеткылыкты. 
Қазіргі  кезде  абайтанушы  ғалымдар  Абайдың  жалпы  шығармаларын  ҥлкен 
тҿрт жҥйеге болып зерттеп жҥр. Олар Абайдың ҿлеңдері, Абайдың қара сҿздері, 
Абайдың  аудармалары  жҽне  Абайдың  айналасындағы  ақындар.  Ал 
лушҧнтанушы  ғалымдар  Лу  Шҧнның  ғҧмырнамасын  былай  қойған  кҥннің 
ҿзінде, Лу Шҧнның жасампаздық жолы, Лу Шҧнның ағартушылық идеясы, Лу 
Шҧнның  естетикалық  кҿзқарасы,  Лу  Шҧнның  эпикалық  шығармаларындағы 
ҿзіндік  баяндау  тҽсілдері,  Лу  Шҧнның  флятондарындағы  дара  пайымдау 
амалдары т. б. деп жіліктеп ҽкетеды. 
Осылардың  ҿзінен  Абайтану  мен  Лу  Шҧнтанудың  қҧлашы  қаншама  кең 
екендігін  аңғаруға  болады.  Ал,  мҧның  барлығына  дҽл  қазір  тоқталып  отыру 
жҽне мҥмкін емес. Біз бҥгін осылардың  тек бірер қырына ғана, яғни Абай мен 
Лу  Шҧнның  сол  тҧстағы  мҧқым  елге  айықпас  дерт  боп  жабысқан  кҿрсоқыр 
надандық  пен  берекесіздік  туралы  ойларындағы  қарайластықтарға  ғана  аздап 
тоқталып ҿтпекпіз. 
Абай  тҧлғасы  бҽрімізге  таныс,  алайда  «Абай  –  тек  қана  қазақ  халқының 
тегін  тектегенде  ғана  қасеті  артатын  ҧлы  тҧлға  емес,  қадым  заманнан  бері 
кҿшпенділер мҽдениетінің барлық болымысын бойына сіңірген жиынтық қасет. 

15 
 
Дҥние  жҥзілік  ауқымға  сай  қазақтың  ҧлттық  санасын  оятқан  жҽне  оны 
қалыптастырған ғҧлама ойшыл» (Т. Жҧртбай) екендігін еске алсақ, Абайдың ҽр 
сҿзінің  астарында  терең  философялық  ой  ҧялап  жатқандығын  аңғару  аса 
қиынға соқпайды.  
Алысқа  бармай-ақ,  ҧлы  тҧлғаның  жҥрегіне  ерімес  мҧз  боп  қатқан,  жасап 
отырған  ортадағы  қандастарының  бойына  у  болып  жайылған  надандық  пен 
берекесіздік туралы айтайықшы. 
Ҧлы ақын ҿзінің бір толғанысында:  
              Кҿзінен басқа ойы жоқ,  
              Адамның надан ҽуіресі. 
              Сонда да кҿңылы тым-ақ тоқ,  
              Жайқаң-қайқаң ҽрнесы...  
немесе, атақты «Сегіз аяғында»:  
                        ...Қайнайды қаның,  
                           Ашиды жаның.  
                                      Мінездерін кҿргенде; 
                           Жігерлен, сілкін, 
                           Қайраттан , бекін 
                                      Деп насихат бергенде,  
                           Ҧясыз, арсыз  салтынан 
                           Қалғып кетер артынан – дейды. 
Я болмаса: 
           Алашқа іші жау боп, сырты кҥлмек,  
           Жақынын тіріде аңдып, ҿлсе ҿкірмек. 
           Бір-екі жолы болған кісі кҿрсе,  
           Қҧдай сҥйіп жаратқан осы демек.  
                        Ел бҧзылса, табады шайтан ҿрнек,  
                        Періште тҿменшіктеп, қайғы жемек.  
                        Ҿзімнің иттігімнен болды демей,  
                        Жеңді ғой деп шайтанға болар кҿмек – деуші еді ғой. 
Жҽ,  ҽзірше  осылар  да  жетер.  Осы  жолдарды  тап  қазірдің    ҿзінде  бетіміз 
дуылдамай,  қымсынбай,  я  болмаса  біреу-міреу  естіп  қалып  жҥрмесін  деп 
жалтақтамай оқуымыз  қиын, расында қиын!  
Себебі,  боикҥйез  керанаулық,  кері  кеткен  жалқаулық,  қҧмға  айналған 
жігерсіздік,  жалтаңкҿз  намыссыздық  жҽне  сондай-ақ  ішінде  ит  ҧлыған 
арамдық,  жақынын  жатқа  сатқан  арсыздық  дегендер  сол  тҧстағы  қоғамдық 
тҧзымнің қазақтың бойына сіңіріп ҥлгірген кербаққа мінездері еді. Ҧлы ақын ҿз 
ҧлтының  бойындағы  осы  бір  улы  дертті  асқан  талғампаздықпен  тани  білды, 
танып  қана  емес  осы  бір  ащы  шындықты  кҿлегейлеп,  кіреукелеп  отырмай-ақ, 
бетің-жҥзің демей алдымызға жайып салды.  
Шыны  керек,  мҧндай  мінез  қазақтың  бойына  хау  ана,  хау  атадан,  немесе 
атадан балаға тарамаған болса керек, олай дейтініміздің себебі ата қазақ мҧндаи 
болмаған,  олар  қар  жастанып,  мҧз  тҿсенып  ғҧмыр  кешкен,  жарты  бидаиды 
жарып жеген, алтыбақан алауыздық дегенді білмеген, бірін-бірі жауға сатпаған, 

16 
 
бҿгдеге телмеңдеп қарамаған, сыйға сый, сыраға бал деген. Мысалы, қазақтың 
ауыз  ҽдебиеті  мҧраларын  оқып  отырсаңыз,  мейлі  олардың  қайсысы  болсын 
сізді асыл адамгершілікке, ҧлы отаншылдыққа, шҧбасыз адалдыққа, қызуы мол 
мейірімділікке  тҽрбилейді.  Ендеше  Абай  заманына  келгенде  ел  іші  неге 
соншама  бҧзылды?    Оның  да  қоғамдық  жҽне  тарихи  себептері  баршылық. 
Мҧның  ең басты  себебі  тарихтың алға қарай  жылжуымен бірге  туылған қазақ 
қоғамындағы  алуан-алуан  ҿзгерістерді  былай  қойған  кҥннің  ҿзінде,  патшалық 
ресей  қазақ  жерін  отарлап  алуы,  қазақтың  атадан-балаға  жалғасқан  кҿне  заң-
тҧзымдерін жойып, жаңа заң-тҧзым орнатуында жатар... 
Ойлап  отырсақ  мҧндай  мінез,  қарайлас  психология  отаршылдыққа 
ҧшыраған  жер  бетіндегі  ҿзге  де  халықтардың  тарихында  болғандығы  еске 
оралады,  алайда  олар  ҿз  бойларындағы  осы  бір  олқылықты  ертерек  аңғарып, 
одан  тез  қҧтылудың  жолын  қарастырған  немесе  ҿздерінің  ҿткен  ҿміріндегі 
жақсы-жаман,  ҽдепті-ҽдепсіз  мінездеріне  нҽзіктікпен  талдау  жасай  отырып, 
олардың  жақсысын  ҧлттық  мирас  ретінде  сақтап  қалса,  жаманын  отқа  жағып, 
соңғы  ҧрпақты  одан  сақтандырып,  жирендіріп  отырған.  Мҧны  олардың  ҽдеби 
шығармаларынан  кҿруге  де  болады.  Ҿзгені  қайыра  тҧрып,  бір  ғана  қытаи 
ҽдебиетін, соның ішінде Лу Шҧн шығармаларын алайықшы. 
Қытай  қазіргі  заман  ҽдебиеті  мейлі  мазмҧн  жағынан  болсын,  немесе  тҥр 
жағынан  делік  кесек-кесек  табыстарға  қол  жеткізген,  Лу  Шҧн,  Мау  Дҧн,  Лау 
Шы, Чян Жоңшу, Ше Биңшин, Сау Иҧ, Жау Шули т.б. қатарлы аттары ҽлемге 
машһҥр  классик  суреткерлер  шыққан  ҽдебиет.  Ҽрине,  бҧлардың  ішынде  Лу 
шҧнның жҧлдызы жоғары, орны бҿлек екендыгі аитпасақ та тҧсыныкті.  
Т.  Жҧрбайдың  Абайға  берген  бағасын  Лу  Шҧнге  де  беруге  болар  еді,  тек 
айырмашылығы  –  Лу  Шҧн  есте  жоқ  ескі  замандардан  бергі  отырықшы  елдер 
мҽдениетінің  барлық  болымысын  ҿз  бойына  сіңірген  жиынтық  тҧлға.    Ол  да 
қаламын қару ете отырып дҥние жҥзілік ауқымға сай ҿз ҧлтының санасын ояту 
жҽне оны қалыптастыру жолында жан аямай кҥрескен ҧлы суреткер. 
Лу Шҧн ҿзінің алуан тҥрлы жанрдағы шығармалары арқылы жартылай отар, 
жартылай  феодал  қоғамның  қамытын  киген  халықты  қараңғы  мешеулыктен, 
кҿрсоқыр  надандықтан,  айыл  жимас  намыссыздықтан,  алты  бақан 
алауыздықтан  оятып,  олардың  сыртын  қойып,  ішін  тҥзеуге  бар  ғҧмырын 
арнады. Сондай шығармалардың бірі – біз сҿз еткелі отырған «Дҽрі» болмақ. 
«Дҽріде» екі тҥрлы трагедия суреттелген, оның бірі Хуа Шяушҧанның ҿлімі 
болса,  енді  бірі  тҿңкерісшіл  Шя  Иҧдың  қазасы.  Естеріңізде  болар  ҽңгіме  қос 
сюжетке  қҧрылған,  бірінші  сюжет  баласы  ҿкпе  науқасына  жолыққан,  сіңірі 
шыққан  кедей  Хуа  Лаушҧан  сорлы  Каң  ағайдың:  «Балаң  адам  қанына 
батырылған  бу  нан  жесе  науқасынан  қҧлан  таза  аиығады»  деген  сҿзіне 
қҧдайдай сеніп, қалтасын қағып жҥрып одан тҿңкеріс жолында қҧрбан болған 
Шя  Иҧдың  қанына  матырылған  бу  нанды  сатып  алып  оны  баласына  жегізеді, 
адам қанына матырылған нан ем болмай баласы ақыры қайтыс болады;  
Екінші сюжет (кейде мҧны кҿмескі сюжет деп те жҥрміз), Шя Иҧ Мыңдаған 
Милѐндаған  адамдардың  нҧрлы  болашағы  мен  бақыты  ҧшын  жан  пидаға 
тҧскен,  ақиқат  жолында ҿлімнен  де  тайсалмайтын  аға  буын  тҿңкерісші.  Оның 

17 
 
тар  қапаста  отырса  да  болашақтан  ҥмыт  ҥзбеуінен,  ҿзін  ҧстауға  келген  патша 
мҧриттерының  қорлығы  мен  мазағына  қалса  да  оларды  алымсынбаи  мҥсіркей 
қарауынан,  тіпті  тҥрме  басқарушының  ҿзін  «Чиң  хандығы  билеген  бҧл  дҥние 
бізге тҽн» деп оны тҿңкеріс жасауға ҥгіттеуінен осыны кҿруге болады. Ҽрине, 
ҧлы  суреткердің  қаламынан  туған  осы  бір  кҿркем  образ  шығармадағы  негізгі 
кейіпкер болғандықтан жазушы оған бар мейірін тҿгеді, оның рухын асқақтата 
жырға  қосады.  Алайда,  тҿңірегін  надандық  жайлаған  сол  бір  заман  жҿнынен 
алғанда  оның  бҧл  рухынан,  жанпида  талпынысынан  не  пайда?  Шайханада 
шайға  қанып,  екі  қолдары  алдарына  сыймай  шалқып  отырған  кҿркеуде 
маңгҧрттер оның бҧл ҽрекетін жынданған адамның қылығына балайды. Қалың 
елінің  қамы  ҥшін  басын  тауға  да,  тасқа  да  ҧрып  жҥрген  оның  тағдырына 
жандары  ашығанды  қойып,  айыздары  қанғанша  кҥледі.  Алтынның  қҧлына 
айналған  қҧлқын  қҧмар  қорқаулар  оны  ҧлыққа  ҧстап  береды.  Шя  Ҧидің 
мойнына ажалдың қҧрығы тҥсып, қызыл қаны қара жерге тҿгілген шақта олар 
ҽлде  бір  қызықты  театр  кҿргендей  қораланып  келіп  соны  тамашалайды.  Оны 
дейсіз ғой, Шя Иҧдың туған анасының ҿзы іштен шыққан шыбар жылан жалғыз 
ҧлының  не  ҥшін  ажалға  душар  болғандығын  тҥсінбейді.  Неткен  қараңғылық, 
нас  басқан  намыссыздық  десеңызші!  Осы  айтып  отырғандарымыздың 
жоғарыда  Абай  айтып  ҿткен  қаныңды  қайнатып,  жаныңа  жара  салатын, 
намысыңды  қоздырып,  қорлықтың  отына  қақтайтын,  жақынын  тіріде  аңдып, 
ҿлсе ҿтірік  ҿкіретін,  кҿзінен  басқа оиы  жоқ кеудесын  тас, санасын  нас  басқан 
надандардан  парқы  не?!  біздың  жоғарыда  атап  ҿткен  Абай  мен  Лу  Шҧн 
арасындағы  рухани  жақындық  деп  отырғанымыз  міне  осы,  соның  бірер 
жарқылы, болмаса мҧны жҽне де тҥрлі фактілермен дҽлелдей беруге болар еды.  
Расы  керек,  осылардың  бҽрін  сол  замандағы  отаршыл  елдердің  немесе 
феодалдық  тҥзімнің  екі  ел  халқының  мойнына  ажырғы  етіп  салған  рухани 
боғауы  деп  ақталатын  да  шығармыз,  жҿн-ақ,  алайда,  бҧлар  бейне  айықпас 
дерттей  кҥні  бҥгінге  дейын  жазылмай  келе  жатқандығын  не  деп  тҥсінуге 
болады?  Мысалы,  қазір  қасыңыздан  табылатын  рухани  жеңымпаздық, 
жақсының  жақсылығын  кҿре  алмаитын  қызыл  кҿз  қызғаншақтық,  ағайын 
арасын жегі қҧртша кемірген алауыздық, адамгершылік жағындағы жетесіздік, 
осылардан  тартып  оқу-білімге,  жаңалық  жаратуға  деген  нараулық.  Ҽрине  бҧл 
мҽселелерге  жауап  беру  біздың  бҥгінгі  баяндама  тақырыбымыздың  міндеті 
емес, десе де оларды ескертіп ҿтпей жҽне де болмайды, себебі, осындайда Абай 
мен Лу Шҧн шығармалары ҿздерінің айналық рҿлін атқара бастайды, бізге ой 
салады, толғандырады, ойландырады, сҿйте отырып ҿздерінің қҧдіртті кҥшімен 
бізді нағыз адам болуға жетелейді, мҽңгі сондай, солай бола бермек! 
    
ҼДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 
1.  Қҧнанбайҧлы А. Шығармалары. – Ҧлттар баспасы, 1882. 
2.  Лу Шҧн. Ҽңгімелері мен ҿлеңдері. – Шинжияң халық баспасы, 1976.  
3.  Жҧртбай  Т.  «Кҥйесің,  жҥрек...  сҥйесің...»  –  Алматы,  «Қайнар»  баспасы, 
2009.  
 

18 
 
ҼОЖ 669.162.214 
ҚҦРАЛҚАНОВА Б.Ш. 
Павлодар мемлекеттік педагогикалық институты, Павлодар қ., Қазақстан 
 
М. ҼУЕЗОВТІҢ «АБАЙ ЖОЛЫ» РОМАН-ЭПОПЕЯСЫНДАҒЫ 
ФОЛЬКЛОРЛЫҚ ҤЛГІЛЕР 
 
М.Ҽуезовтің 
«Абай 
жолы» 
роман-эпопеясындағы 
фольклорлық 
сарындардың  кҿркемдік  қызметін  ғылыми  тҧрғыдан  саралау  –  ҿзекті 
мҽселелердің бірі болып табылады.  
Кҿркем  ҽдебиеттің  фольклорға  қайта  оралып,  оны  ҿз  кҿркемдік  кҿкжиегін 
кеңейтудің  амал-тҽсілдеріне  айналдырып  отырғанын  ашып  кҿрсету  –  бҥгінгі 
таңдағы  қажеттілік.  Сол  арқылы  ғана  қазақ  ҽдебиетінің,  соның  ішінде  қазақ 
прозасының  фольклорлық  поэтикалық  ойлауға,  одан  жеке  автордың  даралық 
ой-сезіміне дейінгі даму сатыларын айқындауға болады. 
«Абай  жолы»  роман-эпопеясы  туралы  академик  Қ.Сҽтбаевтың:  «Қазақ 
халқының ҿткенін зерттегісі келетін ғалымдардың бірде-бірі бҧл кітапты жанап 
ҿте  алмайды:  ғалым-филолог  одан  фольклордың  бай  материалдарына 
қанығумен  қоса,  қазақ  ҽдеби  тілінің  тууы  мен  қалыптасуын  кҿреді;  ғалым-
этнограф  тҧрмыстық  бейнелер  мен  ҿмір  қҧбылыстарын  біледі.  Қҧс  салып, 
саяттық  қҧрған,  қыз  ҧзатып,  ас  беруді,  ҿлік  жҿнелтуді  суреттейтін  тараулар, 
билер айтысы мен билік шешкен қазылық кҿріністерінің ҽрқайсысы жеке-жеке-
ақ ғылыми-этнографиялық толайым еңбектерге пара-пар», - деп, ХХ ғасырдың 
қырқыншы жылдары айтқан сҿздері бҥгінгі кҥні де ҿзектілігін жоғалтқан жоқ.  
Фольклорлық  ҥлгілер  эпопея  қҧрылымына  етене  араласа  отырып,  ҿзінің 
ҿмір сҥру, сақталу, жалғасу жолдарының жаңа пішінін тапқан. Сонымен қатар, 
олардың  идеялық-кҿркемдік,  эстетикалық  қызметі  де  жаңарып,  толығып, 
неғҧрлым мҽнді, маңызды сапаға иеленген. 
Қазақ  фольклоры  жанрларының  бірі  болып  табылатын  шешендік  ҿнер  – 
қазақ  мҽдениеті  мен  тарихында  ерекше  бір  қҧбылыс  болса,  М.Ҽуезов  осы 
қҧбылысты эпопеясында жарқырата ашып кҿрсеткен. 
Шешендік ҿнер – ҿзіндік дҽстҥрі бар ҥлкен ғылыми жҥйе. Ҧлттық шешендік 
ҿнердің дамуына қатысты сарабдал еңбек жазған С.Негімов шешендік ҿнердің 
ҿзі  негізін  қалаушылары,  ҧстаздары,  шҽкірттері  бар  мектеп  екенін  атап 
кҿрсетеді.  Шындығында  да  шешендік  ҿнердің  тақырып  таңдаудан  бастап, 
сҿйлеу  мҽдениеті,  тыңдаушысын  нандыру,  сҿзіне  еліту,  логикасының 
жҥйелілігі,  шымырлылығына  дейін  ҿзіндік  ерекшеліктері  бар,  кҿріп  білумен, 
сол білгенді кҿкейге тоқумен, талай айтыс-тартысқа тҥсіп жалықпай жаттығуға 
байланысты қалыптасатын шеберлік [1, 25]. Осы шешендік ҿнердің қыр-сырын 
меңгерген  шешеннің  топты  аузына  қаратқан  сҿздерін  шешендік  сҿдерге 
жатқызар болсақ, оның ҿзіндік тҥрлерін С.Садырбаев былай топтайды: «Саяси-
ҽлеуметтік  шешендік  сҿздер,  тҧрмыс-салтқа  байланысты  шешендік  сҿздер, 
шешендік дау сҿздері» [2, 33] 

