Сборник материалов VIІІ международной научной конференции студентов и молодых ученых «Наука и образование 2013»

538 

ӛнімдерін терең ӛңдей отырып бәсекеге қабілетті,  сапалы да, арзан бағалы дайын азық-тҥлік, 

мата,  киім-кешек  тауарлар  ӛндірісін  жҥйелі  мамандандырудың  және  қалыптастырудың 

қажеттілігі артып барады. 

Біз қарастырып отырған мәселе - жеңіл ӛнеркәсіп ӛндірісінің және сол саланың шикізат 

базасын қҧрайтын мақта кешенінің проблемалары мен оларды шешудің жолдары. 

Республикалық  статистика  агенттігінің  мәліметтері  бойынша  жеңіл  ӛнеркәсіп  саласы 

тҧрақты  тоқырау  жағдайынан  шыға  алған  жоқ.  Ӛнеркәсіп  ӛнімнің  жалпы  кӛлеміндегі  сала 

ӛнімнің  ҥлесі  1-2%  қҧрайды,  персонал  саны  азайған,  негізгі  қызметтен  алынған  пайдалылық 

теріс  мәнге  ие,  мата  ӛндіріс-інің  қуатын  пайдаланудың  деңгейі  22,6%  қҧрайды.  2000-2005 

жылдары жеңіл  және тігін ӛнеркәсіптерінде ӛндіріс кӛлемі 37,8 млрд  –тан 30,7 млрд.  теңгеге 

дейін тӛмендеген. [1]. 

Бҥгінде  жеңіл  және  тігін  ӛнеркәсібі  салалары  ішкі  рынок  сҧранысының  7-8%  ғана 

қаматамасыз етеді. Мҧның басым бӛлігін мемлекеттік бҧйыртпа есебінен қорғаныс, ішкі істер 

тағы  басқа  қҧқық  қорғау  органдарының  арнайы  ҥлгідегі  киімдері  қҧрайды.  Еліміздің 

қауіпсіздігін  қамтамасыз  ету  ҥшін  мақта-  мата  тауарларымен  рыноктың  ең  кемінде  30% 

қамтамасыз  ету  қажет.  Сонымен  қатар  мамандардың  әртҥрлі  болжамдары  бойынша 

мемлекетімізде азық-тҥліктен басқа тауарлар тобы рыногының бір жылдық сыйымдылығы 1,5-

3,0  млрд.  АҚШ  долларына  тең.  Бҧл  кӛрсеткіштің  жылдан-жылға  жоғарылау  тенденциясы 

байқалады. Осы кӛрсеткіштің жартысы киім –кешек рыногын қҧрайды.  

Ағымдағы  уақытта  кәсіпкерлердің  шеттен  алып  келінетін  жеңіл  ӛнеркәсіп  тауарларына 

жҧмсайтын  қаржысының  мӛлшері  1  млрд.  АҚШ  долларынан  артық.  Жоғарыда  келтірілген 

сандар  елімізде  мата,  киім-кешекке  сҧраныстың,  рынок  сыйымдылығының  едәуір  екендігін 

айқындайды. Осы рынокты игеру ҥшін мақсатты бағдарламаны жҥзеге асыру қажет. 

Тарихтан  белгілі  болғанындай,  ХVІІІ  ғасырда  Ресей  мемлекеті  ӛнеркәсібінің  дамуы 

манафактурадан  -  жіп  иіру  және  мата  тоқудан  басталған.  Тарихшы  Л.Миловтың  жазулары 

бойынша  ―Ресейдің  капиталистік  қорын  жинаудың  болашағын  қалау  жеңіл  ӛнеркәсіптен 

басталған, бҧл сала капиталдың бастапқы қорын жинауға айрықша кезеңге мҧқтаж болмастан 

жедел тҥрде ішкі рынокты иеленген‖ [2]. 

Қытай,  Туркия,  сондай-ақ  Пәкістанда  соңғы  он  жылдағы  экономиканың  табысты 

ӛрлеуіне  және  халықтың  экономикалық  реформаларға  әлеуметтік  тҧрғыдан  тез  икемделуіне 

жеңіл  ӛнеркәсіптің  даму  әлеуеті  негіз  болған,  әсіресе  ӛңірлерде  жаңа  жҧмыс  орындарын 

ашудың маңызды рӛлі бар. 

Облыстық статистика басқармасының шаруа (фермер) қожалықтарының қызметі туралы 

мәліметтерінде,  облыс  бойынша  2005  жыл  қаңтар  айының  1  жҧлдызына  67,1  мың  шаруа 

(фермер) қожалығы тіркелген, оның 60,1 мыңы яғни 89,6% белсенді шаруашылықтар қатарына 

жатады [5]. 

Шаруа  (фермер)  қожалықтарының  басым  бӛлігі  Мақтаарал  (барлық  шаруашылықтың 

33,0%), Сарыағаш (11,4%) аудандарында және Тҥркістан қаласында (10,6%) тіркелген. 

2011  жылдың  1  қаңтарында  белсенді  шаруа  (фермер)  қожалықтарында  159,8  мың  адам 

жҧмыс  істеді,  оның  49,7%  Мақтаарал,  9,3%  Шардара  аудандарының  шаруашылықтарына 

тиесілі.  Облыс  бойынша  орта  есеппен  бір  шаруа  (фермер)  қожалығында  ҥш  адам  жҧмыс 

істейді. 

2011 жылы 19,6 мың га болса, 2006 жылы 16,6 мың га-ға азайған, сӛйтіп тиісінше 84,7% 

қҧраған.  Яғни,  ірі  кәсіпорындардан  шаруа  (фермер)  қожалықтарының  бӛлініп  шығу  ҥдерісі 

аяқталмаған.  Ірі  ауылшаруашылық  кәсіпорындарында  тҧрақты  шаруашылық  экономикалық 

жағдай  қалыптаспаған.  Сондықтан  олардың  экономикалық-  қаржылық  жағдайы  айнымалы, 

жалпы ӛнімнің тӛмендеуі орын алған. 

Жоғарыдағы  ҥдеріске  керісінше  шаруа  (фермер)  қожалықтарының  мақта  алқабы  127,0 

мың  гектардан  182,0  мыңға  дейін  артқан  яғни  143,3%  га.  Бірақ  егістік  кӛлемі  ҧсақталып 

қалыптасуда, 1 гектардан алынған ӛнім тҧрлаулы және ӛсу тенденциясы байқалмайды, жылдар 

бойынша  ауытқулар  бар,  2000  жылы  орташа  кӛрсеткіш  гектарынан  24,1ц  болса,  2003  жылы 

20,9 центнерді қҧраған. 

539 

Жҧртшылық  шаруашылығында  мақта  алқабының  егістік  кӛлемі  қысқарған,  2001  жылы 

27,8 мың га болса, 2005 жылы 2,1 мың га –ны қҧраған, яғни 13 еседен артық қысқарған. Мҧның 

себебі  ҥй  іргесіне  басқа  дақылдар  (кӛкӛніс,  жеміс-жидек)  егілген  және  шаруа  (фермер) 

қожалықтарының қҧрамына қосылып біріккен. 

Ірі  агроқҧрылымдардың  артықшылықтары:  ―Мақтаарал‖  кеңшарының  ірілендірілген 

бригадаларының, ―Кетебай‖ ӚК және ―Хает‖ қауымдастығының тәжірибелері мен жетістіктері 

Кӛп  жылдық  ізденістерімізбен  зерттеулеріміздің  нәтижесіне  және  мақта  ӛсіретін 

ірілендірілген  (оңтайландырылған)  шаруашылықтардың  тәжірибесіне  сҥйенетін  болсақ, 

тӛмендегі нақты мысалдарды келтіруге болады. [3]. 

―Мақтарал‖ кеңшарында бригадаларды ірілендіру бірнеше кезеңдерде жҥзеге асырылған. 

Мҧның ең соңғысы 1973 жылы ―кешенді механизациялау бригадалары‖ деп аталған  

1973  жылы  әрбір  бригадаға  200-250  гектар  мақта  алқабы,  2  жер  жырту  тракторы,  3 

баптау,  2  тасымалдау  тракторлары,  2  жаңбырландыру  қондырғысы,  5  мақта  теретін 

мәшинелер, 16 тіркеме және басқа техникалары бекітілген. 

Қажетті  мӛлшердегі  техникамен  қамтамасыз  етілуі,  механизатор  мамандарының  кәсіби 

деңгейінің  жоғарылығы  әрбір  жҧмысшыға  жҥктемені  6-8  гектарға  жеткізуге,  сонымен  қатар 

гектарынан  35-42  центнер  ӛнім  алуға  ӛндірістік  жағдай  жасалған.  Ірілендірілген 

бригадалардың  артықшылығы  сол,  техниканы,  жҧмысшы  кҥшін  қажет  кезінде  ең  жауапты 

учаскелерге  шоғырландырып  еркін  тҥрде  бағыттауға,  пайдалануға  мҥмкіндік  болады. 

Ірілендірілген  бригадалар  мӛлшерінің  жалпылама  кӛрсеткіші  –егістік  алқабының  параметрі. 

Бҧл  кӛрсеткіш  жалпы  ӛнімнің  кӛлемі,  ӛндірістің  интенсивтік  деңгейі  туралы  тҧжырымдама 

жасауға  негіз  болады.  Жалпы  ӛнімі  кӛп  және  егістік  мақта  алқабы  ірі  кешенді 

механизацияландырылған  бригадаларда  еңбек  ӛнімділігі  жоғары,  ал шитті  –мақтаның  ӛзіндік 

қҧны тӛмен болған. Ірілендірілген бригадалардың артықшылығы әсіресе, мақта жинаумен онан 

соңғы  кезеңдерде,  яғни  шитті  мақтаның  қалдығын  жинау,  келесі  жылдың  ӛнімі  ҥшін  кҥзгі-

қысқы жҧмыстарды жҥзеге асыруда байқалған. Мҧндай ҧжымдарда жиын-терімді конвейерлік 

әдіспен жҥзеге асырып, ӛз кҥшімен қысқа мерзімде аяқтауға болады.  

Қазіргі кезде Мақтаарал ауданында ірілендірілген 75 агроқҧрылым жҧмыс істейді, мҧның 

63-і  ӛндірістік  кооперативтер,  10  серіктестіктер,  бір-  бірден  акционерлік  қоғам  және 

мемлекеттік кәсіпорын. Біздің зерттеулеріміз бойынша ―Кетебай‖, ―АШМ-сервис Орталығы‖, 

―Жаңа  жол‖  және  ―Арай‖  ӛндірістік  кооперативтері  жоғары  және  тҧрлаулы  ӛндірістік  –

экономикалық  кӛрсеткіштерге  қол  жеткізген.  Еңбек  шығыны  аз,  технологиялық 

операциялардың басым бӛлігін механизация кҥшімен орындап ӛнімділігін арттырған. 

 Ауданның  ―Қарақай‖  ауыл  әкімшілігіне  қарайтын  ―Кетебай‖  ӛндірістік  кооперативі 

бҧрынғы  кеңшардың  бӛлімшесі  негізінде  ―Қазақстан  Республикасы  ӛндірістік  кооперативтер 

туралы‖ заңына сәйкес қҧрылған.  

Кооперативтің  437  мҥшесіне  пайға  берілген  жер  және  мҥлік  ҥлестері  біріктірілген.  Ӛдірістік 

кооперативтің барлық жер кӛлемі 1125 га, мҧның 1006 гектары суармалы егістік. Ағын су К-

25-1,  К-25-2  шаруашылықара  каналдары  арқылы  беріледі.  Сонымен  қатар  4  км  ішкі 

ирригациялық жҥйесі, 3 км қашыртқы - дренаж жҥйесі бар. 

Кооператив  мҥшелерінің  жалпы  жиналысының  шешімі  бойынша  ӚК-тің  тӛмендегідей 

қҧрылымдық схемасы бекітілген.[4]. 

 

Қолданған әдебиеттер тізімі 

 

1.

 

ОңтҥстікҚазақстаноблысыныңәлеуметтік-экономикалықдамуы //  

Статистикалық жинақ. – Шымкент. – 2007. – 300 б. 

2.

 

Байсарина Қ.Қ. Қазақстанда ауыл шаруашылығының дамуы: тарихы және сабақтары: т.ғ.д 

... дисс. авторефераты. – 07.00.02. – Алматы, 2006. –  34 

3.

 

Мҧқатова О.Х. Историография аграрных преоброзований в Казахстане (в конце ХIХ  – ХХ 

вв): автореф ... д.и.н. – 07.00.09 – Алматы, 2000. – 50 б.  

4.

 

 Нҧрын шашқан Оңтҥстік. Энциклопедия. Шымкент, 2004. 

540 

 

 

ӘОЖ 910.1 (574) 

 

ОҢТҤСТІК ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫ АГРОӚНЕРКӘСІП КЕШЕНІНІҢ 

ИНДУСТРИАЛДЫ-ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАМУЫ 

 

Нурумова Г.Х., saipov_aa@enu.kz 

Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ҧлттық университеті, Астана 

Ғылыми жетекші - п.ғ.д., А.А.профессор Саипов  

 

Оңтҥстік  Қазақстан  облысы  агроӛнеркәсіп  кешенінің  индустриалды-инновациялық 

технологиясының  даму  стратегиясы  ғылыми-техникалық  прогресс  жетістіктерін  енгізу  және 

пайдалану арқылы облыс экономикасын дамыту ҥшін қажетті жағдайлар мен ыңғайлы ортаны 

қҧруды,  ӛңірде  инновациялық  қызметті  қалыптастыруды  және  қолдауды,  ғылыми  сыйымды 

және ресурс сақтаушы ӛндірістерді қҧруға ықпал етуді кӛздейді.[1]. 

Қазақстан Президенті Нҧрсҧлтан Назарбаевтың «Жаңа онжылдық  – жаңа экономикалық 

ӛрлеу  –  Қазақстанның  жаңа  мҥмкіндіктері»  атты  Жолдауын  жҥзеге  асыру  жолында  ауыл 

шаруашылығы алдында бҥгінде жаңа елеулі міндеттер тҧр.  

Инновациялық  технологияларды  енгізу  ауыл  шаруашылығындағы  басым  бағыттардың 

біріне  айналуда.  Әлемдік  тәжірибе  ғылыми-техникалық  прогрестің  макро  да,  сол  сияқты 

микродеңгейдегі де тиімді әлеуметтік-экономикалық жаңарулардың бірден-бір шынайы негізі 

болып  табылатынын  растап  беріп  отыр.  Дегенмен,  Қазақстанда  агроӛнеркәсіп  кешенінде 

ғылыми  және  іске  енгізушілік  саланы  ҧзақ  жылдар  бойы  жете  бағаламаушылықтың  бар 

екендігі  байқалады,  ал  ол  ғылым  мен  техника  дамуының  тоқырауына,  аграрлық  ғылым 

беделінің  жойылуына,  АӚК  салаларында  ғылыми-техникалық  прогресс  қарқынының 

бәсеңсуіне,  ӛндірілетін  ғылыми-техникалық  ӛнімдерге  сҧраныстың  болмай  қалуына  әкеліп 

соқтырады.[2]. 

Республикада бірінші рет «KazHiTechEuroBuilding» ЖШС тарапынан тҧрғын ҥйдің арзан 

қҧрылысы  ҥшін  алынбайтын  қалып  жҥйесінің  технологиясы  бойынша  полистирол  ӛндіру 

технологиясы қолданылды. Осы технологияның негізінде арнайы қҧрылыс пенополистеролын 

қабырғалық блок қалыбы ретінде қолдану алға қойылды. Кәсіпорында қуаттылығы сағатына 60 

бҧйым ӛндіретін Германияның жоғары технологиялық қҧрал-жабдығы орнатылды. 

«Казатомӛнеркәсіп»  ҧлттық  компаниясының  аффинажды  зауыты  ойдағыдай  іске 

қосылып,  экспорттық  ӛнім  тҥрі  –  уран  закис  окис  ӛндірісін  жаңғыртуға  және  осы  саладағы 

соңғы технологиялық жетістіктерге қол жеткізуге мҥмкіндік туындады. [3]. 

Оңтҥстік Қазақстан облысында мына 6 жоба іске қосылды: 

1.  «Қазақстанның  30  корпоративтік  кӛшбасшысы»  Бағдарламасының  аясында  «Ютекс« 

ЖШС-нде  жалпы  қҧны  13  млн.  АҚШ  долларын  қҧрайтын  «Дайын  текстиль  бҧйымдарын 

ӛндіру мен шығару» жобасы қолға алынды. Жалпы қаражаттың 11 млн. 50 мың АҚШ доллары 

– «БРК-Лизинг» АҚ қаржылық лизингі, 1 млн. 950 мың АҚШ доллары – «Ютекс» АҚ меншікті 

қаражаты  есебінен  жинақталды.  Қазақстан  Республикасы  Премьер-Министрінің  орынбасары 

Ӛ.Шӛкеевтің  қатысуымен  2008  жылдың  желтоқсан  айынан  бастап  іске  қосылған  жоба 

бойынша жылына 10200 тонна мақта-мата иірілген жіп ӛндірілетін болады.  

2.  «Кентау  трансформатор  зауыты»  АҚ-ында  жылына  3400  дана  шкаф  пен  камера 

шығаратын  «ЩО-6  шкафтарын  және  КСО-306  бір  жақты  қызмет  кӛрсету  камерасын  ӛндіру» 

жобасы әзірленіп, жобаны жҥзеге асыруға жалпы 124,0 млн. теңге жҧмылдыру кӛзделінді. 

3.  «Ақбура-НС»  ЖШС-нің  жалпы  қҧны  10  млн.  теңгеден  тҧратын  «Тоқыма  цех 

ҧйымдастыру» жобасына сәйкес 30 мың дана іш киім шығару межеленді. 

4.  «Ордабасы  нан»  ЖШС-нің  тәулігіне  150  тонна  бидайды  қайта  ӛңдеу  жобасы  іске 

қосылып, барлығы 257,4 млн. теңге инвестиция тартылды. 

541 

5. «С.Дем» ЖШС тарапынан «Асфальтобетон ӛндірісі» жобасы қолға алынды. Жобаның 

ӛндіріс қуаттылығы – 1500 тоннаны, инвестиция кӛлемі – 837,1 млн. теңгені қҧрайды. 

6.  «Шымкент  Жеміс»  ЖШС-нде  «Жеміс-кӛкӛніс  консервілері»  жобасы  іске  қосылды. 

Аталмыш жоба бойынша айына 150 мың литр консерві шығарылатын болады. [4]. 

Сондай-ақ,  индустриалды-инновациялық  стратегияны  дамытуды  іске  асыру  шеңберінде 

«Ӛңірлік технопаркті» қҧру шаралары жҥзеге асырылуда. 

Технопарк қызметінің негізгі  мақсаты  – индустриалды-инновациялық  инфрақҧрылымды 

және ғылым сыйымды ӛндіріс пен трансфертті технологияларды дамытуға ықпал ету. 

Облыста  индустриалды-инновациялық  даму  стратегиясын  іске  асыру  мақсатында 

Оңтҥстік  Қазақстан  облысының  кәсіпкерлік  және  ӛнеркәсіп  департаменті  мен  облыс 

ғалымдары бірлесе, серпінді инвестициялық жобаларды іріктеу жҧмыстарын жҥргізуде. 

Қазіргі  таңда,  республикалық  тізбеге  қосу  және  қаржыландыру  ҥшін  облыста  13 

«серпінді» инвестициялық жоба іріктеліп, «Казына» Орнықты Даму Қоры» АҚ-на жолданды. 

«Серпінді»  жобаларды  бекіту  жӛніндегі  республикалық  жоспарға  Оңтҥстік  Қазақстан 

облысынан  «Южполиметалл»  ӚК»  АҚ,  «Орта  Азия  Санаи»  ЖШС  мен  «Ордабасы» 

корпорациясы» АҚ-ның 3 жобалары кірді. «Ордабасы» корпорациясы» АҚ-ның – «А» классты 

шина шығаратын жаңа зауыт қҧрылысын алғашқыда Шымкент қаласында қҧру жоспарланып, 

кейіннен Астана қаласына кӛшірілді. 

Жоғарыда  айтылғандарға  қосымша,  Оңтҥстік  Қазақстан  облысының  жекелеген 

аудандары  мен  қалаларындағы  агроӛнеркәсіп  кешенінің  бҥгінгі  ахуалына  және  ондағы 

атқарылып жатқан инновациялық процестерге де ерекше тоқталып кетуге болады.  

Арысқаласының  экономикасын  алға  сҥйрейтiн  кӛшбасшы  —  кӛкӛнiс  кластерi  болмақ. 

«Азық-тҥлiк  келiсiм-шарт  корпорациясы»  АҚ  қолдауымен  Арыста  былтырдан  берi  Жаңа 

Ақдала жобасы жҥзеге аса бастады. 

«Ақдала»  жобасы  —  тамшылатып  суару  технологиясымен  ерекшеленедi.  2012  жылға 

дейiн  тамшылатып  суару  әдiсiмен  игерiлетiн  жер  кӛлемi  8000  гектарға  жоспарланған.  Мҧнда 

кӛкӛнiс, жемiс-жидектiң бiрнеше тҥрi кӛшет кҥйiнен бастап, дайын ӛнiм шығаруға дейiнгi цикл 

толық  атқарылады.  Мәселен,  қызанақтың  тҧқымын  дайындап,  егу,  ӛсiру,  ӛңдеу,  тҧтынушыға 

ҧсынылатын дайын ӛнiмдi шығаруға дейiнгi процестер бiр кәсiпорынның атқаратын жҧмысына 

жатады. [5]. 

Тамшылатып суару әдiсi, бiрiншiден – суды ҥнемдесе, екiншiден – ӛнiмнiң тыңайтқышты 

сiңiру барысын жақсартады.Бҥгiнде облыс бойынша бар болғаны 1000 гектар егiстiкте осы әдiс 

қолданылады. Соңғы екi-ҥш жылда оның кӛлемiн 50 мың гектарға жеткiзуге тапсырма берілдi. 

Жаңа  әдiстi  жаппай  қолдануға  кедергi  болып  тҧрған  жағдай  –  оның  қҧрылғыларының 

қымбатқа  тҥсуі.  Қазiргi  пайдаланып  жҥрген  тамшылатып  суарудың  израйльдiк 

технологиясының  шығыны  гектарына  кемiнде  2500  АҚШ  долларын  қҧрайды.  Бҧл  аз  ақша 

емес.  Бiрақ,  Тҥркiстан  қаласында  тамшылатып  суарудың  анағҧрлым  арзанға  тҥсетiн 

қондырғысын  шығаруға  бел  буған  кәсiпорынды  «Оңтҥстiк»  ӘКК  арқылы  қаржыландыруды 

кӛздеп отыр. 

Арыс қаласындағы кҥрделi  мәселенiң бiрi  — суармалы жерлердi  айналымға қосу. Ағын 

су  жҥретiн  каналдар  мен  кәрiздерге  кӛп  жылдан  берi  механикалық  тазалау  жҧмыстары 

жҥргiзiлмегендiктен  iстен  шыққан.  Сол  себептен,  алдағы  жылы  48  тiк  дренаж  бен  180 

шақырым  кәрiздi  қалпына  келтiру  және  аудандағы  суармалы  жерлердi  ҧлғайту  мақсатында 

облыстық бюджеттен 631 млн. теңге бӛлiнеді.  

Келешекте  агроқҧрылымдарды  кеңейту  ҥшін  жемiс-жидек  ӛнiмдерiн  сақтайтын  арнайы 

қойма  салу,  мал  шаруашылығына  қатысты  алты  бiрдей  қолмен  ҧрықтандыру  орталықтарын 

біртіндеп  іске  қосу,  ауылдық  аймақтарда  шағын  несиелiк  ҧйымдар  ашу,  егiлетiн  ӛнiмдердi 

бҥгiнгi  сҧранысқа  сай  жҥйелеу,  ҧсақ  шаруашылықтарды  iрiлендiру  жолдарын  саралау  және 

әрбiр  ӛндiрiстiк  нысан  бойынша  сараптама  жҥргізу  ӛңірдегі  атқарылуға  тиісті,  кезек 

кҥттірмейтін мәселелер болып табылады. [6]. 

 

Қолданған әдебиеттер тізімі 

542 

 

1. Южно-Казахстанская область и ее регионы. Статистический сборник. Шымкент, 2009.-32с. 

2. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың   Қазақстан халқына жолдауы // 

Егемен Қазақстан. – Алматы. – 2011. – 12 наурыз. 

3. Сельское, лесное и рыбное хозяйство Казахстана. Статистический сборник. Агенство РК по 

статистике, 2009.-65с. 

4.Оңтҥстік Қазақстан облысының сайты 

http://www.ontustik.gov/kz/

 

5.Сыдыкбаева Г.У. Развитие социальной сферы села // Проблемы агрорынка. – 2000. – № 10. – 

С 45-50. 

6. Оңтҥстік Қазақстан облысының әлеуметтік-экономикалық дамуы // Статистикалық жинақ. – 

Шымкент. – 2007. – 300 б. 

 

 

ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ «ЗЕЛЕНОЙ ЭКОНОМИКИ» В ЭНЕРГЕТИКИ 

КАЗАХСТАНА 

 

ОразбаевА.М., 

aibek.orazbaev@gmail.com

 

Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилева, Астана 

Научный руководитель – д.п.н., профессор  А.А. Саипов 

 

 

На  сегодня  на  возобновляемые  (альтернативные)  источники  энергии  приходится  всего 

около  1  %  мировой  выработки  электроэнергии.  Речь  идет  прежде  всего  о  геотермальных 

электростанциях  (ГеоТЭС),  которые  вырабатывают  немалую  часть  электроэнергии  в  странах 

Центральной  Америки,  на  Филиппинах,  в  Исландии;  Исландия  также  являет  собой  пример 

страны, где термальные воды широко используются для обогрева, отопления. 

Приливные  электростанции  (ПЭС)  пока  имеются  лишь  в  нескольких  странах  — 

Франции, Великобритании, Канаде, России, Индии, Китае. 

Солнечные электростанции (СЭС) работают более чем в 30 странах мира. 

В  последнее  время  многие  страны  расширяют  использование  ветроэнергетических 

установок (ВЭУ). Больше всего их в странах Западной Европы (Дания, ФРГ, Великобритания, 

Нидерланды),  в  США,  в  Индии,  Китае.  В  качестве  топлива  в  Бразилии  и  других  странах  все 

чаще используют этиловый cпирт. 

Перспективы  использования  возобновляемых  источников  энергии  связаны  с  их 

экологической чистотой, низкой стоимостью эксплуатации и грядущим топливным дефицитом 

в  традиционной  энергетике.  По  оценкам  Европейской  комиссии  к  2020  году  в  странах 

Евросоюза  в  индустрии  возобновляемой  энергетики  будет  создано  2,8  миллионов  рабочих 

мест. Индустрия возобновляемой энергетики будет создавать 1,1 % ВВП. 

В условиях постоянного роста цен на нефть и топливо, мало кто хочет быть зависимым 

от  традиционных  источников  энергии,  все  большое  количество  людей  задумывается  об 

альтернативной  энергетике.  Однако,  Казахстан,  несмотря  на  наличие  всех  необходимых 

природных ресурсов, не спешит переходить на возобновляемые источники энергии (ВИЭ). 

В  нашей  стране  вопрос  об  альтернативной  энергетике  остается  открытым  на 

протяжении  многих  лет.  Было  много  разговоров  и  несколько  успешных  попыток,  самой 

популярной  из  которых  стала  установка  ветряной  конструкции  В.  Низовкинав  Джунгарских 

воротах.  Попытаемся  выяснить,  какие  перспективы  ожидают  направление  альтернативной 

энергетики в Казахстане.   

По  определению  в  научном  аспекте  альтернативная  энергетика  —  это  «совокупность 

перспективных  способов  получения  энергии,  которые  распространенны  не  так  широко,  как 

традиционные, однако представляют интерес из-за выгодности их использования при низком 

риске  причинения  вреда  экологии  района».  Соответственно,  альтернативный  источник 

энергии–  это  способ  или  устройство,  позволяющие  получать  электрическую  энергию 

нетрадиционным  способом.  В  зависимости  от  способа  получения  энергии  альтернативные 

543 

источники  могут  быть  ветряными,  геотермальными,  солнечными,  гидроэнергетическими  и 

биотопливными.  Считается,  что  Казахстан  богат  двумя  природными  источниками  энергии  – 

солнцем и ветрами. Рассмотрим более подробно оба этих типа с точки зрения перспективного 

развития в Казахстане. 

Перспективы  использования  ветроэнергетики  в  Казахстане  определяются  наличием 

соответствующих  ветроэнергетических  ресурсов.  В  этом  смысле  нашей  стране,согласно 

данным  первого  Казахстанского  атласа  ветровой  энергии  очень  повезло  -  порядка  50% 

территории  Казахстана  имеет  среднегодовую  скорость  ветра  4-5  м/с,  а  ряд  районов  имеет 

скорость ветра 6 -8 м/с и более[1]. 

Для  преобразования  энергии  ветра  в  другие  виды  энергии  -  механическую,  тепловую, 

электрическую 

и 

другие, 

используютветроэнергетические 

установки. 

Мощность 

ветроэнергетической установки может быть от сотен ватт до нескольких мегаватт. 

Строительство  ветряных  электростанций  в  Казахстане  призвано  обеспечить  энергией 

прежде  всего  удаленные  районы,  не  подключенные  к  сетям.  Громадная  территория  нашей 

страны,  удаленность  многих  населенных  пунктов  от  крупных  электростанций,  приводит  к 

необходимости  иметь  линии  электропередачи  значительной  протяженностью.  Это,  в  свою 

очередь,  ведет  к  большим  технологическим  потерям  при  транспортировке  электроэнергии 

(около 14 %) и к зависимости электроснабжения от электросетевых повреждений. 

Интерес к развитию ветроэнергетики объясняется следующими факторами: ветер  - это 

возобновляемый ресурс энергии, не зависящий от цен на топливо; ветровой ресурс доступен на 

значительной  части  территории  Земли;  конкурентная  стоимость  установленной  мощности; 

отсутствие  выбросов  вредных  веществ  и  парниковых  газов  в  атмосферу;  возможность 

децентрализованного обеспечения электроэнергией отдаленных районов. 

К  недостаткамветроэлектростанций  относятся:  шум  (минимальное  допустимое 

расстояние от ветроустановки до жилых домов - 300 м), занятие больших земельных участков, 

непредсказуемые  изменения  скорости  ветра  в  течение  суток  и  сезона,  требующие 

резервирования  ветровой  станции  или  аккумулирования  произведенной  энергии,  достаточно 

высокая стоимость – примерно 3000у.е. за 1 кВт выходной электрической мощности. 

По отношению к гелиоэнергетике существует несколько направлений преобразования и 

использования  солнечной  энергии  -  солнечное  излучение  преобразуют  в  электрическую 

энергию  или  в  тепловую.  В  последнем  случае  энергию  используют  для  отопления  зданий, 

кондиционирования воздуха, горячего водоснабжения, сушки различных материалов и прочее. 

Ресурсы солнечной энергии в Казахстане являются стабильными и приемлемыми из-за 

благоприятных  климатических  условий.  Количество  солнечных  часов  составляет  2200-3000 

часов  в  год,  а  энергия  солнечного  излучения  -  1300-1800  кВт  на  1  м  в  год[2].  Наиболее 

благоприятными  районами  для  размещения  гелиоэлектростанций  являются  Приаралье, 

Кызылординская и Южно-Казахстанская области, в которых имеется дефицит электроэнергии. 

Высокая  стоимость  и  нескорая  окупаемость  относится  к  основным  недостаткамсолнечных 

установок. Средняя стоимость гелиоустановки  - порядка 5000 долларов за 1 кВт выделяемой 

энергии,  а  окупить  себя  она  сможет  только  через  12-15  лет.К  тому  же  у  гелиоустановок 

недостаточный  КПД,  который  изобретатели  всеми  правдами  и  неправдами  пытаются 

увеличить,  фотопанели  периодически  необходимо  очищать  от  пыли  и  загрязнений,  а  из-за 

снижения  эффективности  фотоэлементов  при  нагреве,  придется  дополнительно  установить 

систему  охлаждения.  По  самым  оптимистичным  прогнозам  к  2030  году  использование 

возобновляемых  источников  в  Казахстане  возрастет  до  10%.  Однако,  помимо  длительного 

времени  для  перехода  экономики  на  возобновляемые  природные  источники  энергии 

потребуется еще и огромные инвестиции. 

У  этой  темы  много  сторонников  и  противников.  Первые  руководствуются  тем,  что 

альтернативная энергетика будет способствовать улучшению экологической и энергетической 

безопасности  страны  и  государству  следует  оказать  данному  направлению  существенную 

поддержку. Другие считают, что на сегодняшний день выгодней использовать традиционных 

поставщиков  тепла  и  электроэнергии,  нежели  экспериментировать  с  использованием 

544 

альтернативных  источников  энергии.  В  любом  случае,  мировые  запасы  нефти  и  угля  не 

бесконечны,  следует  заранее  побеспокоиться  об  альтернативе  для  традиционных  источников 

электроэнергии. Едва ли альтернативная энергетика когда-нибудь сможет полностью заменить 

существующую, но стремиться к ее постепенному увеличению и развитию в нашей стране и по 

всему миру просто необходимо. 

«Ни  о  каком  перевороте  в  энергетике  речи  пока  не  идет.  Нетрадиционным  источникам 

предстоит  долго  и  упорно,  процент  за  процентом  отвоевывать  свою  долю»  –  цитирует 

специалистов Агентство экологических новостей. 

В  2011  году  Казахстан  вступил  в  борьбу  за  право  проведения  EXPO  2017  по  теме 

«Энергия Будущего». Участие в международных выставках, таких как EXPO — это уникальная 

возможность заявить о потенциале страны всему миру. Тем более почетно стать принимающей 

стороной,  доказав  высокий  уровень  своего  развития  и  ответственности  перед  мировым 

сообществом «на деле». Ведь создание дружеской атмосферы, скоординированность, развитие 

должного уровня инфраструктуры — гордость любого мероприятия высокого ранга и дело это 

отнюдь не легкое. 

Тема  для  проведения  EXPO  в  Астане  выбрана  не  случайно.  Будучи  богатым  полезными 

ископаемыми  и  используя  традиционные  источники  энергии,  Казахстан  понимает,  что 

устойчивое  использование  энергии,  альтернативная  энергетика  и  сохранение  природных 

ресурсов  являются  одним  из  приоритетных  направлений  развития  всей  энергетической 

отрасли.  «Энергия  Будущего»  -  это  очень  емкое  понятие,  которое  затрагивает  вопросы 

альтернативной  энергетики  ветра,  солнца,  воды,  космоса,  энергии  биомасс,  снижения 

выбросов  СО2  в  атмосфера.  Столица  Казахстана  уже  давно  зарекомендовала  себя  в  качестве 

опытного  организатора  и  реализатора  крупных  международных  дискуссионных  площадок: 

Астанинский экономический форум, Инвестиционный форум, Годовое собрание Европейского 

банка реконструкции и развития, Всемирный исламский экономический форум, Европейский 

форум  энергии  будущего,  конференции  по  развитию  возобновляемых  источников  энергии 

(ВИЭ) в Центральной Азии и СНГ, и многие другие мероприятия. 

Директор департамента экологических проблем министерства Б.Бекниязов презентовал 

стратегию  поэтапного обеспечения  эффективного  использования  альтернативных  источников 

энергоресурсов  (АИЭ),  разработанной  МООС,  а  также  проект  законодательного  обеспечения 

перехода  на  альтернативные  источники  энергии,  разработка  которого  была  включена  в 

среднесрочную  программу  правительства  на  2007-2009  годы[3].  Цель  законопроекта 

увеличение доли использования АИЭ. 

По  оценкам  отечественных  ученых  и  специалистов,  если  сегодня  не  заниматься 

альтернативной  энергетикой,  то  к  2024  году  Казахстан  получит  уже  не  диверсификацию,  а 

монофикацию, львиную долю в которой будет занимать  угольная энергетика. Хотя,  заметим, 

что и в  угольной отрасли тоже имеется потенциал перехода на новые технологии. Состоится 

это или нет, другой вопрос. 

Что  касается  другого  сценария  -  перспективы  диверсификации,  то  согласно  расчетам 

специалистов:  примерно  22%  в  структуре  потребления  электроэнергии  в  Казахстане  могут 

составить  гидростанции,  ветроэнергетика.  И  все  же  основной  долей,  по  их  мнению,  должна 

быть газовая составляющая. 

В  Астане  планируется  создание  двух  центров:  «Солярного»  и  Евразийского  центра 

воды,  на  которые  будут  возложены  функции  по  разработке  и  внедрению  технологий  по 

использованию  возобновляемых  ресурсов.  За  предстоящие  17  лет  предстоит  почти  удвоить 

долю использования альтернативных источников. В Казахстане, по мнению спикеров, имеется 

значительный  потенциал  для  развития  различных  отраслей  экономики  на  основе 

возобновляемых источников  энергии.  Таких как  биогорючее,  биогаз,  биоэтанол,  био,  ветро и 

гидроэнергетика, а также геотермальной энергетики, гелиоэнергетики, применение которых не 

вызывает парникового эффекта и связанных с этим климатических изменений. Были названы 

такие  отрасли,  как  сельское  хозяйство  и  переработка  сельхозпродукции,  рыбное  и  водное 

545 

хозяйство,  рыбная  промышленность,  лесное  хозяйство  и  переработка,  топливно-

энергетическая. 

Гидроэнергетический  потенциал  Казахстана  оценивается  в  170  млрд.  кВт  часов  в  год. 

Особенно перспективным направлением, по мнению экспертов, является создание микроГЭС, 

работающих без подпорных плотин. А в ветроэнергетике может быть реализован потенциал в 

1,8 трлн. кВт/часов. Потенциальные возможности солнечной энергии оцениваются в 2,5 млрд. 

кВт/час  в  год.  Огромным  резервом  является  применение  экологического  топлива:  за  счет 

переработки отходов сельскохозяйственного производства может быть ежегодно получено до 

35 млрд. кВт/час электрической и 44 млрд. Гкал.тепловой энергии[4]. 

При  поддержке  программы  ООН  в  районе  Джунгарских  ворот  начаты  работы  по 

организации  строительства  пилотной  электростанции  мощностью  5  мегаватт.  Как  было 

замечено  одним  из  спикеров,  такой  мощности  достаточно  для  решения  проблем  небольшого 

городка. В Шетском районе Карагандинской области установлены 11 ветровыхэнергостанций. 

Важным  этапом  является  строительство  Мойнакской  ГЭС  и  других.  Как  отмечалось 

специалистами, внедрение технологий осложняется отсутствием систематической поддержки. 

Приводился  также  отрицательный  опыт  с  использованием  неприспособленных  к  местным 

условиям ветровых станций, которые простаивают уже в течение года... 

С  точки  зрения  динамики  использования  ветроэнергетики  в  мире,  ученые  отмечают 

рост  потребления.  По  данным,  представленным  менеджером  проекта  ООН  Геннадием 

Дорошиным, если в 1994 году было всего 5 тыс. мегаватт установленной мощности, то в 2005 

году суммарная мощность ветроустановок в мире составила уже 60 мегаватт, ежегодный рост 

составляет  примерно  25%.  К  2030  году  предполагается  что  показатель  достигнет  230  тысяч 

мегаватт. Около 40 стран уже используют ВЭС[5]. Развитие ВЭС, по его данным, коммерчески 

апробировано,  и  стоимость  электроэнергии  от  ВЭС  уже  сопоставима  с  обычными 

источниками. 

В  целом  потенциал  ветроэнергетики  может  быть  доведен  до  50  тыс.  мВт.  Мощность 

ВЭС  доходит  до  1000  мВт,  и  для  Алматы,  по  мнению  экспертов,  было  бы  достаточно  двух 

ВЭС.  Для  сельских  регионов  очень  подошли  бы  мини-станции.  На  сегодня  стоимость 

установленной мощности для крупных установок составляет $1300-1500 на киловатт/час, для 

малых  станций  будет  дороже  $2-3  тыс  на  киловатт/час.  Однако  с  ростом  числа  станций 

прослеживается тенденция удешевления ветроэнергетики. 

Хороший  ветровой  потенциал  имеют  Центральный  регион,  Прикаспий  и  часть  юга 

страны.  Это  Джунгарские  ворота,  Шелекский  коридор,  а  также  Астана,  форт  Шевченко  и 

Аркалык. По линии ВБ в Шетском районе развивается проект по ветроэнергетике. ЕС серьезно 

занимается  такими  источниками,  и  Казахстан  стремится  развиваться  также  в  этом 

направлении,  используя  опыт  ЕС.  По  оценкам  одного  из  спикеров,  используя  силу  ветров, 

можно получить 1,8 трлн. кВт/час электроэнергии, что гораздо превышает общие потребности 

Казахстана.  При  годовом  производстве  порядка  5  млрд.  кВт/час  в  год  и  требуемых 

инвестициях  в  $2,5  млрд.  Казахстан  имеет  два  проекта  для  инвесторов.  Однако  для  их 

привлечения  необходимо  принять  госпрограмму  и  обеспечить  поддержку  инвесторов  на 

законодательном уровне[5]. 

На  юге  Казахстана,  по  мнению  спикеров,  можно  покрыть  дефицит,  соорудив  каскад 

экологически  чистых  мини-ГЭС  (без  подпорных  плотин),  поскольку  гидроэнергетический 

потенциал по отрогам Жетысуйского и Заилийского Алатау оценивается не менее чем в 4 ГВт 

мощности, что составляет почти четверть потенциала энергетики юга. Применение солнечной 

энергии широкого развития не получило из-за тарифной политики. 

 

Список использованных источников 

жүктеу/скачать 15,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: