34
Тек қана Қазақстан шың мәнінде өз тәуелсіздігін алғаннан кейін, тарихи
ғылымдар басқа ғылымдарға қарағанда алдыңғы қатарға шығып, жаңа
қоғамдық сананы қалыптастыру үшін сол ғылымдардың
функцияларын
кеңейтті [5]. Әсіресе, отандық тарихымыздың аз зерттелген және тыйым
салынған мәселелерді зерттеуге ерекше назар аударылды. Оның алғышарты:
«өзінің тарихи тамырларын және шыққан тегін түсіну, ата - бабаларының
жасаған кең көлемді іс - әрекеттер үшін мақтану, тоталитарлық дәуірдің әртүрлі
қалдықтарынан айырылу, жағымды тарихи сананы қалыптастыруы да ұлттың
бірігуіне үлкен көмек береді» [4].
Осыған байланысты, ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевпен 1998 жылын
«Халық бірлігі және ұлттық тарих жылы» деп жариялағаны өте орынды болып
келеді. Жаңа кезеңде Ресейдің ішкі губернияларындағы қазақ халқы арасынан
тарихи жағынан аз зерттелгені, тарихи - демографиялық үрдістерді жүйелі
түрде зерттеуі маңызды болып көрінеді. Жаңа кезеңде, әсіресе қазіргі кезде,
көптеген қазақстандық және ресейлік зерттеушілердің күштері Қазақстанның
қазақ халқы арасынандағы тарихи - демографиялық үрдістерді зерттеуге ғана
жұмсалғаны көрінеді. Ал XVIII ғ. 2 - ші жартысындағы мен XX ғ. басындағы
ресейлік қазақ диаспорасы мен ирредентінің жағдайы Отан тарихының
мәселесіне жатқан жоқ. Кеңестік тоталитарлық режимінің ұстанымдары мен
идеологиясы өзінің Отанында тұрмаған қазақтарының тарихын зерттеуіне
тыйым салды [6].
Қазіргі кезде шет елдерде 5 млн. астам қазақ тұратыныны бізге белгілі.
Олардың көбі ирреденті болып саналады, яғни әр түрлі тарихи кезеңдерде саяси
жағдайларға немесе саяси элитаның аферистік ойындарға байланысты
Қазақстаннан алынды және басқа мемлекеттерге қосылып Қазақстанмен
шекаралас болып келетін жерлерде: Ресейде, Қытайда, Өзбекстанда тұрып
жатыр [7]. Қазіргі танда солардың ішіненбір миллионға жуық қазақ Ресей
аумағында тұрады [8].
Көптеген ғалымдардың ойынша, шекараның ішкі жағында қазақтарға
арналған патша өкіметі жүргізген шоқындыру саясаты, шаруашылық
ерекшеліктерінің қалыптастыруы мен дамуы және жер саясатын жүргізуін
кешенді зерттеуі, содан басқа осы мәселелер бойынша аймақтық
ерекшеліктерін анықтау, қазіргі кездегі қандастарымыздың көптеген
демографиялық, әлеуметтік - экономикалық, құқықтық пен мәдени жағдайын
терең түсінуге көмек береді.
Сонымен бірге, Ресей қазақтарының қазіргі тарихын зерттеуі бүкіл
ұлтымыздың тарихын баюына әкеліп соғады. Ресейдегі қазақ ауылдарына мен
ірі мұрағаттарына сапарлары соған дәлел. Бірақ мысалға алсақ, ресей
қазақтарының әр отбасында сақталған шежірелер мен ауыз әңгімелері әлі де
зерттелмей жүрді. Көптеген ауыз шығармалары және біздің заманымызға
бұрыңғы тарихты жеткізетін фольклорлық туындылар өзінің зертеушісін әлі де
күтуде. Зерттеулер Қазақстан территориясымен ғана шектелмей көптеген
шекаралық аймақтарға Ресей облыстарына, Өзбекстанның Бұқар, Жұзақ және
Ташкент облыстарына мен Қарақалпақстанға тарихи - этнологиялық
экспедицияларды жіберу жөнінде Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев «Халық бірлігі
мен ұлттық тарих» жылында атап өтті [9].