19 
 
Шешендік  сҿздердің  алғашқы  екі  тҥрі  қалың  топтың,  халықтың  арасында 
ҿмірдің  ҿзінен  туындап  жатса,  ҥшіншісі  даулы  мҽселелерді  шешуде  арнайы 
тағайындалатын тҿре билердің дуалы лебіздері болып табылады.  
Жоғарыда  аталып  ҿткен  шешендік  сҿздердің  барлық  тҥрлері  де  эпопеяда 
кездеседі. М.Ҽуезов шешендік сҿздерді кейіпкерлердің характерлерін ашуда да, 
ел  арасындағы  бітіспес  дау-жанжалдарды  шешу  ҥстінде  де  орнымен  қолдана 
білген.  
«Абай  жолы»  эпопеясында  қҧбылыстардың,  оқиғалардың  философиялық-
этикалық  астар-қабаттарын  тереңнен  қозғайтын  ғибратты,  тағлымды  ділмар 
сҿздер тізбегі жиі қолданылады. Мысалы, «Ар жазасы-бар жазадан ауыр жаза» 
[3, 533],  «Кҥштілер нені айтады? Кҥшсізге еткен зорлығын айтады. Кҥшсіз нені 
айтады?Кҥштіден кҿрген қорлығын айтады» [3, 506],  «Жолдасын таппаған ер 
азады,  басшысын  таппаған  ел  азады»  [3,  404],  «Ақыл-адам  кҿрігі,  ақылдық-
сабыр серігі» [3, 412], «Ер кеудеде «кек» деген ҿлексе болып шіріп кетсе, сол 
қорлық та»[3, 43]. 
Осы  тҽрізді  шешендік  сҿздер  арқылы  автор  айнала  қоршаған  ҿмір,  дҥние, 
болмыстың  ҿзінен  философиялық  ой  тҥйе  білген  қазақ  халқының  даналығын 
кҿрсетеді. 
Халық  жадында  сақталып,  кҿп  кҿкейіне  қонған  шешендік  сҿздер  ақындық 
ҿлең-жырлар мен мақал-мҽтелдерде, нақылдар мен қанатты сҿздерде, айтыстар 
мен толғауларда айқындалып, ашыла тҥседі. 
Қисынды  қиял,  асқақ  арман,  кҿркем  образдылық,  қҧнарлы  тіл  шешендік 
толғауларға тҽн  сипат. Қазақтың осы дҽстҥрлі шешендік толғауы соны сарын, 
жаңа мағына тапқан. 
Абайды шынарға балаған халықтық образ бҥкіл эпопеяның ҿн бойына желі 
болып тартылады. Осы образ бейнесімен 1-ші  кітап аяқталады: «Бір кҥндерде 
жалаң  қҧздың  басындағы  тақыр  қҧм  мен  тастақты  жарып,  ҽлсіз  нҽзік  шешек 
атып, жас шынар пайда болған.Сондай бір ҿмір гҥл шашқан. Енді бҧл кҥнде сол 
шыңға шыққан жалғыз шынар балғын тартып, жас қуатқа толыпты.Қазір оған 
қыс  пен  аяз  да,  тіпті  тау  дауылы  да  қатер  болудан  қалған  еді»  [3,  284].  Ал 
эпопеяның соңында осы образ арқылы жаны қҧлазып, жҥрегі қапа болған ақын 
болашаққа сҿз айтады: «...Жапан тҥз, елсіз, жолсыз сар далада жалғыз тҥп ағаш 
ҿсіпті. Айлар, жылдар не замандар жасапты. Ҽрбір кҿктем кҥніне ҥмітін артып, 
шат қуаты жапырағын жарып гҥлін атыпты. Талай жылдар ҿтіпті. Ҽр жылының 
гҥлдері  мен  дҽндері  ҧшып  тарап  кетіп  жатыпты.  Бір  заман  сол  айдаладағы 
жалғыз ағашқа жай тҥсіпті де жайрапты... Мен ҿлейін, бірақ сол сан жылдарда 
сенің желдерің қуып ҽкеткен гҥлдерім, дҽндерімнен ҧрпақ, нҽсіл қалар ма?» [3, 
596 ]. 
Эпопеяда  тау,  тас,  ҿзен,  кҿл,  жасыл  дала  т.б.  табиғат  қҧбылыстарының 
кҿріністері бейнеленеді, бірақ та ағаш, тоғай бейнесін суреттеу кҿп кездеспейді, 
себебі  жазушы  шынар  образына  кҿлеңке  тҥсіргісі  келмейді.  Шынардың 
жалғыздығы Абайдың ҿзін тҥсінбеген ортадағы жалғыздығы секілді. 
Дҽркембай Ҽбішке: «Маңына ҧрық шашпаған жақсылық  -  жапанда жалғыз 
ҿскен  бҽйтерекше  тҧл  болады  да  қалмай  ма?  Жетсең  жеткіншегіңмен, 

20 
 
ҥйелменіңмен  жетуге  тырыссаңшы...»  [3, 173]  - деп,  тағы да  шынар  бейнесіне 
оралып,  ой  толғайды.  Қарап  отырсақ,  халықтың  ҿзі  Абайды  шынарға  теңейді. 
Сол  шынар  бейнесімен  эпопея  да  аяқталады:  «Сонау  бір  шақта  тасты  тақыр, 
жалтыр биік басына жалғыз шыққан зҽулім ҿскен алып шынар қҧлады. Ҿмірден 
Абай кетті» [3, 598]. 
Мінеки, халықтық символ автор бейнелеуінде ерекше кҿркемдік қуат алып 
тҧр. 
Эпопеяда ҽрі терең, ҽрі кең қамтылған тақырып  - жер, ҽлеуметтік теңсіздік 
жҽне  соның  тҿңірегіндегі  бітіспес  тартыстар.  Расында  да  сол  кездегі  қазақ 
даласы тіршілігінің қай саласын алсақ та, айналып келіп жер дауына тіелетін. 
«Абай  жолы»  эпопеясындағы  жер  ҥшін  болатын  тартыс-таластардың  тҥп 
тҿркіні,  Қҧнанбайдың  кеудесінен  запыраны  кетпейтін  қыжылы  осыдан 
туындайды» [4, 3]. 
Шығармадағы  суреттелген  оқиғалар  сол  кезде  ҿткендіктен  де,  жер  дауы 
басты  ҽлеуметтік  желіге  айналған.  Оған  жесір  дауы  қосылды.  Абайдың  да 
араласуына  тура  келді.  Халық  қамын  ойлап,  кҿп  жылаулардың  жанашыры, 
ҽлсіздердің  қорғаушысы  болуды  мҧрат  тҧтқан  Абайдың  дауға  араласпауға, 
ҽділдік  туын  кҿтермеуге  ары  жібермейтін  еді  де.  Оның  Кҿкен  мен  Тобықты 
арасындағы жер дауында ҧстанған бағыты осыны дҽлелдейді.  
«Ағайын жҧрт, бір дуан елді бір араға шоқтай жиған ҽлек сҿздің жҿніне мені 
куҽға тартпақсыздар. Мен сол куҽлікті айтқалы келдім. Кесік айтатын мен емес. 
Осында  мансап  иесі  кҿп  адам  бас  қосыпсыздар.  Мансаппен  адам  қасиет 
таппайды.  Адаммен  мансап  қасиет  табады.  Ҽділет  жол  тапсын,  ҿріс  алсын 
деймін.  Қаншалықты  ащы  болса  да,  ҽлдекімге  ауыр  тисе  де  жҧрт  жарасын 
емдейтін дҽрі – ҽділет қана. Ал дҽрі ащы болса да дертті жазады» [3, 484, 2-к.] - 
деп,  екі  елдің  тҥпкі  тарихын  қазып,  зерттей  келе:  «Мен  басында  атадым  ғой. 
Уақ  жерін  тартып  алу  Қҧнанбай  заманынан  басталған  деп.  Бҥгін  елі  егес  боп 
шабылып, азаматы қан тҿгіп сабылған кҿкен елі «Ҿз жерін қайта алу жол емес» 
десеңдер осы отырған қалың би, сендерді де Қҧдай табар!» [3, 488, 2-к.] - деп 
кесімін айтады. Осы дауда Абай ҿзінің ата ҧлы емес, адам ҧлы екенін тағы бір 
дҽлелдеп  ҿтті.  Кезінде  жалған  ата  намысын  қуған  Қҧнанбайдың  жер  ҥшін 
егесінің сырын ашқан Абай «бір есептен ҽке мен бала болып айтысып, тағы бір 
жҿнінен  ҿзі  ҽке  болып,  бала  буынмен  бет  ашып  шынға  жетіспекші».  Сол 
мақсатына  жетті  де.  Ҿмір  сыны  мен  ҿткелдерінде  Абай  ҿзінің  арлылығын, 
ақылдылығын,  турашылдығын  танытып  отырды.  Оның  жарқын  бейнесі 
Балқыбек  сиязіндегі  Салиқа  қыздың  дауында  тҧлғалана  кҿрінеді.  Ортасынан 
озып  Абай  ойлаудың  жоғары  мҽдениетін  білгірлікпен  меңгерген, 
қарсыластарының  пікіріне,  кҿзқарасына,  наным-сеніміне  ізетпен  қарайтын, 
оқиғалар,  қҧбылыстардың  мҽн-жайын,  себеп-салдарын,  баппен  болжай 
толғайтын,  сарабдал,  сара  ой-пікірлерін  шынайы  дҽлелдерен  кҿкейге 
қондыратын,  дауласудың  нҽзік  мҽжілістеріне  жетік  нағыз  шешен  ділмар, 
парасатты  би  екендігін  сҧңғыла  суреткер  М.Ҽуезов  Салиқа  қыздың  дауына 
қатысты тҧста шыншылдықпен кестелеген. 

21 
 
Жазушы оның билік айту ҥстіндегі психологиялық сҽтін былайша келістіріп 
сипаттайды: «Басындағы тымағын алып, малдас қҧрған кҥйде тымағымен қоса, 
мықынын таянып отыр. Кең ақшыл маңдайында жҽне қырлана тҥскен ҧзынша 
мҧрнынын  ҧшында  жіпсіген  суық  тер  білінеді.  Бірақ  ҥні  зор,  лебі  екпінді, 
батыл.  Қатты  сҿйлегендіктен  ҽр  сҿзін  жай  айтса  да,  ойы  мен  тілі 
тҧтқырланбайды.  Еркін  ағылғандай»  [3,  556,  1-к.].  «Бір  жанға  екі  кҥймек  - 
ҽділет  емес.  Бір  қыздың  екі  сатылмағы  жоқ  емес.  Алғашқыда  саған  берген 
еркін, халық, енді қыздың ҿзіне бересің. Қыз басы Сыбаннан азат» [3, 556, 1-к.]. 
Ары  қарай  жік-жігімен,  тақта-тасымен  айтылған  Абайдың  тҧжырым-
байламдарының  логикалық  шымырлығы,  оқтаудай  жҧмырлығы,  ҽдептілік 
ережелерін  ерекше  білуі,  ойға,  сҿзге  тапқырлығы  жҽне  оларды  тотыдай 
тҥрлендіріп  айтуы,  ҧстамдылық  қасиеті  мейлінше  қызықтырады.  Жазушы  ҽр 
тҥрлі дау-дамайларда бас кейіпкерін сын тезінен ҿткізіп отырады. 
Абайдың  зорлықшыл  кҥштерден  жапа  кҿрген  шағында  оған  елдің  кейбір 
саналы азаматтары намыстанған болып, ақынның алдына айыпкерді жықпақшы 
болады.  Сонда  келген  ҽр  ру  ҿкілдері  шешен  сҿйлейді:  «Кім  еді  Абай,  ол 
Тобықтының ғана Абайы ма еді? Жоқ, исі Орта жҥзден орасан, ойқастап озған 
жҥйрігім  болатын,  қоныраулы  бҧйра  нарындай,  кҿпке  пайда  кҿп  еткен 
кҿктемдегі жауындай жақсымыз еді» [3, 519, 2-к.]. 
Бҧл  ҥзінді  қазақтың  сҿйлеу  мҽнерінде  ежелден  қалыптасқан  шешендік  сҿз 
ҥндестігін  ҥдемелеп  айту,  ойды  бейнелі,  ҧтқыр  жеткізу  дҽстҥрі  «Абай  жолы» 
эпопеясында  проза  қажетіне  жарап,  стильдік  ерекшелікке  айналғанын 
аңғартады. 
Кемеңгер  жазушы  кейде  дҽстҥрлі  шешендік  сҿздерді  ҿзгертпей  қолданса, 
кейде  оған  жаңа  мағына  дарыта  сҿйлейді.  Бҧл  соңғы  тҽсіл  ҽсіресе,  Абай 
сҿздеріне  байланысты  анық  кҿрінеді.  Абай  ҥлкен-кішінің  ҧтымды,  шешен 
жауаптарына  сын  кҿзбен  қарап,  сҿздің  сыртқы  қауызына  емес,  ішкі  дҽніне 
кҿбірек мҽн береді. Мысалы:  
«Жауызға айтқан жақсы сҿз – суға жазған сертпен тең емес пе?»  
«Апыр-ай, «нан иман» дедің, Бегеш, ҽ? Нан иман болғанда, нан кҿп жерде 
иман да кҿп қой! Онда тегі мҧсылман баласының іздеп жҥрген иманының кҿбі 
сорлы ресейдің наны кҿп мҧжығында екен ғой» [3, 527, 2-к.].  
«Шіркін  дҥние  қайдан  иманды  болсын.  Дҥниені  билеген  мінезде  баян 
болмаған  соң  байыздап  тҧра  ма?  Ант  ішейін,  тегі  осы  жеріңіздің,  осы  тҧрған 
тауларына, айталық, мынау Семейтау, кҿкендеріне аяқ бітсе олар да бір орында 
тҧрмай жҥріп кетер еді-ау, ҽ!»  
Қазақ  -  тауып  айтылған  тапқыр  сҿз  бен  орынды  ҽзіл-оспақты  да  бағалай 
білетін  халық.  Бҧқаралық  сын,  жҧртшылық  пікірінің  ҿткір  де  ҽсерлі  қҧралы 
болып  табылатын  шешендік  сын-сықақ  сҿздердің  де  алуан  тҥрлері  эпопеяда 
молынан  кҿрінеді.  Абай  бірде  Гоголь  кітапханасына  барғанда  бір  орыс 
мырзасы:  «Бҧл  не  ғажап!  Гоголь  кітапханасына  қашаннан  бері  тҥйелер 
жіберілетін  болған»,  -  дегенде  Абай  былай  деп  жауап  қайтарады:  «Чиновник 
мырза, тҥйе кірсе несі бар, бҧнда ол тҥгіл, есек те отырыпты ғой! [3, 416, 2-к.]. 
Немесе: 

22 
 
«Ғажап,  адам  деген  адамға  дҽйім  зҧлымдық  етсем  деп  ҿзеурейді.  Ал  бҿрі 
екеш  бҿрі  болса  да  бірін-бірі  алып  жеймін  десе,  тек  қапысын  тапқанда  ғана 
жыртуды ойлаушы еді. Қаланың саудагерлері, кейде сендерден даланың бҿрісі 
тазарақ па деп те ойлаймын-ау!» [3, 521, 2-к.].  
Абайдың дуалы ҿнері ҧлы Мағашқа да жҧққан. Эпопеяның соңғы тарауында 
Уақ  елінің  екі  адамы  дауласып  Семейдің  тҿрт  биінің  бірі  Қалидың  алдына 
келгенін  суреттейді.  Сонда  Қали  екеуін  татуластырмақ  болып,  сҿзді  ҧзақ 
сҥреңге  салып,  ақыры келістіре  алмай,  енді  не  істеймін  деп  отырғанда  Мағаш 
келіп: «Қали аға, осы сҿздің кесігі оңай емес пе!? Рҧқсат етсеңіз, мен айтайын, - 
тамыр болдың – айтыс жоқ, қолдан бердің – қайтыс жоқ! Бҧндай даудың тетігі 
болса нетеді» [3, 559, 2-к.] – деп, табанда шешім береді.  
Абай мен Мағаштың бір дуан елді аузына қаратарлық қасиетінің ҿзі беріде 
Қҧнанбай, арыда Ҿскенбайдан дарыған. 
Қҧнанбай  жиынтық  образ  деңгейі  дҽрежесінде  сомдалған.  «Егер  Қҧнанбай 
Қодар мен Қамқаны тасбауырлықпен жазаламаса, Бҿжеймен екеуінің арасында 
алапат  арпалыстар  болмаса,  Абаймен  ой  жарыстырып,  пікір  таластырмаса, 
немересі  Ҽмірді  кеңірдегінен  қылғындырмаса,  эпопеяда  Қҧнанбайдың  заңғар 
тҧлғасы  типтік  образ  деңгейіне  жетіп,  соншалықты  іріленіп  кҿрінбеседі. 
Осындай  жағдайда  ғана  оның  бар  болмысы,  табиғаты,  ҿрі-қыры  бірдей  ірі 
жаратылысы, ерекше екендігі байқалады» [5, 31]. 
Қҧнанбай Меккеге аттанарда ҧзақ ҿмір жолын ақыл безбеніне салып, ҽріден 
ойлап, тереңнен ойлап, тереңнен толғап, ҿрелілікпен ҿнегелі ҿсиеттей керемет 
сҿз  сҿйлейді:  «Сендер  ҧзақ  жасар  жастықтымен  де  армансыз  жалын  қҧшып, 
жасап  ҿткем»  [3,  289,  1-к.].  Не  болмаса:  «Қуыс  шатты  ең  соңғы  мекені  еткен 
кҽрі арқардың келте соқпағандай аз тірлігім қалды. Менің ендігі қысқа жолыма 
сендерде  енді  кешірім  етіңдер»  [3,  290,  1-к.],-  дегенін  алсақ,  осынау  кҥрделі 
философиялық  толғаныстар  –  айрықша  туған  айтулы  Қҧнанбайдың  бҧрғалаң-
шырғалаңы,  бел-белесі,  жеңіс-жеңілісі  мол  қайшылықты  ҿмір  жолдары  мен 
мағыналы  рухани  тҽжірибелерінің  сҽулесі,  жемісі  тҽрізді.  Тіршіліктің  тартыс-
майданында,  бҽсеке-жарысында  есесі  кетпеген,  жалғанды  далпағынан  басқан, 
желдей ескен жҥйріктің аузынан шыққан «кҽрі арқардың келте соқпағандай аз 
тірлігім қалды» деуінде шырайлы шындық, ҿз ісіне, бағыт-бағдарына бекемдік 
аңғарылады.  
Абайдың  ҿзі  халықтан  ҥйренгендіктен,  шешендік  ҿнердің  бесігі  болған 
қазақ  халқының  арасында  таралған  ҽр  тҥрлі  шешендік  сҿздер  молынан 
қамтылған.  Мысалы:  Қҧнанбай  мен  бҿжей  арасына  араздық  оты  тҥскенде 
Алшынбай  сҿз  алады:  «біріңе  бірің  серіксің,  ынтымақты  болсаң  ел  билейсің, 
ынтымақсыз  болсаң,  неңді  билейсің.  Ҿз  бҽлең  ҿзіңе  жетіп,  жҧрт  та  қалып, 
жҧмыс  та  қалар.  Ҧғысып  істеңдер.  Ана  бҿжей  ағайыныңды  жау  қып  жатқа 
жіберме, бауыр қып қасыңа тарт» [3, 84, 1-к.]. 
Жазушы эпопеяда Бҿлтірік, Жиренше шешендердің дҽстҥрін жалғастырушы 
ҿкілдер ретінде Дҽркембай, Базаралылардың шешендік ойлау қабілетіне ерекше 
мҽн  береді.  Дҽркембай  маймыл  мен  тҥлкінің  жолдастығын  айта  келіп:  «...Екі 
тҥрлі  бақ  болады.  Біреуі  –  басқа,  біреуі  –  аяққа  қонады.  Мынау  саған  қонған 

23 
 
сол.  Тепкілесе  кетпейтін  темір  бақ  деген  осы  депті.  Сол  айтқандай,  оразбай 
«жігітекті  алдадым»  деп  жҥр  ғой.  Алдағаны  рас  болса,  мҽңгі  тепкілесе 
кетпейтін  темір  баққа  жеткізген.  Мешеу  боп  елім  жатыр.  Тҿсекке  таңып, 
тапжылтпай басып белім жатыр. Темір бақты тапқан кедей кҿп еді ғой. Соның 
бірімін.  Желігім  жоқ  болмаған  соң,  бҽлем  де  жоқ»  [3,  177,  2-к.],  -  дейді. 
Дҽркембай сҿзінде дҽлдік, айқындылықжоғары дҽрежеде кҿрініс таба отырып, 
шиырлы  жіп  –  ҽлеуметтік  теңсіздіктің  бір  ҧшы  тарқатылады.  Немесе 
базаралының  Дҽркембай  ҽл  ҥстінде  жатқанда:  «кҿңіл  қайратты  болғанымен, 
кҿне шекпен етке лыпа бола ма? Ҿр кеудесін имеймін дегенмен, қара дауыл қоя 
ма? Айналада, омбы ҧрда, қиян ҽлсізде бір ҧя қасқыр қамаса, ада қҧр қол болған 
шағында,  жаяу  қалған  халінде:  жақсы  болды  не,  мінезді  болды  не,  қымбат, 
керек  болды  не  –  оның  бҽрінің  кҿмегі  бола  ма?  Сондай  кҽрілік,  жоқшылық, 
ҽлсіздік,  лыпасыз  жҥдеулік,  аштық  деген  сияқты  қамаған  қасқыр  кҿп  қой. 
Бҿрінің  жиылып  кеп  тҧсап  жыққанын  кормейсің  бе?»    –  деуі  жоқшылықтан 
қасірет шеккен кҿптің атынан айтылған тҽрізді. Бҧл сҿздерде шешендік сҿйлеу 
мҽдениетіне тҽн – салыстыру, образдылық, анықтылық – бҽрі бар. 
Эпопеядағы  фольклорлық  материалдар  суреттелініп  отырған  тарихи 
дҽуірдің  рухани  бейнесін  жасаудағы  негізгі  бір  тҽсіл  болып  келеді.  Сондай-ақ 
қазақ  халқының  ҧлттық  мінезінің  психологиялық  иірімдерін  тҥсінуге 
кҿмектесіп,  жеке  кейіпкерлердің  ҽдеби  бейнесін  ашуда,  жазушының  стильдік 
ерекшеліктерін танытуда шебер қолданылған. 
 
ҼДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 
1. Негімов С. Шешендік ҿнер Алматы: Ана тілі, 1997. 
2.  Садырбаев  С.  Халық  ҽдебиетінің  тарихи  негіздері.  -  Алматы:  Қазақ 
университеті, 1992. 
3. Ҽуезов М. Абай жолы, 1,2-кітаптары. - Алматы: Жазушы, 1989. 
4.  Негімов  С.  Тҧңғиық  терең  толғамдар  немесе  «Абай  жолы»  хақында.  - 
Арқа ажары -  1997 - 29 шілде. 
5. Жҧртбаев Т. Бесігіңді ая! - Жҧлдыз - 1996 - №5. 
 
ҼОЖ 669.162.214 
МҦҚЫШЕВА Р.З. 
Сегед университеті, Сегед қ., Венгрия  
 
АБАЙ ҚҦНАНБАЙҦЛЫ ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫНЫҢ МАЖАРСТАНДА 
ТАНЫЛУЫ МЕН ЗЕРТТЕЛУІ 

жүктеу/скачать 2,56 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: