Серік Мырзалы философия оқу құралы
жүктеу/скачать 3,76 Mb. Pdf көрінісі
|
| «Білетіндердің ұстазы»
деген ат береді. Өзінің философиядағы көзқарастарында Ибн-Рошд дүниенің мәңгілігі мен шексіздігі жөнінде айтады. Әрине, ол өз заманының туын- дысы болды, сондықтан ол Құдайды мойындады. Құдай – шындықтың мәңгілік қайнар көзі болса, материя – дүниенің мүмкіндігінің мәңгілік қайнар көзі, өйткені «егер Жаратушы мәңгілік болса, онда жаратылған дүние де – мәңгілік». Құдай – қажетті барлық, ол дүниенің мүмкін- дігі – материяға бітім беріп, оны шындыққа айналдырады. Дүниедегі ешбір нәрсе пайда болып, я құрымайды, ол өзгеру арқылы басқа затқа айналады. Материя заттың ішкі мүмкіндігін құраса, бітім (форма) оның сыртқы іске асуына, өмірге келуіне әкеледі. Ибн-Рошд Аристотель философиясының негізгі қағидасының бірі – «материя ешқашан бітімсіз, ал бітім материясыз өмір сүре алмайды» деген ойын толығынан қолдап, оны ары қарай тереңдетеді. Егер мате- рия мен бітімді біз ажырата алмасақ, онда мүмкіндік пен шындық та – бірегей, олардың айырмашылығы салыстырмалы ғана. Дүние мәңгілік болғаннан кейін, қайсыбір мүмкіндік ертелі-кеш шындыққа айналуға тиіс. Ибн-Рошдтың таным ілімінде ақыл-ой негізгі орын алады. Әрине, Құранда да дүние туралы белгілі қағидалар берілген. Бірақ олар қалың бұқараға бағышталғаннан кейін, соларға түсінікті болуы үшін тұрпайы түрде көрсетілген. Ал философияны алатын болсақ, ол – ақыл-ойы терең, білімді адамдардың айналысатын нәрсесі. Бұл пәннің негізінде зерделі дәлелдемелер жатыр. Философия мен дін адамды ақиқатқа жетуге үйретеді. Онда олардың алдына қойған мақсаттары – бір. Бірақ кейбір мәселелер бой- ынша қайшылықтар пайда болуы мүмкін. Олай болған жағдайда діннің қағидаларын философиялық ой елегінен өткізуіміз керек, өйткені ақиқат біреу және ол зерделі. 132 Өзінің таным ілімінде Ибн-Рошд бүкіл адамзатты құрайтын жеке адамдардың ақыл-ойының бірегейлігін, әлеуетті ақыл-ой құрайтынын айтады. Расында да, адамдар шектелген, дүниеге уақытша келген пенде ретінде универсалияларды, әлеуетті ақыл-ой болмаса жасай алмас еді. Жеке адамның танымдық мүмкіндіктері шындыққа айналуы үшін, оған дүниежүзілік белсенді ақыл-ой (Құдай) түрткі болуы керек. Ол әлеуетті ақыл-ойға тікелей емес, оның сезіміне, қиялы мен елестетуге әсерін тигізіп, мән-мағынаның ашылуына, оның шындыққа айналу- ына әкеледі. Сол сәтте жеке адамның ашқан ғылымдағы жаңалығы адамзаттың әлеуетті ақыл-ойдың ажырамас бөлігіне айналуына, оның бірте-бірте Құдайдың белсенді, маңызды (өзекті) ақыл-ойына жақындап, соңында қосылуына жеткізеді. Сөйтіп, Ибн-Рошдтың әлеуетті ақыл-ойы – ол қазіргі философия- дағы қоғамдық сана деген ұғымға жақын. Ойшыл: «Адам – өтпелі пенде, оның денесімен бірге жан дүниесі де келмеске кетеді», – дейді. «Бірақ адамзаттың әлеуетті ақыл-ойы – мәңгілік, ол Құдайдың ақыл-ойымен қосылуға тырысады, ал ол орындалған кезде дүниежүзілік адамзат тарихы сонымен аяқталады», – деген көзқараста болған. Бұл тұжырымнан екі қорытынды шығуы мүмкін. Жеке адам мәңгілік болмаса да, адамзаттың рухы әлеуетті ақыл-ой ретінде өмір сүргеннен кейін, адам тылсым-тақуалық өмір салтын ұстауы керек. Екінші қорытынды оған қарсы: егер адамның өмірі біреу-ақ болса, онда неше түрлі қызықтардан ләззат алып, осы дүниеде бақытқа жетіп, ойнап-күлу керек. жүктеу/скачать 3,76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|