Сборник материалов международной научно-практической

132 
 
должник  не  имеет  места  жительства  в  Казахстане  или  его 
местонахождение  неизвестно,  ходатайство  рассматривается  по  месту 
нахождения его имущества. 
Кроме  того,  необходимо  отметить  положения  Нормативного 
постановления  Верховного  суда  РК  «О  судебном  решении»,  в  котором 
указывается, что ре¬шения иностранных судов, согласно ст. 425 ГПК РК, 
могут  быть  предъявлены  к  принудительному  исполнению  в  Казахстане  в 
течение трех лет с момента вступления решения в законную силу, если это 
предусмотрено законом или международным договором РК. Приведение в 
исполнение 
такого 
решения 
производится 
по 
ходатайству 
заинтересованной  стороны  определением  суда  РК  в  соответствии  с 
правилами  о  подсудности,  определенной  ГПК  РК  по  мес¬ту  исполнения 
решения. 
Из  главы  3  ГПК  РК,  устанавливающей  правила  подсудности, 
следует,  что  такие  ходатайства  подлежат  рассмотрению  районными  и 
приравненными  к  ним  судами.  Если  же  одной  из  сторон  является 
международная  или  иностран¬ная  организация,  то  ходатайство  подлежит 
рассмотрению в областном (при¬равненном к нему) суде. 
Однако  до  сих  пор  рассмотрение  ходатайств  о  признании  и 
исполнении  иностранных  судебных  решений  осуществляется  по 
сложившейся практике только областными судами. 
Суд  рассматривающий  ходатайство  о  признании  и  разрешении 
принудитель¬ного  исполнения  решения,  ограничивается  установлением 
обстоятельств,  при  которых  возможно  принудительное  исполнение 
решения  (п.  30  нормативного  постановления  Верховного  суда  РК  от  11 
июля 2003 г. «О судебном решении»). 
Ходатайства об исполнении решений по инвестиционным спорам, в 
частности  решений  ICSID,  ответчиком  в  которых  выступает  государство, 
подлежат рассмотрению в городском суде г. Астаны 
Рассмотрение 
ходатайства 
о 
разрешении 
принудительного 
исполнения  иностранного  судебного  решения  производится  в  открытом 
судебном  засе¬дании  с  извещением  должника  о  времени  и  месте 
рассмотрения ходатайства. 
После  вынесения  определения  его  копия  направляется  сторонам  не 
по¬зднее  пяти  дней  со  дня  вынесения  определения  (ст.ст.  241,254  ГПК 
РК). Взыс¬катель и должник имеют право обжаловать определение суда в 
порядке  и  сроки,  предусмотренные  гражданским  процессуальным 
законодательством. 
На  основании  определения  областного  суда  об  удовлетворении 
ходатай¬ства  выдается  исполнительный  лист,  который  выдается 
взыскателю  либо  по  его  письменному  заявлению  направляется  судом для 
исполнения в соответ¬ствующий орган исполнительного производства по 
территориальности. 

133 
 
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ 
 
1 Асланова. Р. Юридический  центр Пресс. - Алматы, 2005. - С. 115-
116. 
2  Басин  Ю.  Г.  Гражданское  право.  Т.  III.  Учебника  для  вузов 
(академический курс) - Алматы, 2004. - С. 446. 
3 Баймолдина З.Х. Признание и исполнение иностранных судебных 
и  арбитражных решений  в  Республике Казахстан. //  Гражданское право  в 
системе  права:  Материалы  междунар.  научно-практ.  конф.  (в  рамках 
ежегодных  цивилистических  чтений).  -  Алматы,  17-18  мая  2007г.  /  Отв. 
ред. М.К. Сулейменов. - Алматы: НИИ частного права КазГЮУ, 2007. - С. 
492-497. 
4 Дробязкина И.В. Международный гражданский процесс: проблемы 
и перспективы. - М.: Изд. Группа НОРМА – ИНФРА. М., 1999. - С. 234. 
5  Литвинский  Д.В.  Признание  иностранных  судебных  решений  по 
гражданским  делам  (сравнительно-правовой  анализ  французского  и 
российского  законодательства,  судебной  практики  и  юридической 
доктрины). - Спб: Изд. дом С.-Петерб. гос. ун-та, Изд-во юрид. факультета 
С.-Петерб. гос. университета, 2005. - С. 340-403. 
6  Хлестова  И.О.  Юрисдикционный  иммунитет  государства.  -  М., 
Юриспруденция, 2007. - С. 44-45. 
 
 
ӘОЖ 391(574) 
Жусупова Д.С., Құрметбек.Н., Байтанаева.М.А 
Павлодар мемлекеттік педагогикалық институты 
Палодар қ., Қазақстан Республикасы 
 
ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҚАЗІРГІ МӘДЕНИЕТІНДЕ ҰЛТТЫҚ КИІМНІҢ 
АЛАТЫН ОРНЫ 
 
Бүгінгі  таңда  жаппай  ғаламдастыру  жүріп  жатқан  уақытта,  қазіргі 
жер  шарындағы  халықтардың  көпшілігі  ұлттық  көркем  ерекшеліктерінен 
айырылуда.  Демек,  қазақ  этносының  тілі  мен  ділі,  ұлттық  психологиясы 
мен  дүниетанымы,  мəдениеті,  оның  ішінде  киім  пішінінің  озық  үлгісінің 
сақталуы, дамуы қазіргі кезеңнің кезек күттірмейтін мəселесінің бірі болып 
табылады. 
Елбасымыз 
Н.Ә. 
Назарбаев 
бекіткен 
«Мəдени 
мұра» 
бағдарламасының  басты  міндеттері  ретінде  «...қазіргі  таңдағы  ұлттық 
мəдениетті,  ауыз  əдебиетін,  дəстүрлер  мен  əдет-ғұрыптарды  зерделеу 
бүгінгі күннің негізгі мақсаттарының бірі болып келетінін» атап көрсетті.  
Еліміздің  тəуелсіздік  даңғылындағы  дəстүрлі  қазақ  мəдениетіндегі 
ұлттық  киімдерінің  мəн-мағынасын  айқындаудың  өзектілігі  қазіргі 

134 
 
өркениет  мəдениетінде  туындап  жатқан  объективті-əлеуметтік  жəне 
субъективті-психологиялық қайшылықтар жағдайынан көрініс табады. Бұл 
мəселелердің  барлығы  да  қазақ  халқының  бүгінгі  рухани  ахуалын  жан-
жақты,  əрі  қилы  қысымға  ұшырап  отырғанын  да  дəлелдейді,  ол  қазіргі 
мемлекет  тарапынан  атқарылып  жатқан  істерде,  яғни  рухани  дербестікті 
қалпына  келтіру,  нығайту,  дамыту  секілді  үлкен  мəселе  болып  отыр. 
Өркениет  жағдайынан  туындайтын  қайшылықтар,  соның  ішінде  киім 
үлгілеу  өнерінің  сапалы  белгілеріне ұлттың  сана  сезімін бүлдіретін бөтен 
үлгілерді  талғамсыз,  шатастырып  пайдаланудан  басталады  деуге  болады. 
Ал,  халықтың  рухы  мен  мəдени  дəстүрінде  жинақталған  ұлттық 
ерекшеліктер  əр  ұлттың  бейнесіне  қарай,  оның  бейнелі  тұрақты 
нақыштарының  дара  қасиеттері  рəміздік  белгі  категорияларының  ұлттық 
ойлау жүйесімен игеріледі. 
Халқымыздың  дəстүрлі  мəдениетiнің  сəндік-қолданбалы  өнерінің 
құрамдас бір көрінісі болған ұлттық киім сан ғасырлар қойнауынан бастау 
алып,  қазіргі  уақытта  оның  көркемдік,  мəдени-рухани,  əлеуметтік  тарихи 
заңдылығы,  ерекшелігі  өзіндік  маңыздылығымен  жəне  елімізде  өзінің 
өзектілігін қазіргі жаһандану дəуірінде арттыра түсуде. 
Киім  жүйесінің  көптүрлі  бөлшектерін  құрастыру  өте  кең,  əрі 
ауқымды,  сондықтан  қазір  біз  қазақ  ұлттық  киімдерін  тек  құндылығын 
бағалап  қана  қоймай,  оның  мəн-мағынасын  түсінуге  тырысамыз.  Киім 
мəдениетінің  ұлттық  өзгешелігі  жəне  этникалық  нышаны  оның  басқа 
бөлшектеріне қарағанда тұрақты қалыптасқан.  
Халқымыздың  ұлттық  мəдениеті  мен  рухани  мұраларын  киім 
өнерінің  бағыты  арқылы  зерттеулер,  ғылыми  басылымдар  баршылық 
болғанымен,  ұлттық  киім  пішіні  мен  əлем  үлгісі  ретінде  көрінетін  оның 
бейнелі  ұлттық  нақыштарының  семантикасы  жəне  типологиясы  мен 
жіктемесі  əлі  де  толық  зерттеліп,  жасалмағанын айтуымыз  керек.  Сəндік-
қолданбалы  өнердің  рухани-материалдық  бірлігін  танытатын  киімдерінің 
құндылықтық  мəнін  зерттеу  қазіргі  мəдениет  пен  өнердегі  негізгі 
қажеттіліктен туындайтын мəселелерді жаңа қырынан ашуға жəне ұлттық  
киімдерінің  жіктемесін  жасау  ұлттық  киімдер  жайлы  жинақталған 
иллюстрациялық  жəне  теориялық  материалдарға  жаңа  тұрғыдан  анықтап, 
пайымдама жасауға мол мүмкіндік береді.  
Қазіргі  Қазақстан  суретшi-модельерлері  дəстүрлi  дүниетанымды  да, 
рухани мəдениетпен бiрге сiңген мəдени болмысты да аттап өте алмайды. 
Қазақтың дəстүрлi дүниетанымы мен рухани-мəдени құндылықтарға деген 
қызығушылық  қазіргі  суретшiлердiң,  шеберлердiң,  дизайнерлердің, 
зерттеушілердің  көркемдiк  мəселелерді  шешу  əдiстерiнен,  бейнелі  белгi 
ретiнде  ұсынылған  идеяларынан,  нақышты  шешiмдерiнен,  бояу  түсiнен, 
баяндау  тiлi  мен  бейненің  жалпы  сомдалу  сипатынан  жəне  оның  оқылу 
ерекшелiгiнен  көрiнедi.  Қазақ  ұлттық  киімдерінің  мəнін  талдағанда 
дəстүрлі  мəдениеттің  ақпарат  беруші  жүйесінің  құндылықтық  сипатын 

135 
 
айтамыз. [4; 96 бб] 
Әр  ұлттың  киімі  күнделікті  тұрмыс  тіршілігінде,  киімінде,  бүкіл 
өмірінде  өзіне-тəн  ерекшеліктерімен  айшықталады  жəне  сол  ұлттың 
нақыштары  киімнің  пішінінде,  өңдеуде,  ою-өрнек  əшекейлерінде  жəне 
кестелеуінен  байқалады.  Дегенмен,  киім-кешекті  əшекейлеу  бірте-бірте 
ғасырлар өткен сайын қалыптасқан дəстүрге айналады да, əрбір ұрпақтың 
талғамына  лайық  өмір  талқысынан  өтіп,  ұлттық  киімнің  бөліп  қарауға 
болмайтын  жəне  оның  өзіндік  ерекшеліктерін  баса  көрсететін 
ыңғайластығы болып қала бермек.[2; 15бб] 
Соңғы  15-20  жылда  жүргізілген  этнографиялық  зерттеулерге 
қарағанда,  қазіргі  ғылыми-техникалық  прогрестің,  жаңа  сəннің  əсерімен, 
ұлттық  дəстүрге  жатпайтын  жалған  бөлшектермен  көбірек  көмкерілген 
туындылар кино, телевизия, театр қауымы  мен концерттік қойылымдарда 
ұлттық  киімнің  пішінінде  үлкен  өзгерістер  пайда  бола  бастағандығын 
аңғаруға  болады.  Бұл  ұлттық    киімдердің  көркемдік  ерекшелігі  дəстүрлі  
материалда да даму, өзгеру үдерісінде екендігін көрсетеді. 
Халқымыздың  ұлттық  киімі  -  көненің  көзі,  бізге  жеткен  заттық-
материалдық мəдениеттің биік жетістігі деп санаймыз. Дегенмен, қазақтың 
ұлттық  киімі  дəуір  талғамынан  өтсе  де  ғылыми  тұрғыдан  əлі  де  болса 
толық  екшеле  қоймаған  құбылыс  болғандықтан  оны  əлі  де  тереңірек 
зерттей түсуді қажет етеді. Ұлттық киімді зерттеп білудің бірден-бір тиімді 
жолы  жазба  деректер  болғанымен  оларда  қазақша  киімнің  дəл  өзі  жайлы 
мағлұматтар  жоқтың  қасы.  Сондықтан  да  қазақша  киімді  егжей-тегжейлі 
жете  білетін,  оны  киген  жəне  түсіне  білетін  бұрынғы  əулет  өкілдері  бар 
кезде жоспарлы түрде кең көлемді далалық экспедициялар ұйымдастырып, 
əлі  де  болса  кездесетін  ұлттық  киім  нұсқауларын  жинай  беруді  ел 
аузындағы  мəліметтерді  жазып  алумен  қатар  жүргізе  түскен  жөн  деп 
ойлаймыз. 
Қазіргі  киім  дизайнерлері  киімнің  құны  мен  стиліне  қарап,  мата 
түрлерін  əрқалай  қолданумен  қатар,  ұлттық  стильдегі  киімдерге  деген 
тұтынушылардың  қызығушылығын  заман  талабы  мен  талғамына  қарай 
дамытып келеді. «Адамның əсемдікке деген мəңгілік ұмтылысы халықтық 
өнер  бейнесінен  көрініс  тапқан  белгілі.  Сəн  кез  келген  халықтық  өнердің 
бастауы,  ол–ұлттық  сана-сезімнің,  халық  түсінігіндегі  əсемдіктің  белгісі 
болып  табылады».  Бұл  ұғымдардың  өмір-мəнділігі  жағынан  «мodus 
vivendi»,  «өмір  сүру  тəсілі»  француз  тіліне  «Le  mode  de  vie»  ретінде 
аударылса, «сəн» сөзі осы мəннен келіп туындаған. Киім қоғам дамуының 
əлеуметтік,  материалдық  жəне  техникалық  даму  құбылыстарының 
бейнелік  көрінісінде  қарастырылып  келеді  жəне  өркениеттің  кез  келген 
дəстүрлі  мəдени  жүйесінің,  тарихи  типінің  бір  бөлшегі  болып  маңызды 
орынға ие. Киімнің пайда болуы мен дамуы дəуір тарихымен байланысты, 
ол сол уақыттың өзіндік феномені ретінде, оның мəн-мағынасын адам мен 
мəдениет  дүниетанымын  біртұтастықта  қабылдап,  зерттеп  айқындауға 

136 
 
мүмкіндік  береді.  Қазіргі  Тəуелсіздік  алған  қоғамымызда  əйел  адамдар, 
оның  ішінде  қазақ  қыздарының  едəуір  бөлігі  денесі  мен  бетін  жауып 
жүруге  бет  алып  барады.  Ал,  қазақтың  салт  жоралары  қалыптасқан 
дəстүрге сəйкес сəукеле, жаулық, кимешек тарту деген əдет ғұрыптарымыз 
бар екені рас. Бірақ, олардың орынды қолданыс аясы анықталған.  
Ұлт ретінде қалыптасу үшін əр ұлт өз елінің мəдени дəстүрінің озық 
үлгілерімен  əлемге  насихаттап,  көрсете  білуі  керек.  Ұлттық  киімге  жат 
араб  дəстүріндегі  киімдердің  пішімін  қабылдамай  өзіміздің  қазақтың 
дəстүріне сай ислам шариғатына қарсы келмейтін сəнді киімдер тігу стилін 
қазіргі  дизайнерлердің  шығармашылықтарында  дұрыс  жолмен  дамуына 
назар аудару маңызды. 
Ұлттық  киімдердің  дəстүрлі  материалдар  негізіндегі  қазіргі 
көркемдік  ерекшелігі  осы  халыққа  тəн  болмыс-бітімін  сақтай  отырып, 
модерндік  талғамға  сəйкес  жанама  өзгерту,  жаңаша  көркем  айқындылық 
құралдарын  баса  енгізу,  костюмнің  материалы  мен  стильдік  бедерін 
күшейту болып табылады. Ол бүгінгі ұлттық нақыштағы киімнің пішінінің 
өңделуінде,  ою-өрнек  əшекейлерінде  мен  кестелеуінде,  бояу-реңінде 
байқалады.  Сонау  сан  ғасырлар  бойы  қалыптасқан  ұлттық  киім  өзіндік 
қарапайымдылығы, 
көшпелі 
өмірмен 
үйлесімділігі, 
жүріп-тұруға 
қолайлылығы бүгін тек танымдық қырынан көрініс табады. 
Қазақ  халық  киімі  туралы  əдебиеттер  мен  тарихи  этнографиялық 
зерттеулер  көбінесе  киім  жиынтығын  географиялық  немесе  негізгі  уақыт 
кезеңдеріне  бөліп  қарастырады  да,  өміршең  рəміздік  құндылықтары 
ескерілмей  жатады.  Көптеген  зерттеулерде  киім-кешек  бөлшектерінің 
пайда  болуы,  оның  дамуы,  дене  құрылымының  қызметі,  көріктің 
(имидждің) қалыптасу тəсілдеріне қарай бөледі.  
Қазір  біз  дəстүрлі  киімді  тек  бағалап  қана  қоймай,  оның  мəнін 
түсінуге  тырысамыз.  Бұл  мəселеге  қатысты  зерттеушілердің  ішінде  А. 
Жиенбекованың  еңбегінде  киім  əлемі  мəдени-философиялық  феномен 
ретінде ұғынуды алдына мақсат етіп жан-жақты қарастырады. Автор киім 
қызметін сегіз топқа бөліп топтастырады. Дəстүрлі киімнің түрлерін өмір 
сүрген  орта  мəдениетімен  немесе  адамның  алуан  түрлі  рəміздік  ойлау 
жүйесімен  салыстырған  жөн.  Өркениет  тудырған  қайшылықтар  соның 
ішінде  киім  үлгілеу  өнерінің  сапалық  белгілерін  шатастырып,  талғамсыз, 
ұлттың  сана  сезімін  бүлдіретін  бөтен  үлгілерді  пайдаланудан  басталады. 
Ал,  ұлттық  ерекшеліктер  халықтың  рухы  мен  мəдени  дəстүрін 
жинақталған  ұлттық  бейнесіне  қарай  өзгертіп,  оның  бейнелік  тұрақты 
нақыштарының дара қасиеттерін рəміздік белгі категорияларының ұлттық 
ойлау жүйесінде игеріледі. Оны заман талғамына сай пайдаланылушылық 
рəміздік  қасиеттерін  жандандырып,  киім  кию  мəдениетінің  өзіндік 
ерекшеліктерінде  айқындаудың  маңызы  зор.  Қазір  ұлттық  дəстүрлі 
құндылықтарға,  олардың  қайнар  бастауларын  тануға  деген  ықылас  күн 

137 
 
санап  артып  келеді.  Қазақтың  ұлттық  киіміндегі  ою-өрнектер,  əшекей 
бұйымдар  мен  түстің  өзіндік  байлығы  мен  көркемдігі  тек  байлық  пен 
сəндік үшін ғана емес, ол киім-кешек мəдениетінің құрамдас бөлшегі. Олар 
киім-кешектің  ғұрыптық  қызметінің  ерекшеліктерін,  қолданыстық 
сипатының маңызын арттыра түсетін бөліктері. Ұлттық ою-өрнектің ең бір 
көп  кездесетіні  дəстүрлі  киімдер  мен  оның  сəндік  əшекейлері  екені 
күмəнсіз екендігін айта аламыз.[8; 68 бб] 
Қазақ  өрнек  əшекейлерін  С.  Дудин,  Е.  Шнейдер,  Р.  Карутц  тағы 
басқа  ғалымдар  зерттеп,  қазақ  халық  киім  үлгілері  мен  оның  сəндік 
əшекейлі өрнек мəнеріне үлкен мəн берсе, қазақ киімінің көркемдігі ХVIII-
ХІХ  ғасырларда  талай  саяхатшылардың  қызығушылықтарын  арттырып, 
олардың  суреттерінде,  жазбаларында  ескерткіш  болып  сақталған  (П.С. 
Паллас, И.Г. Георги, А.И. Левшин, А.О. Орловский, И.Фальк жəне т.б.). 
«Қазіргі  ұлттық  киімінің  Қазақстан  мəдениетінде  алатын  орны» 
ұлттық  киімдерінің  көркемдік  безендірілу  мəнері,  киімнің  қосымша 
бөлшектерінің мəні мен түсініктерінің жаңару жəне жаһандану кезеңіндегі 
көрінісі екі бағыт бойынша сипатталады. Бірінші бағыт, қазіргі Қазақстан 
өнеріндегі  дəстүрлі  киім  үлгілері  кəсіби  өнерпаздар  үшін,  атап  айтқанда 
дизайн, театр, сценография, хореография, кино, бейнелеу өнерінде, сəндік-
қолданбалы  өнер  түрлерінде  көркемдік  синтездің  жаңаша  қырларымен 
байытылып  дамуы  қарастырылады.  Екінші  бағыт  –  бұл  көпшілік 
арнасында  Қазақстан  тұрғындарын,  əсіресе,  Қазақстан  жастарын 
азаматтыққа  тəрбиелеу,  келешек  ұрпақтың  бойына  рухани  адамгершілік 
қасиеттерді қалыптастыру жолындағы бағыт болып табылады.  
Қазіргі  ұлттық  киімінің  Қазақстан  мəдениетінде  алатын  орны 
өркениет жағдайында туындайтын қолөнер бұйымдарына қойылатын жаңа 
талаптардың нысаны анықталып, ол заңдылықтар жаңа қажеттіліктер мен 
сұраныстар  театр,  кино,  киім  дизайны,  жоғарғы  жəне  орта  кəсіптік  біліп 
беру  оқу  орындарында  жəне  тəрбие  беру  саласында  ұлттық  киімдердің 
қосымша  əшекейлермен  көркемдеп  безендірілу  мəнерінің  құндылықтық 
мəні  мен  мағынасын  туындататыны  анықталды.  Қазақ  ұлттық  киімінің 
тарихи  даму  жолдары,  өзіндік  ерекшеліктері,  оның  тəрбиелік  мəні 
қарастырылып, тəжірибелік деңгейдегі қолданысына қойылатын талаптары 
анықталды.  Бұл  болашақ  жастардың  бойына  рухани  сезім  мен  көркемдік 
талғамды  жетілдіріп,  ұлттық  мəдениетке  деген  көзқарастарын  оятуға 
ықпал ететіндігі тұжырымдалды. 
Ұлттық  киім  көне  мұралардың  құндылығын  ұлттық  сипатта 
дəріптейтін дəстүрлі қазақ мəдениетінің көрсеткіші. Ұлттық киім пішімінің 
қонымдылығын  киім  табиғатымен  біте  қайнасқан  кескіні  мен  əшекей 
бірлестігінің  үндестігін  мұқият  ойластырып  қазіргі  киім  үлгілерінде 
кеңінен пайдалануға болады.  

138 
 
Қазіргі  сəн  туындыларын  əшекейлеп  безендіру  бөлшектеріне  қарап, 
оларды  көбінесе  ұлттық  мұраларға  сүйеніп  жасау  қазіргі  заман  талабына 
бағытталды  дейміз.  Әлбетте,  бұрынғыға  қарағанда  киім  тұрмыстық 
қажеттіліктен  асып,  адамның  эстетикалық  талғамын  қанағаттандырып, 
көңіл-күйіне  əсер  етiп,  күнделікті  адамның  ой-қиялын,  сезімін,  рухын  өз  
өнерімен тығыз байланыстыратын деңгейге ұмтылатын тəрізді. Бірақ, киім 
өнері  тікелей  табиғи  қажеттіліктерден  пайда  болып,  қазақ  елінің  мəдени-
рухани  қырларының  өркендеуіне  себеп  болған.  Қазіргі  мəдени 
қозғалыстардың  басты  мақсаты  -  этномəдениеттің  тұрақтылығын  сақтау. 
Бүгінгі  уақыт  болмыс  ерекшелігін  көрсетуге  ұмтылатын  болғандықтан, 
ұлттық киімнің атына заты сай болуын да талап етеді.[6; 32 бб] 
Қарастырылып  отырған  киім  туралы  мəселелер  күрделі  мəдени 
феномен  болғандықтан,  оның  көптеген  салаларын  бір  ғана  зерттеу 
жұмыстың  аумағында  түгел  қамту  мүмкін  емес.  Дəстүрлі  сəндік-
қолданбалы өнердегі киімнің жасалу үлгілерінің көркемдік шешімі арқылы 
болашақ  жастарды  тəрбиелеуде  əсемдікке  деген  қызығушылығын 
туғызары  анық.  Мұның  бəрі  жеке  тұлғаны  рухани  мəдени  байытуға 
бағытталып,  жан-жақты  дамытуға  əсер  етеді,  ұлттық  өнерді  бағалауға, 
түсінуге, қастерлеуге үйретеді. 
 
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 
 
1. Асанова С., Птицына А. История казахского народного костюма и 
прикладного искусства. – Алматы.: Тауар, 2000.  
2.  Асанова  С.Ж.,  Птицина  А.П.  История  казахского  народного 
костюма. – Алматы.: Тауар, 2000. 
3.  Әбдіғапбарова  Ұ.М.  Қазақ  сəндік  қолданбалы  өнерінің  тағлымы: 
оқу құралы. – Алматы, 2002.  
4. Ермилова В.В., Ермилова Д.Ю. Моделирование и художественное 
оформление одежды. – М.: Академия, 2000. 
5. Жəнібеков Ө. Қазақы киімі. – Алматы: Өнер, 1996.  
6.  Жолдасбекова  С.А.  Костюм  композициясы.  –Алматы:  Қазақ 
университеті, 2007.  
7. Қазақ халқының ұлттық киімдері. – Алматы.: Алматыкітап. 2007.  
8.  Қасиманов  С.  Қазақ  халқының  қолөнері.  –  Алматы:  Қазақстан, 
1995 
 
 
 
 
 
 

139 
 
УДК 327.5 
Зайцев В.  
Университет Сучжоу 
г.Сучжоу, провинция Цзянсу, Китайская Народная Республика  
 
РЕШЕНИЕ ПОГРАНИЧНОЙ ПРОБЛЕМЫ КНР СО СТРАНАМИ 
ЦЕНТРАЛЬНОЙ АЗИИ В 90 ГГ. ХХ ВЕКА
. 
 
В  годы  существования  СССР  пограничная  проблематика 
складывалась по-разному, во многом – в зависимости от междуна¬родной 
ситуации и состояния советско-китайских отношений. И хотя, несмотря на 
ожесточенную  внутреннюю  политическую  борьбу  как  в  Центральной  
Азии  и  на  Дальнем  Востоке,  так  и  в  Китае,  линия  границы  сохранялась, 
тем не менее, наблюдались само¬вольные ее изменения. 
До  обострения    советско-китайских  отношений,  произошед¬шего  в 
конце  1950-х  –  середине  1960-х  гг.,  никаких  разногласий  в  отношении 
границ  между  Китаем  и  СССР  не  возникало.  После  начала  ухудшения 
советско-китайских  отношений  Китай  выставил  свои  претензии  по 
пограничным вопросам XIXв., претендуя на часть территорий, которые, с 
точки  зрения  КНР,  принадлежали  Китаю  и  были  отторгнуты  у  него 
Россией  в  результате  «неравноправных  договоров».  Тем  самым  была 
реанимирована  концепция  «спор¬ных  территорий»,  включающих  в  себя 
достаточно  обширные  пространства  российского  Дальнего  Востока, 
Казахстана, Кир¬гизии и Таджикистана [1; c. 300-311]. 
В  практическую  плоскость  вопрос  о  прохождении  линии  го-
сударственной  границы  между  СССР  и  КНР  перешел  в  1960  г.,  когда 
участились  случаи  самовольного  ведения  китайскими  граж¬данами 
хозяйственной деятельности на «спорных участках».  
В  1962–1963  гг.  китайские  власти  начали  осуществлять  про-
думанную  систему  постоянных  грубых  нарушений  советской  границы.  В 
1963  г.  было  зафиксировано  более  четырех  тысяч  нарушений,  в  которых 
участвовало свыше ста тысяч гражданских лиц и военнослужащих КНР [2; 
c. 21]. 
На¬чиная с 1967 г., нарушения советско-китайской границы (причем, 
исключительно китайской стороной) стали правилом; весной и летом 1969 
г.  на  китайско-советской  границе  дважды  возникали  вооруженные 
конфликты  –  в  марте  на  острове  Даманский,  в  августе  –  в  районе  озера 
Жаланашколь [1; c. 103]. 
Потребовалось  урегулирование  проблемы  на  политическом  уровне. 
По  инициативе  советской  стороны  11  сентября  1969  г.  в  пекинском 
аэропорту  состоялись  переговоры  между  председате¬лем  Совета 
Министров СССР Алексеем Косыгиным и премьером Госсовета КНР Чжоу 
Эньлаем [2; c. 58]. 

140 
 
В  1979  г.  переговоры  сторон  по  пограничным  вопросам, 
на¬чавшиеся в феврале 1969 г., были приостановлены в связи с протестом 
Китая по поводу начала интервенции СССР в Афганистан, а с января 1981 
г.  были  прекращены  начавшиеся  в  сентябре  1979  г.  совет¬ско-китайские 
переговоры по вопросам межгосударственных отношений [4; c. 165]. 
Возобновившиеся  в  1987  г.  переговоры  как  раз  стали 
сви¬детельством  изменения  подходов  сторон.  Советскую  делега¬цию 
возглавил  заместитель  министра  иностранных  дел  СССР  И.А.  Рогачев, 
китайскую – заместитель министра иностранных дел КНР Цянь Цичэнь. 
Соглашение о государс¬твенной границе СССР и КНР на восточной 
ее  части    было  подписано  16  мая  1991  г.  в  Кремле  министрами  иност-
ранных дел СССР и КНР – А.А. Бессмертных и Цянь Цичэнем. 13 февраля 
1992  г.  оно  было  ратифицировано  Верховным  Советом  Российской 
Федерации.  При  обмене  16  марта  1992  г.  ратификационными  грамотами, 
подписанными  со  стороны  России  президентом  Б.Н.  Ельциным,  было 
констатировано,  что  Россия  приняла  на  себя  в  полном  объеме 
предусмотренные в соглашении права и обязанности [8; с. 112]. 
В  октябре  1988  г.  в  Москве  состоялось  третье  пленарное  заседание 
правительственных  делегаций  СССР  и  КНР,  на  котором  стороны 
приступили к рассмотрению западной части советско-китайской границы. 
В то время она отделяла от Китая территории четырех союзных республик 
СССР  –  РСФСР,  Казахстана,  Киргизии  и  Таджикистана.  Ее  общая 
протяженность от стыка границ СССР, МНР и КНР до стыка границ СССР, 
КНР  и  Афганистана  составляла  3145  км.  Линия  границы  здесь  шла  по 
сухопутным  рубежам,  определенным  русско-китайскими  договорными 
документами  в  XIX  в,  по  горным  хребтам  и  рекам,  а  так  же  по  прямым 
линиям  между  ранее  установленными  пограничными  знаками.  Китайской 
стороной  оспаривалось  1260  км  границы  с  общей  площадью  спорных 
участков на ней более 30 тыс. кв. км [10; c. 271].  
На  последнем  в  союзном  статусе,  пятом  раунде  переговоров 
правительственных  делегаций  СССР  и  КНР  в  1991  г.  рабочей  группе  по 
рассмотрению  несогласованных  участков  границы  удалось  достичь 
понимания    о  прохождении  всей  советско-китайской  границы  на  90%  ее 
общей  протяженности  в  7,5  тыс.  км.  На  заседаниях  участвовали  так  же 
представители  Казахстана,  Киргизии  и  Таджикистана.  Еще  в  ходе 
очередного  тура  заседаний  рабочей  группы  в  конце  июля-начале  августа 
1990  г.  удалось  согласовать    прохождение  границы  на  территории 
Киргизии в районе пика Хан-Тенгри, в результате чего КНР отходила треть 
спорного  участка,  общей  площадью  около  450  кв.км.  Несогласованными 
оставались  шесть    «спорных  участков»  -  два  в  Казахстане  (район 
р.Сарычильды  и  перевала  Чаган-Обо),  один  в  Кыргызстане  (район 
перевала  Бедель)  и  три  в  Таджикистане  (крупный  район  южнее  перевала 
Уз-Бель  на  Памире,  районы  перевала  Каразак  и  р.Маркансу  общей 

141 
 
площадью около 1 млн.кв.км [5; с. 272]. 
После развала СССР Китай попытался воспользоваться сложившейся 
ситуацией,  выступив  с  предложением  о  целесообразности  ведения 
перего¬воров  с  каждой  из  бывших  союзных  республик,  сопредельных  с 
КНР, в отдельности. И, хотя общей поддержки данная позиция не нашла, 
нельзя не обратить внимание на то, что имели место попытки как ведения 
сепаратных  переговоров  с  КНР,  так  и  форсирования  переговорного 
процесса [10; c. 118]. 
8 сентября 1992 г. на встрече в Минске Россия, Казахстан, Киргизия 
и  Таджикистан  заключили  официальное  соглашение  о  совместном 
продолжении  пограничных  переговоров  с  КНР  и  уведомили  об  этом 
китайское  правительство.  Было  решено,  что  совместную  делегацию 
возглавит  заместитель  министра  иностранных  дел  РФ  Г.  Ф.  Кунадзе,  а 
членами  делегации  заместители  министров  иностранных  дел  Казахстана, 
Киргизии и Таджикистана [10; c. 235]. 
В  конце  октября  1992  г.  в  Пекине  состоялась  первая  встреча 
Объединенной делегации и делегации правительства КНР, воз¬главляемой 
заместителем  министра  иностранных  дел  КНР  Тянь  Цзэнпэем.  В 
протоколе,  принятом  по итогам  встречи,  стороны  подтвердили  принципы 
урегулирования  пограничных  вопро¬сов,  согласованные  на  пограничных 
переговорах  между  СССР  и  КНР.  А  именно:  на  основе  российско-
китайских 
договоров 
о 
нынешней 
границе, 
руководствуясь 
общепризнанными норма¬ми международного права, в духе равноправных 
консультаций,  взаимопонимания  и  взаимной  уступчивости  решать 
оставшиеся пограничные вопросы. 
Также  стороны  подтвердили,  что  договоренности  о  прохож¬дении 
линии границы, достигнутые в 1987–1991 гг., в принципе остаются в силе. 
Они  пришли  к  согласию  о  необходимости  скорей¬шего  юридического 
оформления  согласованных  участков  границы  и  согласились  продолжить 
обсуждение  несогласованных  участков  границы  для  нахождения 
приемлемых решений. 
В дальнейшем переговоры на уровне рабочих групп пошли по пути 
подготовки  и  заключения  отдельных  КНР  с  каждой  из  стран  СНГ, 
граничащих с Китаем. 
В  апреле  1994  г.  было  подписано,  а  в  сентябре  1992  г.  вступило  в 
силу  Соглашение  между  республикой  Казахстан  и  КНР  о  делимитации 
казахстано-китайской  государственной  границы  протяженностью  около 
1700  км.  Соглашение  охватывало  всю  границу  за  исключением  двух 
участков  (район  р.  Сарычильды  и  район  перевала  Тоган-Обо).  По  этим 
двум участкам переговоры были продолжены  [10;  с. 109]. 
В  соответствии  с  Соглашением  между  Российской  Федерацией  и 
Китайской 
народной 
республикой 
 
о 
российско-китайской 
государственной  границе  на  ее  западной  части  от  3  сентября  1994  г.  и 

142 
 
соглашением между Казахстаном и КНР о  государственной границе от 26 
апреля 1994 г, спустя 5 лет, 5 мая 1999 г. в Алматы подписано соглашение 
между    Россией,  Китаем  и  Казахстаном  об  определении  точки  стыка 
границ трех государств [8; c. 95]. 
Во время визита премьера Госсовета КНР в Казахстан  24  сентября 
1997  г.  Н.Назарбаев  и  Ли  Пэн  скрепили  своими  подписями  соглашение о 
прохождении  казахстанско-китайской границы  в районе пика  Хан-Тенгри 
протяженностью 11 км [5; с. 132]. 
Дополнительным 
соглашением 
о 
казахстанско-китайской 
государственной  границе,  подписанным  в  Алма-Ате  4  июля  1998  г. 

жүктеу/скачать 2,48 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: