-кесте ЕТІСТІКТІҢ АНАЛИТИКАЛЫҚ ФОРМАНТТАРЫ

26-кесте

Қалып етістіктеріне толымсыз көмекші «еді, екен» етістіктерінің тіркесуі

еді (-м, -ің, -ңіз) Отыр екен	еді (-м, -ің, -ңіз) Жатыр екен
еді (-м, -ің, -ңіз) Тұр екен	еді (-м, -ің, -іңіз) Жүр екен

27-кесте
Қалып етістіктерінің аналитикалық формант құрамында беретін мағынасы

Форманттары	Білдіретін мағыналары	Мысалдар
-ып отыр	Амалдық ұзаққа созылатынын аңғару	Әңгіме айтып отырыңыздар
-а отыр	Амалды жол-жөнекей жүзеге асыру	Әңгіме айта отыр.
-іп тұр	Амалдың дағдылы қалыптағы күйін аңғарту	Сурет көріп тұр.
-е тұр	Амалдың белгілі бір мезетке дейін жалғаса беру реңкі	Суретті көре тұр
-п тұр	Амалдың бір қалыппен істеле беруін білдіру	Бала ойнап жүр.
-й жүр	Амалды жол-жөнекей іске асыра беру	Түсінбегеніңді сұрай жүр.
-п жатыр	Амалдың ұзақ жүргізіле беретінін білдіру	Қонақтар көп келіп жатыр.
-а жат	Амалды жарыстыра жүзеге асыруды аңғарту	Әңгіме айта жатыңыз.

Жаттығу блогі

1. 
   жаттығу. Негізгі, туынды етістіктерді екі бөліп теріп жазыңыз, олардың басты белгілерін атаңыз.
   

Қазір енді көлденең көзбен қарап, не жазғандарын тұтас сынап отырған Нартай да күлімдейді (Ғ. М.). Қасында бір жаны ашырлар барын сезініп, Жабайдың құлазып жатқан жан жүрегі де жылынып кетті (Ғ. М.). Осының бәрі аз болып отырғандай, жиенімсіп, еркінсіп, қалжақтап Сейіт келе қалыпты (Ғ. М.). Абайсыздағы мінезінен ұялып қалғандай қызарып кетті (Ғ. М.). Айтқанда, анау-мынау емес, өмір бойы есіңде жүрсін дегендей, қадағалап, шегелеп тұрып айтты (Ғ. М.). 

2. 
   жаттығу. Туынды етістік жасаушы жұрнақтарды тауып, оған сипаттама беріңіз.
   

Босатсам, шағым айтпасқа ант бересіңдер ме? (М. Ә.). Қыз кенет ойланып қалды (X. Е.). Елден келген адамдарға жолығамын (X. Е.). Ел өртенеді мына бүліктен (М. Ә.). Не жақсылық орнаттық (М. Ә.). Жүзі өзгеше қуарып, қолдары дірілдеп кетті (М. Ә.). Ішінен жәбірленсе де, үндемей оңай көнді (Ғ. М.). – Кісі басына он тиыннан кемітейік (Ғ. М.).Аттарды жортқызбай, жігіттерді дабырлатпай Жабайға әлсін-әлсін сусын бергізіп отырды (Ғ. Мүсрепов). Зәреміз енді тіпті қатты ұша бастады (С.Мұқанов).

3. 
   жаттығу. Мына сөздерден өздік етіс жасаңыздар.
   

Қи, көр, қыс, жаз, кер, жу, тара, қара, қос, бер, сөз, сыла, ойла, қозға.

4. 
   жаттығу. Мына сөздерден ырықсыз етіс жасаңыздар.
   

Сал, қой, апар, ал, айт, қос, бекі, тарт, баста, ора, қала, жи, іл, әкел, аш, беге, байқа.

5. 
   жаттығу. Мына етістіктерден өзгелік етіс жасаңыздар.
   

Айт, қал, кел, жүр, отыр, ал, же, ерле, тыңда, сайла, шық, кет, таны, тоқта, есті, түс, көн, панала, дүрілде.

6. 
   жаттығу. Мына сөздерден ортақ етіс жасаңыздар.
   

Сөйле, бөл, ал, айт, біл, сұра, байла, арала, ойла, сана, бақ, сүрт, сыбырла, біт, қой, қабатта, жібер, қалдыр.

Отағасы тұңғиық үйірімдей қозғала отырып сөйледі (М. Ә.). Күн арқан бойы көтерілген екен (М. Ә.). Менімен кездесуге ізденіп жүр дегенді алдында естігенмін (М. Ә.). Үнсіз-түнсіз бұрылды да, өз үйіне қарай жүре берді (Т. Ахт.). Тиісті шара қолданылады (Т. Ахт.). Сіз қазір, пәтеріңізге барып, жуынып, тамақтанып, ұйықтап алыңыз (X. Е.). Енді ұзамай саған сөз беріліп қалатын түрі бар (Т. Ахт.). Қаламұш көшенің екі бетінде алшақ салынған тоқал үйлердің ортасымен колхоз басқармасына келе жатыр (Т. Ахт.). Шай да дұрыс ішілмеді, пісірген тамақ та сол күйі желінбей қалды (X. Е.). Хакім көзі көпке дейін ілінбеді (X. Е.).