Төл сөзді төлеу сөзге айналдырыңдар

6.  Төл сөзді төлеу сөзге айналдырыңдар.
Үлгі: Шикізат  көздері  шексіз емес»,-деді.
Хасан шикізат көздерінің шексіз емес  екенін айтты.
1.  Кәсіпкер: «Табыс болашақ үшін қажет», – деді.
....................................................................................................................
2.  – Шетелдіктер шикізатты сыртқа тасымайды, – деді экономист.
....................................................................................................................
3.  – Ол үйде ме? – деп сұрады әжесі.
....................................................................................................................
4.  – Сіз барасыз ба? – деді көршім.
...................................................................................................................
5. – Жиналыс сағат нешеде болады? –  деп сұрады ата -ана.
...................................................................................................................

151
    А
абайсызда 
  
ненароком
адал    
 
верный
айдын    
 
гладь, зеркальное 
 
 
 
поверхность (озера, моря)
айналысу 
 
заниматься
айыппұл 
  
штраф
айту    
 
сказать
айтыс    
 
диспут, дискуссия
ақы (ақылы)     
плата, оплата труда
ақбөкен  
 
сайгак
алыстан 
  
издалека
алғыс (айту)    
благодарность, благода-
рить
арнайы   
 
специально
асхана   
 
столовая
аспазшы 
 
кулинар
ат    
 
 
лошадь
аудан   
 
район
аудару   
   
переводить, перевести
ауа райы  
 
прогноз погоды
аула д   вор
айырмашылық    
разница 
ашу      
 
открыть
аяқталу    
 
заканчиваться
асықпай   
 
не торопясь
асқар     
 
высокая 
  
арпа     
 
ячмень 
    Ә
әдет      
 
привычка
әже      
 
бабушка
әкім      
 
аким
әлем      
 
мир
әлсін-әлсін     
то и дело, снова и снова
әңгіме (әңгімелесу)     рассказ, рассказывать
әріптес    
 
коллега, сослуживец
әркім     
 
каждый, всякий, любой
әскер     
 
войска
әшекей    
 
украшение
ән      
 
песня 
әуес     
 
хобби
    Б
бағдарлама     
программа
бағдаршам     
светофор
басшы    
 
начальник, руководитель
батыр    
 
герой, богатырь
батылы бару     
осмеливаться
бату      
 
тонуть
бейімделу      
приспособливаться, 
 
 
 
адаптироваться
белгі      
 
знак
беру      
 
дать
бет      
 
1. лицо, 2. страница
би      
 
танец
билеу     
 
танцевать
биыл     
 
в этом году
биік      
 
высокий
бос      
 
пустой
босқа     
 
зря
бөтен     
 
чужой
бөлме    
 
комната
бір-біріне    
 
друг-другу
біріктіру    
 
соединять, объединять
бітіру     
 
заканчивать
білу      
 
знать
бүгін     
 
сегодня
бұйрық    
 
приказ
былтыр    
 
в прошлом году
бұқара   
 
народ, массы
 
    Г
гүл      
 
цветок
гүлдену    
 
расцветать
гүрсілу    
 
гул, грохот, стук
    Ғ
ғарышкер      
космонавт
ғалам     
 
вселенная
ғалым    
 
ученый
ғылым    
 
наука
    Д
дауыс (дауыстау)   
звук (голос), громко 
 
 
 
произносить
ҚАЗАҚША-ОРЫСША СӨЗДІК

152
дайындау   
 
готовить
дастарқан      
скатерть, дастарқан
дамыту    
 
развивать
дала қыраны     
ястреб
дэріхана    
 
аптека
денсаулық      
здоровье
демалу    
 
отдыхать
демалыс    
 
отдых, отпуск
дос      
 
друг
дүңгіршек      
киоск
дүние жүзі      
весь мир
дүкен     
 
магазин
    Е
ел      
 
народ
емтихан    
 
экзамен
еңбек     
 
труд
еңбек ету   
 
трудиться
ертеде    
 
в древности
еркін     
 
свободно
ертең     
 
завтра
ереже     
 
правило
ерте      
 
рано
еріншек    
 
лентяй
ер-тұрман   
 
седло со всеми 
 
 
 
принадлежностями
есінде қалу     
остаться в памяти
ескі      
 
старый
ескерткіш      
памятник
ескеру    
 
иметь в виду, учитывать
есептегіш      
быстро считающий, 
 
 
 
калькулятор
есту      
 
слышать
еш (еш нәрсе)    
ничего
    Ж
жария ету      
разглашать
жастайынан     
с малых лет
жалғыз    
 
один, одинокий
жаңбыр    
 
дождь
жазғы    
 
летний
жалақы    
 
зарплата
жаттау    
 
выучить
жан-жақты     
всесторонний
жазу      
 
писать
жарыс    
 
состязание, соревнование
жағалау    
 
берег
жайылу    
 
распространение
жару      
 
раскалывать, разделять
жалтақтау      
посматривать, оглядывать-
ся
жаңбыр    
 
дождь
жақ      
 
челюсть, сторона
жақсы жағынан   
с хорошей (положитель-
ной)    
 
 
стороны
жариялау    
 
обьявлять, публиковать
жайдан жай     
просто – напросто
жас      
 
молодой
жаста (4 жастағы)   
(столько-то) лет годов 
 
 
 
(о возрасте)
жату      
 
лежать
жалғасу    
 
продолжаться
жарамсыз      
недействительный
жауапкершілік   
ответственность
жәрдемші      
помощник
жеңіл     
 
легкий
жеңілдіктер     
льготы
жеміс     
 
фрукты
жету      
 
доходить, доезжать
жетістік    
 
достижение
жинау    
 
собирать
жиналыс    
 
собрание
жиынтық    
 
совокупность
жоспар    
 
план
жол      
 
дорога, путь
жоғалту    
 
терять
жолдас    
 
товарищ
жоспарлау      
планировать
жүлдегер    
 
призер
жұмысшы      
рабочий
жұртшылық     
общественность
жұдырықтай     
маленький
жүктеу    
 
возложить
жұмыс    
 
работа
жұмбақ    
 
загадка
жүгіру    
 
бегать
жүзу      
 
плавать
жұлдыз  
 
звезда
жұлу     
 
вырывать, рвать
жұмыссыз      
безработник

153
жүргізуші      
водитель, ведущий
жүн      
 
шерсть
жыл      
 
год
жылы ұшырау   
тепло отнестись к 
кому-л
жылдық есеп    
годовой отчет
жылау    
 
плакать
жіп      
 
нитка
жібек     
 
шелк
    З
заң 
 
 
закон
заңдылықтар     
закономерности
зәулім    
 
высокий, громадный
зергер    
 
ювилир
зырғу     
 
стремиться
 
    К
кәсіпорын      
предприятие
кәсіпкерлік     
предпринимательство
кешірім    
 
прощение
кесу      
 
резать
келісімшарт     
договор
кездесу    
 
встреча
кеңес     
 
совет
кешікпей    
 
без опоздания
келісу    
 
соглашаться, согла-   
 
 
 
ситься
кезек     
 
очередь
кепілдік    
 
гарантия
кең      
 
широкий
киіну     
 
одеваться
көңіл бөлу      
обратить внимание
көшу     
 
переехать
көптеген    
 
многие
көрсету    
 
показать
көркею    
 
процветание
көру      
 
видеть
көктем    
 
весна
көрме    
 
выставка
көмек (көр-    
оказать помощь
сету)   
көпшілік    
 
большинство
көмекші    
 
помощник
көңілді    
 
в настроении
көйлек    
 
платье
көрші    
 
сосед
көшірме    
 
ксерокопирование
көше     
 
улица
күш      
 
сила
күту      
 
ждать
күн тәртібі      
распорядок дня, 
 
 
 
повестка дня
күміс     
 
серебро
кілем     
 
ковер
кіру      
 
входить
кішкене    
 
маленький
    Қ
қабілет  
 
способность
қабылдау 
 
принимать
қабырға    
 
стена
қарақат    
 
смородина
қазіргі    
 
современный
қаржы   
 
(қаржылай)  финанс
қарындас      
младшая родная сестра 
 
 
 
(по отношению 
 
 
 
к старшему брату)
қарыз     
 
долг
қарт      
 
старик
қазба     
 
ископаемое
қазы      
 
казы (мясной деликатес из  
 
 
 
конины)
қамтамасыз ету   
обеспечивать
қатысушы      
участник
қатысу   
  
участвовать
қарсы    
 
против
қаттау    
 
сложить
қатты     
 
твердый, жесткий
қиындық   
 
трудности
қию (қияды)     
резать
қолғабыс    
 
помощь, подмога
қолма қол      
тот час, тут же, сразу,  налич- 
 
 
 
ными
қолы ұзару     
получить помощь
қора      
 
загон, сарай
қорғасын   
 
свинец
қонақ     
 
гость
қолшатыр      
зонт
қуану     
 
радоваться

154
қуыршақ    
 
кукла
құрал -сайман   
инструментарий, ручные  
 
 
 
орудия труда
құрмет    
 
уважение
құрылыс    
 
строительство
құр алақан қалу   
остаться ни с чем
құс      
 
птица
құрылыс    
 
строительство
құжат    
 
документ
құрдас    
 
ровесник
құрал-сайман    
инструмент
құрал-жабдық   
оборудование
қызықты    
 
интересный
қызықтыру     
заинтересовать
қызметкер      
сотрудник
қырат     
 
холмистая местность
қырау    
 
иней
    Л
лайық    
 
соответствующий 
 
 
 
(требованиям, параметрам)
лақтыр   
  
кидать
  
    М
марапаттау     
наградить
мақтау     
 
хвалить
мақпал   
 
бархат, плющ 
маңызды    
 
важный
мамандық      
специальность
маман    
 
специалист
мақсат    
 
цель
мағына   
 
значение
мәселе    
 
проблема
мәжіліс    
 
заседание, собрание
мәдениет    
 
культура
мәдени    
 
культурный
мәлімет    
 
сведение
мереке    
 
праздник
мемлекет    
 
государство
мекеме    
 
учреждение
мейрам    
 
праздник
мезгілімен      
вовремя
мүғалім     
 
преподаватель, учитель
мұражай     
 
музей
мұз айдыны     
каток
міндеттеме     
обязанность
мүмкіндік      
возможность
мүсін     
 
скульптура
мүмкін    
 
возможно
міну      
 
садиться 
 
 
 
(верхом на лощадь)
    Н
негізгі    
 
основной
несие     
 
кредит
  
    О
ойлау     
 
думать
ойыншық    
 
игрушка
оқ       
 
пуля
оқу       
 
читать
оқушы     
 
ученик (-ца)
онкүндік     
 
декада
орын      
 
место
орман     
 
лес
орамал     
 
платок
отбасы     
 
семья
    Ө
өзен      
 
река
өзгеше   
  
другой, иной
өмір      
 
жизнь
өнер      
 
искусство
өнеркәсіп       
индустрия
өнім      
 
продукт
өрік       
 
слива
өткізу    
 
проведение
өтініш    
 
заявление
өтеу      
 
выполнение, исполнение,
өңдеу     
 
обработка
    Р
рахат     
 
удовольствие
рәсім     
 
церемония, правило
реніш     
 
обида
ренжу      
 
обижаться
    С
санау     
 
считать
сараптама       
экспертиза

155
сауатты     
 
грамотный
сайыс     
 
соревнование
сахна     
 
сцена
сапар шегу,    
путешествовать, 
саяхат    
 
путешествие
сауаттылық      
грамотность
серіктес     
 
партнер
сөйлеу  (сөй-    
говорить,  говорящий
леуші) 
сөздік      
 
словарь
сөйлесу     
 
разговаривать
сыйлау     
 
дарить
сыйлық     
 
подарок
сырқат     
 
пациент (больной) внезапно
сырмақ   
 
вышитая кошма
суырып салу      
вытащить, вынуть
сүңгу     
 
нырять в воду
суық      
 
холодный
суретші     
 
художник
сүт       
 
молоко
    Т
табақ тарту      
предназначать основные  
 
 
 
мясное блюдо кому-то
табиғат     
 
природа
табу      
 
найти, находить
тағайындау     
назначить
тағам     
 
еда
тазалау     
 
чистить
тамашалау  
 
восхищаться
таңдау     
 
выбирать
таңғалу    
 
удивляться
тақырып     
 
тема
таныстыру      
познакомить
талап     
 
требование
тас      
 
камень
тайғанақтау      
скользить
таныс     
 
знакомый
тапсырма       
задание
тапсырыс    
 
заказ
таңдау     
 
выбирать
тау       
 
гора
тауар     
 
товар 
тамашалау      
любоваться
тамақтану       
есть, питаться
тасу       
 
перевозка
тәжірибе     
 
практика
темекі      
 
сигарета
теру      
 
собирать
теміржол    
 
железная дорога
теңбіл доп      
мяч (футбольный)
теңіз      
 
море
тері      
 
кожа
тез      
 
быстро
тез арада    
 
немедленно, срочно
терезе    
 
окно
тыңдау    
 
слушать
тырысу    
 
стараться
тілек     
 
желание
тіл табысу      
найти общий язык
тұрғын    
 
житель
тұсаукесер      
обряд разрезания пут 
 
 
 
у ребенка, начинаю-
 
 
 
щего ходить
тұрмыс-жағдай   
бытовые обстоятель-
 
 
 
ство
тұлға     
 
личность
түнгі     
 
ночной
түрлі     
 
разный
түшпара    
 
пельмени
тиеу      
 
загрузка
тиіс      
 
должен, следует, 
 
 
 
надо
туған аға    
 
родной брат
туынды    
 
произведение
тоңу      
 
мерзнуть
тоты күс    
 
павлин
тоқу      
 
вязать
тоқаш    
 
сушка
тосу      
 
ждать
толастау    
 
переставать, утихать, 
 
 
 
затихать
төсек     
 
кровать
төлеу     
 
платить
тұсқиіз      
 
настенный ковер
    У
уақтылы    
 
своевременно,
(уәде беру)     
вовремя
уәде      
 
обещание, обещать

156
    Ұ
ұзақ      
 
долго
ұйым     
 
организация
ұйымдастыру    
организовать
ұштасу  
 
следоваь друг с другом
ұнау      
 
нравиться,
    
 
 
приходиться по вкусу
ұйқы     
 
сон
ұсақ-түйек      
мелочи
ұлттық    
 
национальный
ұшқыш    
 
летчик
ұсыну    
 
предлагать
ұсыныс    
 
предложение
ұйықтау    
 
спать
    Ү
 
үздік     
 
лучший, выдающий
үйірме     
 
кружок
үйрету     
  
учить, обучить
(үйрену)    
 
(учиться, научиться)
үлгі      
 
образец
үңгір     
 
пещера
үтіктеу  
 
гладить
  X
 
хабар     
 
известие
халық    
 
народ
    Ш
шаршау    
 
уставать
шақыру    
 
приглашать
шара (мәдени)  
мероприятия
шабдалы    
 
персик
шалғын    
 
сенокос, луга
шындық    
 
истина, правда
шығу     
 
выходить
шығарма    
 
произведение, сочинение
шешендік сөздер   
ораторские речи
 шетелдік    
 
иностранный
шекарашы      
пограничник
шие      
 
вишня
шырылдау      
чирикать, щебетать, стрекотать
шұғылдану     
заниматься
шығарып салу   
сопровождать
шың      
 
пик, вершина
ықылас    
 
внимание, желание
ыңғайлы    
 
удобный, удобно
ынталы    
 
усердный
ынтымақ    
 
солидарность, согласие
    Ы
ыдыс     
 
посуда
 
  I 
ішу      
 
пить
іштей (айту)      
внутренее 
 
 
 
говорить
іссапар    
 
командировка
ілу       
 
вешать, повесить
іс-әрекет    
 
действие
іздеу      
 
искать

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1.  Лексика-грамматикалық  минимум  (қазақ  тілід  емес  мектептердегі  қазақ  
тілі пәні бйоынша 1-11 -сынып  оқушыларына арналған) Назарбаев Зияткерлік  
мектебі, 2017 ж.
2. Қазақ тілі және әдебиеті.Негізгі  орта білім беру  деңгейінің 5-9 -сыныптарына 
арналған  Оқу  бағдарламасы  (орта  білім  беру  мазмұныны  жаңарты  аясында)
Қазақстан Республикасы Білім және министрімен 2016 жылы бекітілген.  

158
МАЗМҰНЫ
Жіктік жалғауы .............................................................................................................................. 4
Тәуелдік жалғауы .......................................................................................................................... 11 
Септік жалғауы  ............................................................................................................................. 14
Барыс және жатыс септігі ............................................................................................................. 18
Табыс септік .................................................................................................................................. 22
Шығыс және көмектес септік ...................................................................................................... 24
Сұрау есімдіктері  ......................................................................................................................... 28
Сын есімнің шырайлары .............................................................................................................. 35
Көмекші сөздер ............................................................................................................................. 38
Ауыспалы осы шақ  ...................................................................................................................... 49
Жедел өткен шақ  .......................................................................................................................... 57
Ауыспалы келер шақ  .................................................................................................................... 59
Нақ осы шақ ................................................................................................................................... 63
Бұрынғы өткен шақ  ...................................................................................................................... 69
Етіс  ................................................................................................................................................ 73
Тұйық етістік ................................................................................................................................. 78
Есімше ............................................................................................................................................ 83
Көсемше ......................................................................................................................................... 94
Көмекші етістіктер  ....................................................................................................................... 96
«Де» көмекші етістігі .................................................................................................................... 101
Модальділік ................................................................................................................................... 107
Бұйрық рай ..................................................................................................................................... 128
Салалас құрмалас сөйлем ............................................................................................................. 132 
Сабақтас құрмалас сөйлем ........................................................................................................... 133
Төл сөз бен төлеу сөз .................................................................................................................... 134
Қазақша-орысша сөздік ................................................................................................................ 151
Пайдаланылған әдебиеттер .......................................................................................................... 157

159
З.Ш. Ерназарова, З.Қ. Ахметжанова
ҚАЗАҚ ТІЛІ
ГРАММАТИКА
Сборник упражнений для школьников 
общеобразовательной школы  с русским языком обучения

ИБ №00
Теруге 25.05.2020 берiлдi. Басуға 10.06. 2020 қол қойылды. Пiшiмi 84х108
1
/
16
. 
Офсеттiк қағаз. Офсеттік басылыс. Әріп түрі «мектептік». Шартты баспа табағы 11,00. 
Есептiк баспа табағы 11,00. № 0000 тапсырыс.