А.Д. Оспанова, Ж.Ш. Шаріпханова,
Ә.С. Көшенова, Қ.Р. Жириндинова
С. Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік университеті,
Ҿскемен қ., Қазақстан
АРХЕОЛОГИЯЛЫҚ ІС-ТҼЖІРИБЕ НҼТИЖЕСІ: ҚАРАҚАБА ОБАСЫ
Қазіргі заманда азаматтардың бойында туып-ҿскен ҿлкесінің тарихын,
қайдан шыққандығын білуге деген қызығушылық ҿсуде. Осы орайда олардың
қызығушылығын қанағаттандыруда археологиялық іс-тҽжірибе ерекше рҿл
атқарады.
Іс-тҽжірибе - таным негізі, оның қозғаушы кҥші ретінде кҿрініс береді. Ол
танымның барлық сипатын камтиды. Сонымен қатар танымадамдардың ҥнемі
дамып отыратын тарихи, ҿндірістік жҽне қоғамдық қызметтерінің
бастамасынан туындайды жҽне солармен айқындалады. Таным қаншалықты
практиканың мықты іргетасына сҥйенгенде, соншалықты зерттейтін
объектісіне толығырақ енетін болады. Іс-тҽжірибе танымды техникалық кҧрал-
жабдықтармен жҽне басқа да қажеттіліктерімен қамтамасыз етеді. Онсыз қазіргі
танымдық ғылымның жасалуы мҥмкін емес.
Іс-тҽжірибе танымның мақсаты болып табылады. Ҿйткені таным
адамдардың қарапайым бірдеңені білуге қҧлшынысы ҥшін ғана жҥзеге
асырылмайды. Біздің барлық білімдеріміз, тҥптеп келгенде, қайтадан іс-
тҽжірибеге айналатын болады, соған бағышталады жҽне соның дамуына
белсенді ҽсер етеді. Сондықтан, тҽжірибе тек танымның қозғаушы кҥші ғана
емес, сонымен қатар оның тҥпкілікті максаты деп айтсақ дҧрыс болады.
Тарихшы – мамандарды дайындауда археологиялық іс-тҽжірибе мақсаты –
студенттерді ғылыми – зерттеушілік қабілеттерін арттырып, ҿлкетану тарихына
деген қызығушылығын арттыру болып табылады. Оның арқасында
студенттердің Қазақстанның ежелгі тарихына деген қызығушылықтарын
198
оятуға, мҽдениетке ортақтастыруға, жоғары тҽжірибелік білімді орнықтыруға
кҿмектеседі.
Археологиялық іс-тҽжірибенің бірінші міндеті студенттердің дҽріс жҽне
тҽжірибе сабақтарында алған білімдерін тиянақтау. Екіншіден, іс-тҽжірибе ден
ҿтуші студент археологиялық экспедицияға қатысу арқылы маман археолог
сияқты тҽжірибе алады, далалық жерлердегі жҧмыстардың ҿтуімен таныс
болады. Ҥшіншіден, алдына қойылған ғылыми мақсат археологияның
зерттелуіне, олардың болашақта ғылыми жҧмыстармен айналысуына себепкер
болады. Оның нҽтижесінде студенттер ғылымға кҿңіл бҿліп, ғылыми
конференцияларға қатыса бастайды. Туған ҿлке тарихын зерттеуге де
қызығушылықтарын арттырады.
Біз, тарихшылар Катонқарағай ҿңірінен бірнеше шақырым жердегі Қарақаба
қорғандарында археологиялық іс-тҽжірибелік жҧмыспен барып қайттық. «Кенді
Алтайды Қазақстанның кҿкірегіне тағылған алтын алқа деп тегін атамаған.
Оның ҿркендеу шыңы ҽлі алда деп ойлаймыз. Мен еліміздің жер қойнауында
кездесетін сан тҥрі жерінде тҧнған Шығыс Қазақстан облысы сияқты «асыл
тҽждің» Қазақстанда болуын мақтан етемін»,-деп президентіміз Нҧрсҧлтан
Ҽбішҧлы Назарбаев баға берген Шығыс Қазақстан кҿз тартар, аса кҿркем, бар
сҧлулықты ҿн бойына жинап алған ҿлке. Шығыс Қазақстан табиғаты керемет,
Азияның далалары мен шҿлейттері Сібірдің таулы тайгасымен тҧтасып бірегей
ландшафтық тҥрлілік тудырады: шҿл, дала, тайга, жарқыраған мҧзды шыңды
таулар, ҿзендер мен кҿлдер.
Соңғы ҥш жылда Қарақабадан ерте темір дҽуіріне жҽне тҥрік кезеңіне
жататын 13 қорған табылған болатын. Қазба жҧмыстарының 2013 жылғы
маусымында тҥрік кезеңінің екі қорғаны Қазақ Алтайындағы Қарақаба І
қорымында зерттелді. (Шығыс Қазақстан облысы, Қатон-Қарағай ауданы). Жер
ҥсті қҧрылысы тас қоршаулар тҥрінде жасалған. Реттік саны № 9, 11
қорғандарда жанында жылқы бірге қойылған адам жерлеуі болды. Қару-жарақ
заттары (қылыш, садақ, жебелері бар қорамсақ), ер-тҧрман заттары (жҥген,
ертоқым) жҽне тҧрмыс заттары (ағаш тостаған, кесе). Реттік саны № 11 қорған
заттары алдыңғыларына ҧқсас [2, 35б.]. Теңдессіз олжаларға ағаштан жасалған
музыкалық аспаптың табылуы жатады. Қазақ Алтайы аумағындағы кҿне
тҥріктер дҽуірі тҧрғындарының жерлеу ерекшелігіне жылқыны барлық ер-
тҧрманымен адам жанында емес, қабірдің тҿменгі немесе ҥстіңгі жағында ер-
тҧрмансыз қою болып табылады.
2014 жылдың далалық маусымында Қарақаба І қорғандар тобының № 12–
13 қорғандарына зерттеу жҧмыстары жҥргізілді. Біздің ШҚМУ студенттерімен
№12 қорған зерттелді.
Нысанды беткі қабатынан тазартқан соң шеңбер формалы тас қабаты
ашылды. Қорғанның оңтҥстік, солтҥстік – шығыс жҽне орталық бҿліктерінде
тастарды таңдау немесе араластыру анық байқалды. Визуальды бақылау
нҽтижесінде жерҥсті қҧрылымында «алғашқы қабырға» аталатын бҧрыш
формалы тастар байқалды.
Қажетті қҧжаттар толтырылып, сеппенің негізгі қалыбы айшықталған соң,
199
негізге дейінгі қозғалмайтын тастарға дейінгі барлық тастар алынды.
Нҽтижесінде тікбҧрышты қалыпты жерҥсті қҧрылым ашылды. Жерҥсті
қҧрылымының алғашқы тҥрі суретке тҥсіріліп, сызба-графикалық фиксация
жасалынды.
1-сурет - Қорғанның жалпы кҿрінісі
Осылайша, қарастырылған қорғанның бір сеппеден кейін жерлеу дҽстҥрінен
айырмашылықтары кҿп екі жерлеу ашылды. Оларды келесідей белгіледік:
орталық жерлеу-жерлеу 1; қосалқы жерлеу-жерлеу 2.
2-сурет - Жасҿспірім қаңқасы
200
Жерлеу 2-толық тазартылған соң келесі жағдай тіркелді: тастардын астында
жҧқа ағаш жайма орналасқан. Ағашта жану белгілері байқалды. Ағаштың
солтҥстік шетінде тҥтік тҽріздес жануар сҥйегі аршылды. Қажетті фиксациялық
жҧмыстардан жасалынып,сынамалар алынған соң ағаш алынып тасталды. Ағаш
қабатынан соң адам мҥрдесі сҥйектері тіркелді: тазартылған кеңістіктің батыс
жағынан адамның тҿменгі жақ сҥйегі, сол ауданнан 2 жҥзік тҽрізді темір сырға
табылды. Кейін нашар сақталған, шағын денелі-1,3 м адам сҥйегі табылды.
Жасҿспірім қаңқасы болуы керек.
Қаңқа арқасымен ШБ бағытында созылып жатты,аяқ сҥйектері тҥзу.
Марқҧмның бел тҧсында шағын ҿлшемді тік бҧрышты темір қаптама
анықталды, шамамен белдік фурнитураның бҿлшегі. Бҧл кейінгі жерлеу болуы
мҥмкін, ірі тас жолағындағы деформация осы жерҥсті жерлеуді іске асырғанда
орын алған.
Жерлеу 1 – барлық қажетті жҧмыстар атқарылған соң, тастар алынып
тасталды. Тазалау барысында кіре беріс қҧдық 20 оңтҥстікке жҽне солтҥстікке
қарай кеңейеді. Аталған қабат 1,98 м тереңдікке дейін жалғасып, соңғы қабат
алынған соң, астынан анатомиялық тҽртіптегі жылқы сҥйектері табылды.
Аталған жылқы сҥйектері толық тазартылды: ересек, іш жағымен
орналастырылған, мойны оңға бҧрылған, бас сҥйегі тігінен қаратылған,
алдыңғы жҽне артқы аяқтары буындарынан бҥгілген.
3-сурет - Жылқының қаңқа сҥйектері
Ағаш қабығы астынан жҧқа тас қабаты анықталды. Жерлеу щҧңқырына
кіретін мини дромос қызметін атқарған. Дақ контурлары бойынша қазба
жҧмыстары жҥзеге асырылып, нҽтижесінде қозғалмаған бай инвентарлы адам
қаңқасы табылды. 2,38 м терендікте дҿңгелек формалы темір зат табылды.
Сақталу дҽрежесі тҿмен, жауынгер дулығасы болуы керек. Қазіргі кездегі шай
ішетін шыны тҽрізді ыдыс тазартылды. Темір дулығадан батысқа қарай 2,4 м
тереңдікте адам бас сҥйегі анықталды. Адам қаңқасы арқа бойымен
жатқызылған, екі қолы дене бойымен орналастырылған, аяқтары тҥзу.
201
4-сурет - Адам сҥйек қалдықтары
Адам сҥйек қалдықтарынан оңтҥстікке қарай найза тҽрізді қҧрал табылды.
Аталған олжадан батысқа қарай 6 см жерде ішекті ағаш музыкалық аспап
тазартылды. Сақталу дҽрежесі тҿмен. Жоғарыда аталған найза тҽрізді қҧрал
мен музыкалық аспап орналасуы арасынан ағаш бҧйым табылды. Ол
музыкалық аспаптың футляры болуы мҥмкін деген тҧжырым ҧсынылды.
Сонымен қатар, темір қылыш, кҿлемді ағаш садақ жебелерімен бірге қазып
алынды.
Бҧған дейін «Берел» қорымынан мол жҽдігер тапқан белгілі археолог
Зейнолла Самашев: «Екі жыл бҧрын басталған қазба жҧмыстарының
нҽтижесінде кҿне тҥркілердің бес ескерткіші табылды. Ҿкінішке қарай,
табылған қобыз іспетті музыкалық аспаптың ағашы қатты шіріп кетіпті. Қайта
қалпына келтіру ҥшін Астанадағы домбыра жасаушы шеберлермен келісіп
қойдық. Кҿп дҥниелер тот басқан, бҥлінген. Табылған ҥш-тҿрт адамның бас
сҥйектеріне ота жасалған екен. Тесігі бар. Берел қорғанынан табылған
адамдардың бас сҥйектерінде де отаның ізі болған еді. Осыдан-ақ медицинаның
сақ заманында дамығанын аңғаруға болады» [1].
Қарақабада зерттелген екі қорған да Орталық Азия халықтарымен тығыз
этникалық жҽне мҽдени-экономикалық байланыс орнатқан ежелгі тҥрік
халықтарының мҽдениетін кҿрсетеді. Жҽне жылқы ешқандай ҽбзелдерсіз
жерленген. Біз зерттеген қорғандарда ат ҽбзелдері жерленген адамның аяқ
жағына орналастырылған. Бҧл мҽдени-хронологиялық кезеңнің ҿзгергендігінің
кҿрсеткіші. Жерлеу шҧңқырына ағаш қҧрылыстар қойылған. Бірге жерленген
жылқы басы қайтыс болған адамның басына кері бағытта қойылған. Бҧл даусыз
Қарақабалық тҥркілердің жерлеу рҽсіміндегі ҿзгешелігін кҿрсетеді.Егер бҧрын
жерленетін инвентарь қҧралдары сол заманның жауынгерлік рухын
кҿрсетсе,Қарақабадан табылған музыкалық аспаптар ежелгі кҿшпелі тҥркілер
қоғамының рухани дамуының кҿрсеткіші болып табылады. Сонымен қатар,
адамдар ҿміріндегі шамандықтың рҿлі артқанын білдіреді. Қарақабадағы екі
жерлеу орнынан табылған бас сҥйектердің трепанациясы да шамандықпен
202
байланысты.Жерленген адам отадан кейін тағы бірнеше жыл ҿмір сҥрген.Бҧл
қорғандар шамамен біздің -дҽуіріміздің VII-IХ ғасырына жатады [2, 42б.].
Болашақ тарихшылар ретінде біз осы археологиялық қазба жҧмыстарына
қатысу арқылы ҿте ҥлкен тҽжірибе жинадық. Алған ҽсерімізді де сҿзбен жеткізу
қиын. Осы ретте археологиялық іс-тҽжірибелік жҧмысымыздың қызықты,
кҿңілді ҽрі танымы мен тағылымы мол болуына ықпал еткен археолог –
ғалымдарды атап ҿтпеу мҥмкін емес. Олар белгілі археолог, тарих
ғылымдарының докторы Зейнолла Самашев, Ҽ.Х.Марғҧлан атындағы
археология институты филиалының аға ғылыми қызметкерлері Чотбаев Айдос,
Калиев Елдос, Жалмаганбетов Жалғас.
Зейнолла Самашев кҿпжылдық тҽжірибесімен бҿлісе отырып, археология
атты қызықты да кҥрделі ғылымның сан тҥрлі қырларын тҥйсінуімізге себепкер
болды. Біздің осынау киелі Қарақаба жеріндегі жҥргізілген жҧмыстардың,
археологиялық іс-тҽжірибенің нҽтижесіндегі ашқан жаңалығымыз ғажайып
ҿлкеміздің тарихын, ҿткенің зерттеуде елеулі орын алады. Ашылмаған
сырларға, қҧпияға толы тарих беттерін іс-тҽжірибеде археологиялық деректерді
кҿзбен кҿріп, қолмен ҧстап кҿру арқылы бір сҽт кҿз алдымызға елестетуге, сол
заманға оралуға мҥмкіндік береді. Ҽр табылған археологиялық олжа тарихтың
бір бҿлшегі.
Ҽдебиеттер тізімі
1.
Қарақаба
ҿзені
бойынан
тарихи
жҽдігерлер
табылды//
http://altaynews.kz/kaz/8365-karakaba-ozeni-boiynan-tarihi-zhadigerler-tabyldy.html
2. Самашев З., Чотбаев А.Е., Жалмаганбетов Ж.М.,Хасенова Б.М., Киясбек
Г., Ахметов М.Г. Исследование древнетюркских памятников на каракабе //
Труды филиала Института археологии им. А.Х. Маргулана в г. Астана. Том II. –
2013. – 167-бет.
УДК 347.7
Б. Абдиянова, Ж.А. Жадауова
Восточно-Казахстанский государственный университет
имени С. Аманжолова, г. Усть-Каменогорск, Казахстан
О СИСТЕМЕ ИСТОЧНИКОВ ТАМОЖЕННОГО ПРАВА
ТАМОЖЕННОГО СОЮЗА
Действующий в настоящее время Таможенный союз трех государств
постсоветского пространства: Республики Беларусь, Республики Казахстан и
Российской Федерации, дает основание для пересмотра всей системы
источников таможенного права. Да и само таможенное право уже не может
рассматриваться в качестве только отрасли казахстанского права, поскольку
главенствующее положение в системе источников приобретают нормы
203
международного права; существенно расширился предмет правового
регулирования.
Основной целью Таможенного союза - является проведение единой
таможенной политики, направленной на создание благоприятных условий для
международной интеграции национальных экономик, расширение рынков
сбыта национальной продукции, формирование единого экономического
пространства с государствами-участниками Содружества Независимых
Государств.
По мнению Игнатюк А.З. под источниками таможенного права таможенного
союза понимаются акты компетентных органов, устанавливающие или
санкционирующие нормы таможенного права таможенного союза.[1]
Законодатель не использует понятие «таможенная граница РК», вводится
термин «таможенная граница таможенного союза». В соответствии со ст. 2
Таможенного кодекса Таможенного союза (далее ТК ТС) таможенной границей
Таможенного союза являются пределы таможенной территории Таможенного
союза, т.е. пределы территории Российской Федерации, Республики Беларусь и
Республики Казахстан, а также находящихся за пределами территорий
государств - членов Таможенного союза искусственных островов, установок,
сооружений и иных объектов, в отношении которых государства - члены
Таможенного союза обладают исключительной юрисдикцией [2].
В комментарии к таможенному кодексу Таможенного союза О.Г. Анохина
устанавливает шестиуровневую систему таможенного законодательства в
рамках Таможенного союза, учитывая федеративное устройство России [3].
В Республике Казахстан можно говорить о сложившейся пятиуровневой
системе законодательства, включающей сам ТК ТС, международные
соглашения, решения Комиссии Таможенного союза, Кодекс Республики
Казахстан «О таможенном деле в Республике Казахстан», нормативные
правовые акты во исполнение Кодекса РК «О таможенном деле в РК».
Рассматривая систему источников таможенного права таможенного союза,
Д.В. Чермянинов, А.В. Бельянинова, определяет ее следующим образом:
1) ТК ТС;
2) Международные договоры государств участников Таможенного союза;
3) Решения Комиссии Таможенного союза;
4) Таможенные кодексы государств-участников Таможенного союза;
5) Решения правительств государств-участников Таможенного союза;
6) Нормативные правовые акты таможенных служб государств-участников
Таможенного союза [4].
Систему нормативного правового регулирования в Таможенном союзе,
можно разделить на две части, первая - наднациональная, вторая -
национальная.
Игнатюк Г.З. предлагает дополнить систему источников таможенного права
таможенного союза международными обычаями.
Источники таможенного права таможенного союза имеют определенную
специфику, они носят тройственный характер. С одной стороны, источниками
204
являются международные договоры и международные обычаи, с другой -
Таможенный кодекс таможенного союза и решение Комиссии таможенного
союза, регулирующие таможенные правоотношения в таможенном союзе,
принимаемые в соответствии с Таможенным кодексом таможенного союза и
международными договорами государств-участников таможенного союза, а с
третьей стороны - нормы внутреннего (национального) законодательства[1].
К актам, составляющим договорно-правовую базу Таможенного союза,
относятся:
1) Таможенный кодекс Таможенного союза, являющийся приложением к
Договору о Таможенном кодексе Таможенного союза, принятому Решением
Межгосударственного Совета Евразийского экономического сообщества
(Высшего органа Таможенного союза) на уровне глав государств от 27 ноября
2009 г. №17, с изменениями, внесенными Протоколом о внесении изменений и
дополнений в Договор о Таможенном кодексе Таможенного союза от 16 апреля
2010 г.
2) Международные договоры государств - членов Таможенного союза,
направленные на формирование Таможенного союза: Договор о Комиссии
Таможенного союза (Душанбе, 6 октября 2007 г., в ред. Протокола от 9 декабря
2010 г.), Протокол о порядке вступления в силу международных договоров,
направленных на формирование договорно-правовой базы Таможенного союза,
выхода из них и присоединения к ним (Душанбе, 6 октября 2007 г.), Договор
между Российской Федерацией и Республикой Казахстан о применении
международных договоров в рамках формирования Таможенного союза от 28
мая 2010 г.
3) Международные договоры государств - членов Таможенного союза,
регулирующие таможенные правоотношения в Таможенном союзе:
Соглашение о взаимной административной помощи таможенных органов
государств - членов Таможенного союза (Санкт-Петербург, 21 мая 2010 г.),
Соглашение об особенностях таможенных операций в отношении товаров,
пересылаемых в международных почтовых отправлениях (Санкт-Петербург, 18
июня 2010 г.), Соглашение по вопросам свободных (специальных, особых)
экономических зон на таможенной территории Таможенного союза и
таможенной процедуры свободной таможенной зоны (Санкт-Петербург, 18
июня 2010 г.), Соглашение опорядке перемещения физическими лицами
товаров для личного пользования через таможенную границу Таможенного
союза и совершения таможенных операций, связанных с их выпуском (Санкт-
Петербург, 18 июня 2010 г.), Протокол об отдельных временных изъятиях из
режима функционирования единой таможенной территории Таможенного
союза (Астана, 5 июля 2010 г.) и др.
4) Решения органов Таможенного союза, прежде всего, Решения
Высшего органа Таможенного союза - Межгосударственного Совета
Евразийского экономического сообщества и Комиссии Таможенного союза.
Например, Решение Межгосударственного Совета ЕврАзЭС от 27 ноября
2009 г. №18 «О едином таможенно-тарифном регулировании Таможенного
205
союза Республики Беларусь, Республики Казахстан и Российской Федерации»,
Решение Межгосударственного Совета ЕврАзЭС от 27 ноября 2009 г. №19 «О
едином нетарифном регулировании Таможенного союза Республики Беларусь,
Республики
Казахстан
и
Российской
Федерации»,
Решение
Межгосударственного Совета ЕврАзЭС от 5 июля 2010 г. №51 «О Договоре
опорядке перемещения физическими лицами наличных денежных средств и
(или) денежных инструментов через таможенную границу Таможенного
союза», и др.
5) К современным источникам таможенного права следует отнести
Протоколы и иные документы рабочих встреч руководителей таможенных
служб Российской Федерации, Республики Беларусь и Республики Казахстан.
Например:
Протокол
рабочей
встречи
заместителей
руководителей
таможенных служб Российской Федерации, Республики Беларусь и Республики
Казахстан, состоявшейся 15 декабря 2010 г. в г. Астане.
В Таможенном кодексе таможенного союза, как базовом источнике
таможенного права таможенного союза, содержатся все основные материально-
правовые, процессуальные и процедурные таможенные нормы.Нормы
Таможенного кодекса таможенного союза имеют прямое действие.
Таможенный
кодекс
таможенного
союза
определяет
правовые,
экономические и организационные основы таможенного регулирования на
территории государств-участников таможенного союза и направлен на защиту
экономического суверенитета и экономической безопасности таможенного
союза, активизацию связей политики государств-участников таможенного
союза с мировым хозяйством, обеспечение защиты прав граждан государств-
участников таможенного союза, юридических лиц и государственных органов и
соблюдения ими обязанностей в области таможенного регулирования.
Таким образом, систему источников таможенного права таможенного союза
можно представить в следующем виде:1) Таможенный кодекс таможенного
союза;2) международные договоры государств-участников таможенного союза,
регулирующие таможенные правоотношения в таможенном союзе;3) решения
Комиссии таможенного союза (Комиссия таможенного союза – единый
постоянно действующий регулирующий орган таможенного союза),
регулирующие
таможенные
правоотношения
в
таможенном
союзе,
принимаемые в соответствии с Таможенным кодексом таможенного союза и
международными договорами государств-участников таможенного союза;4)
внутреннее законодательство государств-членов таможенного союза;5)
международные обычаи.
Список литературы
1.
ИгнатюкА.З.Таможенное право Таможенного союза. Минск:2010.-195с.
2.
Таможенный кодекс Таможенного союза. - Алматы: ЮРИСТ, 2013.-
176с..Договор о Таможенном кодексе таможенного союза ратифицирован
Законом РК от 25 июня 2010года №293-IV
206
3.
Анохина О.Г. Комментарий к таможенному Кодексу Таможенного союза.
- М.: Проспект, 2011. 448 с.
4.
Чермянинов Д.В. Бельянинов А.В. Таможенное право. Москва: 2013.-
286с.
УДК 347.7
Достарыңызбен бөлісу: |