Серік Мырзалы философия оқу құралы

360
Үшiншi ерекшелiк – исламның тазалығы, Мұхаммед пайғамбардың 
аяндарының қатаң сақталуы.
Соңғы өте маңызды ерекшелiк – исламның «Алладан басқа Құдай 
жоқ, Мұхаммед – Оның пайғамбары» деген өзектi қағидасы.
Исламның негiзгi қағидаларына тоқтала келе, С.Х.Наср: «Құран 
дегенiмiз – сөзбен, нышандармен берiлген табиғаттың сыры», – деген 
пiкiрге келедi.
Адам мәселесiн талдай келе, өзiнiң «Бiлiм және киелiлiк» деген 
еңбегiнде С.Х.Наср 
«архирейлiк»
және 
«прометейлiк»
адамдарды бiр-
бiрiмен салыстырады. Архирейлiк адам – жер мен аспан арасындағы 
көпiр, ол Құдай алдында жердегi iстерiне жауап беруге тиiстi. Ол 
кеңiстiк пен уақыттың шеңберiнде шектелгенмен, негiзiнен алғанда, 
құдіретті рухани күш.
Ал прометейлiк адамға келер болсақ, ол – жердегi дүниенiң туын-
дысы, оның негiзгi қамы – Құдайды ұмыт қылу. Киелiлiк сезiмдi 
жоғалтып, ол өз табиғатының ындынының құлына айналады. Ол – өз 
қажеттiліктерiн өтеймiн деп табиғатты ойрандатады, ең жоғарғы қазiргi 
технологиялар оның тәкаппарлығын одан сайын өсiредi. Прометейлiк 
адам тарихи Қайта өрлеу заманында дүниеге келедi. Оқтын-оқтын ол 
өз өмiрiне қанағаттанбай, киелiлiктi аңсайды, бiрақ оның бұрмаланған 
табиғаты оған оны жеткiзе алмайды. «Сондықтан Батыс елдерiндегi 
iшiмдiктiң, нашақорлықтың т.с.с. терiс нәрселердiң түп-тамыры осы 
киелiлiктi жоғалтудан пайда болды», – деген пiкiрге келеді С.Х.Наср. 
Ф.Ницшенiң «Құдай өлдi» дегенi прометейлiк адамның рухани өлiмiн 
көрсетедi.
Екiншi Иран философы 
Али Шари-ати
: «Ислам бiрiншi болып 
халықтың тарихтағы, қоғам өмiрiндегi шешушi рөлiн көрсеттi», – деген 
пiкiрге келедi. 
Ал ендi оның адам мәселесiне деген көзқарасын алып қарасақ, 
бiрiншiден, адам табиғат пен табиғаттан жоғары пенделерге қарағанда 
бiрiншi орын алады, өйткенi: 
– оның өзiндiк санасы мен iзгiлiгi бар; 
– екiншiден, оның өзiндiк дербес ырқы, еркi мен таңдауы бар; 
– үшiншiден, ол саналы пенде, ол – оның ең құнды қасиетi; 
– төртiншiден, ол – жасампаз пенде; 
– бесiншiден, адам мұратқа табынады; 
– алтыншыдан, адам – моральдық ар-ұжданы бар пенде. Бiрақ тек 
қана өзiнiң Құдайға деген махаббатының арқасында ол өзiнiң биiк 
дәрежесi мен жетiлуiне мүмкiндiк алады, яғни адам мұратқа сай 
дәрежеге көтерiледi.
А.Шари-Атидiң ойынша, мінсіз адамның үш жағы бар. Олар: ақиқат, 
iзгiлiк, әсемдiк, басқаша сөзбен айтқанда – дүниетану, этика, өнер. 

361
«Құдайдың ырқының негiзiнде адам табиғат жұмағынан, өзiн оятатын 
шөлге түстi», – деп қорытады ойшыл.
Ал ендi мәселенi нақтылай түсiп, ХХ ғ. Шығыс елдерiнiң ұлы 
ойшылдарына келер болсақ, онда үндiлік дiни философ 

жүктеу/скачать 3,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: