Серия философия серия культурология

52
                            
ҚазҰУ хабаршысы. Философия сериясы. Мəдениеттану сериясы. Саясаттану сериясы. № 1 (36). 2011
 
 
техника 
дамуының 
арқасында 
табиғатқа 
тəуелділікті  ұмытып  барады.  Қазіргі  кезде 
адамның  табиғатты  игермеген  бөлігі  қалмады. 
Қолдан  жасалған  ортаға  көшу  табиғи  ортаның 
жоқ болып кетуіне алып келуде.
  
Адамдар  автокөліктердің  шығаратын  улы 
газдарымен  демалады,  əр  түрлі  химиялық 
тəсілмен  өсірілген  азық-түлікпен  тамақтанады. 
Мəселен, 
кейбір 
мемлекеттердің 
тамақ 
өнеркəсіптерінде  бидай  өсіруде  мысықтың  гені 
қосылады  екен.  Бидай  құрамында  мысық  гені 
болғандықтан,  оған  тышқандар  мүлде  жола-
майды.  Ал,  осы  бидайдан  өндірілген  ұннан 
кондитер  өнімдері  өндіріледі.  Адам  аталмыш 
проблеманың  əсерін  қазір  сезінбегенімен, 
кейінгі  екінші,  үшінші  ұрпаққа  берілу  мүмкін-
дігін  ғылым  дəлелдеген.  Осы  сияқты  гендік 
модификациялық  тағамдар  дүкен  сөрелерінде 
көптеп  кездесетіні  белгілі [1]. Яғни,  қазіргі 
заманда мұндай мəселенің өзі экологиялық апат 
жағдайында тұрғандығының айғағы. 
Кезінде  Африка  континенті  жемісті  өлке 
болған.  Онда  орналасқан  оңтүстікке  қарай 
жылына 2-6 км-ге жайылып бара жатқан Сахара 
шөлі  қауіп  төндіруде.  Қазақстан  территория-
сында  Қарақұм  мен  Қызылқұмның  да  жағдайы 
осындай.  Сырдария  мен  Амудария  өзендерінің 
суы  егін  шаруашылығының  кең  жайылымына 
байланысты  Арал  теңізіне  дейін  жетпей 
қалуының  нəтижесінде  соғыс  жылдарынан  соң 
Арал теңізінің су көлемі екі есеге азайған. 
Осындай  экологиялық  апаттардың  орын 
алуына  бірнеше,  төмендегідей  факторлар  əсер 
етеді:  
1.  табиғаттың  жекелеген  компонеттерін 
тиімсіз,  көп  жағдайда  асыра  пайдалану  жəне 
оларды жою; 
2.  қоршаған ортаны ластау; 
3.  жаппай  қарулану,  əскери  жанжалдар 
жəне жергілікті соғыстар.  
Тиімсіз  пайдалану  салдарынан  ірі  сүтқо-
ректілердің,  құстардың,  жануарлар  түрлерінің 
жүздегені  іс-түссіз  жоғалып  кетті,  мыңдаған 
жануарлар  жойылып  кету  қаупінде  тұр.  Соңғы 
50  жыл  ішінде  орман  алқабының  дерлік 
жартысы  жойылған.  Шектен  тыс  балық  аулау-
шылық  балықтар  қауымдастығын  жойылу 
апатына  əкеліп  соқтырды.  Əлемнің  көптеген 
елдерінде  жер  эрозиясы  маңызды  проблемаға 
айналды.  АҚШ,  Еуропа,  Қытай,  Үндістан,  Таяу 
Шығыс  жəне  Африкада  су  қоры  азаюда.  Ал, 
судың  жетіспеушілігі  азық-түліктің  де  жетіс-
пеушілігін білдіреді [2].  
Қоршаған  ортаны  қорғау  проблемаларының 
шешімін  ғалымдар  жаңа  түрдегі  экономиканы 
құруда  көріп  отыр.  Жекелей  келгенде,  ол 
шикізатты  қайталама  түрде  пайдалану  жəне 
энергияның  қайта  жаңартылатын  көздерін, 
сонымен  қатар,  халықтың  тұрақты  деңгейін 
ұстауды қамтиды. Қоршаған ортаға кері əсердің 
келесі  бір  маңызды  факторы – адам  іс-əрекеті 
нəтижесінде  қоршаған  ортаны  антропогенді 
ластау болып табылады.  
Cаяси-əлеуметтік, 
мəдени-экономикалық 
жəне  басқа  да  қажеттіліктердің  қанағаттан-
дырылуы  тұлғаның  мүдделерін  құрады.  Қауіп-
сіздік те адамның өмірлік мүддесін білдіреді  
Қауіпсіздіктің үш негізгі қауіпті түрін бөліп 
көрсетуге болады: 
1.  əскери  қауіп:  ядролық  соғыс,  жаппай 
қырып-жою  қаруының  тарауы,  халықаралық 
қару-жарақтықтың 
тасымалдануы, 
əлемдік 
маңызы бар соғыстар мен жергілікті жанжалдар; 
2.  əлеуметтік-экономикалық  қауіп:  аштық 
тудыратын  жаппай  кедейлену  жағдайына  түсу, 
экономикалық  құлдыраулар,  адам  санының 
шамадан  тыс  көбеюі  жəне  урбанизация
 
өрісі 
мен халықаралық миграция; 
3.  экологиялық  қауіп:  атмосфера  құрамы-
ның  өзгеруі  мен  зардап  шегуі;  табиғи  ауыз 
судың,  акваторий  маңындағы  мұхиттардың 
ластануы;  ормандар  мен  шөлдердің  жоюлуы; 
топырақтың  эрозияға  ұшырауы  жəне  жер 
құнарлығының  жоғалуы;  биотехнологиямен 
байланысты  қауіптер;  ластанған,  қауіп  төнді-
ретін  қалдықтар;  улы  химиялық  заттардың 
өндірілуі,  тасымалдануы  мен  қолданылуы; 
дамушы  елдерге  қауіпті  технология  беру  мен 
қауіпті қалдықтарды тасымалдау. 
Қазіргі замандық өркениеттің өзі қауіп-қатер 
астында  жəне  антропогенді  əсерден  пайда 
болған  жаһандық  экологиялық  мəселелерін 
шешуді талап етеді. 
Əлемдік  тəжірибеде  қазіргі  таңда  жаһандық 
экологиялық  қауіпсіздікті  қамтамасыз  ететін 
жүйе қалыптасқан: 
1.  халықаралық  ынтымақтастықтың  əр 
түрлі  салаларында  жұмыс  атқаратын  БҰҰ 
бағдарламалар  мен  институттарының  ұйымдас-
тырылу жүйесі; 
2.  қоршаған  орта  мониторингінің  жаһан-
дық жүйесі; 
3.  жаһандық  қауіпсіздік  пен  постиндуст-
риялды  қоғамның  даму  жолдарын  анықтау 
жөніндегі 
зерттеу 
бағдарламалары 
мен 
жобалары; 
4.  жаһандық  қауіпсіздік  проблемалары 
жəне  оның  тиімді  іске  асырылу  құралдары  мен 
шаралары  жөніндегі  тұрақты  өткізіліп  тұратын 
халықаралық 
форумдар, 
конференциялар, 
көрмелер жүйесі; 
5.  ғылыми 
жəне 
ғылыми-техникалық 
зерттеулерді қолдайтын, жаһандық экологиялық 
қауіпсіздікті  қолдауды  қамтамасыз  ететін 
ұлтаралық  жəне  ұлттық  қаржылық,  демеуші 
ұйымдар [3].
 
 
Экологиялық  қауіпсіздік  мониторингінің 
жаһандық  жүйесі  қоршаған  орта  жағдайын 

Вестник КазНУ. Серия философия. Серия культурология. Серия политология. № 1 (36). 2011                                                  
53 
 
ұзақмерзімді  бақылаумен  қамтамасыз  етеді 
жəне  жаһандық  экологиялық  қауіпсіздігінің 
болжамдық баға беруімен айналысады. Бақылау 
болса, халықаралық экологиялық бағдарламалар 
шеңберінде жүзеге асырылады.  
Экологиялық  қауіпсіздік  жаhандық,  аймақ-
тық  жəне  жергіліктік  деңгейлерде  жүзеге 
асырылады.  Экологиялық  қауіпсіздікті  жаhан-
дық  деңгейде  басқару  дегеніміз  жалпы  климат-
тың  əлемдік  үдерістері  мен  өзгерістерін 
болжамдау мен бақылау болып табылады. 
Аймақтық  деңгей  бірнеше  мемлекеттердің 
территориялары  сияқты  үлкен  географиялық 
жəне 
экономикалық 
зоналарды 
қамтиды. 
Бақылау  мен  басқару  мемлекет  жəне  халық-
аралық  байланыстар  (Еуропа  бірлестігі,  ТМД, 
Африка  бірлестігі)  деңгейінде  жүзеге  асыры-
лады.  Аталмыш  деңгейде  экологиялық  қауіп-
сіздікті 
қамтамасыз 
ету 
жүйесі 
мына 
бағыттарды қамтиды: 
1.  экономиканы экологияландыру; 
2.  жаңа  экологиялық  қауіпсіз  технология-
ларды қолдану; 
3.  қоршаған  ортаға  қауіп  төндірместен 
жəне  табиғи  ресурстарды  рационалды  түрде 
пайдалану  арқылы  экономикалық  даму  қарқы-
нын сақтау. 
Жергіліктік  деңгейде  қалалар,  тау-кен  ісі, 
мұнай  өңдеу  жəне  металлургия  аймақтары 
қарастырылады.  Бұл  деңгейде  экологиялық 
қауіпсіздікті  басқару  жекелеген  қалалар  мен 
аудандар,  мекемелер  аясында  тиісті  қызмет-
тердің араласуымен жүзеге асырылады.  
Саяси  аспекті  бойынша,  қоршаған  ортадағы 
өзгерістер  мемлекет  қауіпсіздігіне  тікелей  əсер 
етеді.  Мысалы,  табиғи  ресурстардың  жетіспеу-
шілігі cияқты экологиялық қауіптің салдарынан 
халықтың  жаппай  көшуіне  байланысты  əлеу-
меттік жанжалдардың тууына себеп болуы мүм-
кін.  Климаттың  өзгеруі  секілді  жаhандық 
проблемалар экономиканың құлдырауына, оның 
салдары  ретінде  саяси  тұрақсыздыққа  жəне 
əлеуметтік  текетірестерге  алып  келетіні  анық-
талған.  
Экологиялық  қауіптің  əсері  тек  мемлекетке 
емес, сонымен қатар индивидтің, яғни адамның 
өзіне  тікелей  ықпал  етеді.  Қоршаған  ортаны 
қорғау  адамзат  денсаулығын  сақтауды  қамта-
масыз етеді.  
Мысалы  ластанған  ауаның  нəтижесінде 
пайда  болған  аурулардың  есебінен  жыл  сайын 
мыңдаған адам зардап шегеді екен. Ал, оның өзі 
жекелеген  мемлекетке 1-2 млрд.  доллар 
көлеміндегі шығынды алып келеді [4]. 
Табиғи,  ресурстық,  интеллектуалдық  жəне 
экологиялық  əлеуетіне  қарай  Еуропалық  Одақ 
аймақтық 
жəне 
жаhандық 
экологиялық 
проблемаларының  шешімінде  маңызды  роль 
ойнайды.  Еуропалық  Одақтың  экологиялық 
қауіпсіздікті 
қамтамасыз 
етудегі 
басты 
басымдықтарының  бірі  ретінде  адамдардың  əр 
түрлі  қызметтерінің  нəтижесінде  туындаған 
төтенше  жағдайлардың  салдарларын  болдыр-
мауды  қарастыруға  болады.  Сонымен  қатар, 
қазіргі  кезде  адамдар  мен  қоршаған  ортаға 
зардабын  тигізетін  халықарлық  терроризммен 
күресу жолында да маңызды қызмет атқаруда. 
Əлемнің  көптеген  ірі  өзендері  халықаралық 
болып табылады, ал ТМД-ның пайда болуымен 
ондай  өзендердің  саны  көбейді.  Мысалы,  Еділ 
қазіргі  кезде  халықаралық  өзен,  Арал  теңізінің 
бассейні  бес  мемлекетті  құрайды.  Шамамен, 
əлемнің 40% халқы  екі  немесе  үш  мемлекет 
территориясында  орналасқан  өзендік  бассейн 
алқабында  өмір  сүреді.  Осының  есебінен,  өзен 
арқылы келетін шығын мен пайдаға байланысты 
көптеген  қиын  мəселелер  туындап  жатады. 
Яғни, шаруашылық қызметінен түсетін пайданы 
бір  мемлекет  көрсе,  оның  экологиялық  шығын-
дарын  басқа  көрші  мемлекеттер  көріп  жатады. 
Аталмыш  мəселелер  тиісті  халықаралық  ере-
желер бойынша құзырлы халықаралық ұйымдар 
немесе  мемлекетаралық  өзара  келісім  арқылы 
шешілуі қажет.  
Жүз  елу  жыл  индустриалды  дамудың 
нəтижесінде  ауаның  күрт  ластануы  озон  қаба-
тының  жұқаруына  себеп  болды.  Осы  үдерісті 
баяулату  негізінде 1997 жылдың  желтоқсан 
айында Жапонияның Киото қаласында Киоттық 
Хаттама  бойынша  мемлекеттер  арасында 
келіссөздер  жүргізілген.  Хаттамаға 2002 жыл-
дың 23 мамырында 55-ші  мемлекет  болып, 
Исландия  қол  қойды. Сондай-ақ Хаттама  шарт-
тарының  бірі  ретінде  ратификациялаған  мемле-
кеттердің  үлесінде  бүкілəлемдік  көмірқышқыл 
газ қалдықтарының аз дегенде 55% болуы қажет 
болған. 2004 жылдың  қараша  айында  Ресей 
мемлекеті  Келісімге  қол  қойғаннан  соң,  бұл 
шарт  күшіне  енді.  Киоттық  Хаттамасы  жеке-
леген индустриалды дамыған мемлекеттер үшін 
атмосфераны ластаушы қалдықтарды төмендету 
бойынша  негізгі  ережелерді  бекіткен.  Яғни, 
олар: 
1.  ірі  ауаны  ластаушы  техника  көлемін 
азайту; 
2.  көліктерден  шығатын  қалдықтар  дең-
гейін  азайту  мақсатында  транспорт  саласын 
реттеу; 
3.  қазба  ресурстарының  орнына  күн  сəу-
лесі,  жел,  биодизель  сияқты  жаңа  энергия 
көздерін едəуір пайдалану. 
Көптеген  индустриалды  дамыған  мемлекет-
тер  Киоттық Хаттамасын  қолдап  отыр. Алайда, 
ауаны ластаушы қалдықтардың жалпы санының 
25%  құрайтын  парниктік  газ  қалдықтар  деңгейі 
бойынша  əлемдік  көшбасшы  болып  табылатын 
АҚШ  əлі  күнге  дейін  аталмыш  Хаттаманы 
ратификациялаған жоқ. Өйткені, АҚШ Киоттық 

54
                            
ҚазҰУ хабаршысы. Философия сериясы. Мəдениеттану сериясы. Саясаттану сериясы. № 1 (36). 2011
 
 
Хаттаманың  шарттарын  орындау  экономикаға 
үлкен  зардабын  алып  келеді  деген  пікірде. 
АҚШ-қа  бұл 400 млрд  доллар  шығын  алып 
келетіні  анықталған.  Сондай-ақ,  АҚШ  Хатта-
маның  көптеген  шарттарымен  келіспей,  оның 
түбегейлі 
ғылыми 
негіздерін 
жан-жақты 
қарастыру  керек  екендігін  көрсетеді.  Кейбір 
ғалымдар  бұл  келісімді  антииндустриалдық 
жоспар деп табады.  
Алайда,  соңғы  жүз  елу  жылда  озон  қаба-
тының  жұқаруы  есебінен  жер  температурасы 
0,76 
градусқа 
көтерілген. 
Ғалымдардың 
пайымдауынша,  жер  мен  адам  мүмкіншіліктері 
тағы да 2 градусқа бейімделе алады. Ал, егерде 
қазіргі  кезден  қоршаған  ортаның  ластануына 
байланысты  тиісті  іс-шаралар  қолданылмаған 
жағдайда,  аталмыш  көрсеткіш  жақынаралық 50 
жылда жоғарылайды. 
Осыдан 20-30 жыл  бұрын  халықаралық 
аренада  əскери-саяси  мəселелер  ең  басты 
рольдерді  тұрса,  қазіргі  кезде  экономика, 
демократия,  ақпарат  мəселелерімен  қатар  кез-
келген  мемлекеттің  тұрақты  дамуының  кепілі 
болып  табылатын  экологиялық  қауіпсіздік 
мəселесі  ең  өзекті  проблемалардың  бірі  болып 
табылады.  
БҰҰ-мен  қатар,  ЕҚЫҰ  қауіпсіздік  саласы 
бойынша 
кең 
ауқымды 
мəселелермен 
айналысады. 1975 жылдан  бері  аталмыш  ұйым, 
əсіресе  трансшекаралық-экологиялық  мəселе-
лері сияқты жағдайларды болдырмау жəне оған 
дер  кезінде  жауап  беру  шараларын  ұйымдас-
тыру  бойынша  қауіпсіздікті  зерттеу  мен 
сақтауда  көшбасшы  ұйымдардың  бірі  болып 
табылады.  Экология  мəселелері  бұл  ұйымның 
бірнеше  келісімшарттарында  бекітілген.  Қазақ-
стан 2010 жылы  «Төрағалық  ету»  барысында 
экологиялық  қауіпсіздік  мəселесін  ұйымның 
басым  бағыттарының  бірі  ретінде  көрсеткен 
болатын.
 
Сонымен  қатар,  ЕҚЫҰ-на  мүше-
мемлекеттер  жекелеген  мемлекеттерге  эколого-
гиялық  жағдайларға  байланысты  көмек  көрсе-
туде [5]. 
Сондай-ақ,  əлемдік  қауымдастық  халық-
аралық  экологиялық  қауіпсіздігін  қаматамасыз 
ету  үшін  негізгі  принциптерге  сүйене  отырып 
жүзеге  асыруы  қажет.  Яғни,  қолайлы  экология-
лық  қауіпсіз  қоршаған  ортада  өмір  сүру, 
қоршаған  ортаның  жағдайы  туралы  ақпарат-
тарға қолжетімділік жəне экологиялық білім алу 
құқықтары  секілді  адамның  халықаралық 
экологиялық  қауіпсіздік  саласындағы  құқық-
тарының басымдығын бекіту, табиғи ресурстар-
ды  рационалды  түрде  пайдалану,  адамның 
экологиялық  қауіпсіздік  саласы  бойынша 
жасаған  қылмыстары  үшін  жауаптылығын 
арттыру керек.  
Кез-келген  мемлекеттің  экологиялық  проб-
лемаларға  дер  кезінде  жауап  беру  мүмкіндігі 
бүкіл  əлем  қауымдастығының  қауіпсіз  өмір 
сүруінің  қажетті  шарты  болып  табылады. 
Қауіпсіздік  қамтамасыз  етілмеген  жағдайда, 
даму болмайды . 
 
_____________ 
 
1. 
www. World-food.com 
2.  Донченко  В.Ю.  К  вопросу  об  обеспечении 
международной 
экологической 
безопасности 
в 
современном  мире // Традиции  и  новации  в  системе 
современного  российского  права:  Материалы VI 
международной  научно-практической  конференции 
студентов и аспирантов. МГЮА, 6-7 апреля 2007 года. 
–М.: МГЮА, 2007. – 75 c. 
3.  Тимошенко  А.С.  Международный  контрольный 
механизм  в  системе  экологической  безопасности // 
Государство и право. – М., 1992. - № 12. - 93 с. 
4.  Terriff, Terry. "Environmental degradation and 
security" // Security studies for the 21st century. Ed. by 
Richard Shultz, Jr., Roy Godson, and George H Quester. - 
Washington - London: Brassey's, 1997. Pp. 253-264. 
5. 
Федоров  В.  Н.  Организация  Объединенных 
Наций, другие международные организации и их роль в 
XXI веке. – М., 2007. – C. 49. 
 
* * * 
В 
данной 
работе 
автор 
рассматривает 
экологическую  безопасность  как  фактор  политической 
стабильности. 
 
* * * 
In the article author considers aspects of ecological 
safety as guarantee of political stability. 
 
 
 
 
 
Ж.М. Алдубашева 
 
ИНТЕРЕСЫ РОССИИ И США В ЦЕНТРАЛЬНОАЗИАТСКОМ РЕГИОНЕ 
 
В 
последние 
годы 
государства 
Центральноазиатского  региона  выдвинулись  на 
авансцену  мировой  политики.  Из  малоизвест-
ных  советских  республик  они  постепенно 
превратились во влиятельных субъектов между-
народных  отношений.  Центральная  Азия, 
продолжавшая оставаться для России сферой ее 
традиционного  влияния,  а  для  Китая – зоной 
соседства,  одновременно  стала  привлекать  к 
себе  взоры  государств,  расположенных  далеко 

Вестник КазНУ. Серия философия. Серия культурология. Серия политология. № 1 (36). 2011                                                  
55 
 
от  нее,  но  открывавших  для  себя  этот  регион 
заново.  Для  США  развитие  отношений  с  цент-
ральноазиатскими  государствами,  безусловно, 
означало  вызов  привычным  представлениям  о 
том, 
какие 
приоритеты 
должны 
быть 
поставлены  во  главу  угла  и  как  добиваться 
поставленных  целей.  Действительно,  как  верно 
подмечает  Юджин  Румер,  США  пришли  в 
малознакомый  им  регион  с  теми  же  рецептами 
сотрудничества,  которые  имелись  у  них  для 
Восточной  Европы,  уделяя  главное  внимание 
привычным структурам. Безопасность, развитие 
демократических  институтов,  энергоресурсы  не 
могли  не  обусловить  особого  интереса 
Вашингтона,  но  главное  все  же  заключалось  в 
том,  что  американские  политики  не  желали 
допустить  доминирования  в  регионе  других 
игроков. Трагические события 11 сентября 2001 
года  изменили  геостратегический  пейзаж 
Центральной  Азии,  резко  повысив  ее  значи-
мость.  Эти  события  способствовали  общему 
повышению  внимания  к  региону.  Однако  РФ  и 
США по-разному подходили к региону и имели 
разные  стартовые  позиции.  Россия  была 
традиционным  игроком  в  Центральной  Азии. 
До второй половины 90-х годов она фактически 
уходила  из  Центральной  Азии,  но  при  этом  ее 
объективные  интересы  и  заинтересованность 
государств региона в поддержании здесь особых 
отношений  (несмотря  на  естественную  тягу  к 
диверсификации  связей)  не  позволяли  ей 
отгородиться  от  имевшихся  проблем.  В  конеч-
ном  итоге  стратегические  интересы,  заключаю-
щиеся прежде всего в поддержании стабильнос-
ти,  экономические,  культурные,  этнические 
связи  заставляли  искать  более  эффективные 
пути  укрепления  влияния  РФ.  Наверное,  это 
получается  не  всегда  успешно,  но  осознание 
того  факта,  что  Центральная  Азия  остается  для 
России одним из приоритетных регионов, было 
главным итогом 90-х годов. 
О  подлинных  устремлениях  и  целях  Белого 
дома  в  Центральной  Азии,  вероятно,  можно 
судить по статье руководителя Вашингтонского 
института  Центральной  Азии  и  Кавказа  при 
высшей  школе  международных  исследований 
им.  Пола  Нитце  в  университете  Джона 
Хопкинса  Фредерика  Старра  "Партнерство  для 
Центральной Азии", опубликованной в главном 
политическом  рупоре  США  журнале Foreign 
Affairs  еще  в 2005 году.  По  мнению  ряда 
политологов, Старр озвучил инициативу амери-
канской  администрации  по  созданию  новой 
региональной  организации.  Суть  ее  сводится  к 
"созданию  форума  Партнерство  по  сотрудни-
честву  и  развитию  Большой  Центральной  Азии 
(ПБЦА)",  объединяющего  под  управлением 
США  центральноазиатские  государства  и 
Афганистан без участия России, Китая, Ирана и 
Пакистана.  Как  считают  аналитики,  согласно 
этому  замыслу  США  должны  содействовать 
превращению Афганистана и региона в целом в 
"безопасную  зону  суверенных  государств"  с 
рыночной  экономикой, "светскими  и  откры-
тыми  системами  государственного  управления" 
и,  самое  главное, "поддерживающих  позитив-
ные  отношения  с  Вашингтоном".  Это  позволит 
Соединенным  Штатам  не  только  вырвать 
центральноазиатские  государства  из  "объятий 
России  и  Китая"  и  окончательно  закрепиться  в 
Центральной  Азии,  но  и  превратить  регион  в 
свой протекторат. 
Как  признает  известный  американский 
специалист  по  России  и  Китаю  Э.  Вишник,  до 
11  сентября  Центральная  Азия  оставалась  на 
периферии  американской  внешней  политики 
[1]. Однако  уже  в  феврале 2002 г. госсекретарь 
США  К.  Пауэлл  в  выступлении  перед 
комитетом по международным делам Конгресса 
заявил, 
что 
"США 
заинтересованы 
в 
Центральной  Азии  и  в  сохранении  своего 
присутствия здесь настолько, что это показалось 
бы совершенно невероятным прежде" [2]. Атака 
на  Всемирный  торговый  центр  в  Нью-Йорке 
фундаментально  изменила  отношение  Вашинг-
тона  к  странам  Центральной  Азии,  которые 
стали  одним  из  основных  плацдармов  для 
передового  базирования  американских  войск  в 
войне с терроризмом. 
Еще  в 2002 году  администрация  Буша 
приняла  два  документа,  которые  определяли 
стратегию  США  в  отношении  этого  региона: 
"Акт  в  поддержку  свободы  в  Афганистане",  в 
котором  подчеркивается  намерение  США 
способствовать  становлению  демократии  и 
гражданского 
общества 
не 
только 
в 
Афганистане, но и во всей Центральной Азии, и 
"Стратегия 
национальной 
безопасности", 
подтверждающая  геополитические  интересы 
США  в  Каспийском  и  Центрально-Азиатском 
регионах.  По  мнению  политолога  Елены 
Вязгиной, после 11 сентября 2001 года внешне-
политическая  линия  Соединенных  Штатов 
Америки в Центрально-Азиатском регионе была 
нацелена  на  решение  следующих  задач: 
использование  военно-политической  конъюнк-
туры,  сложившейся  в  ходе  антитеррорис-
тической  операции  в  Афганистане,  для 
всестороннего  укрепления  отношений  со 
странами 
Центрально-Азиатского 
региона; 
создание условий, при которых другие внешние 
силы,  прежде  всего  Россия,  не  смогли  бы 
контролировать  и  направлять  развитие  про-
цессов  в  Центральной  Азии  в  ущерб 
американским 
интересам; 
расширение 
и 
модернизация  предоставленных  вооруженным 
силам  США  военных  баз  и  получение  допол-
нительных  военных  объектов  в  регионе; 

56
                            
ҚазҰУ хабаршысы. Философия сериясы. Мəдениеттану сериясы. Саясаттану сериясы. № 1 (36). 2011
 
 
обеспечение  американскому  бизнесу  доступа  к 
топливно-энергетическим  и  иным  ресурсам 
Центральной  Азии;  открытие  рынка  Централь-
но-Азиатского  региона  для  американских 
инвестиций,  товаров  и  услуг,  стимулирование 
структурных экономических реформ. 
Внешнеполитическая  стратегия  достижения 
этих  поставленных  целей  заключалась  в  том, 
чтобы сделать такое предложение странам ЦАР, 
которое  трудно  отвергнуть.  Посулить  нечто, 
позволявшее  потенциальному  партнеру  решить 
очень больную проблему, например терроризма, 
внешних  долгов,  присвоения  статуса  страны  с 
рыночной  экономикой,  заключения  очень 
серьезных 
программ 
технологического 
сотрудничества.  Все  это - в  обмен  на  некое 
содействие  в  строительстве  модели  мира, 
устраивающей  Америку.  А  для  более  полной 
уверенности  в  успехе  предприятия  по  закреп-
лению  в  Центральной  Азии  США  потребо-
валось  непосредственное  военное  присутствие, 
обеспечивающее,  так  сказать,  всепогодный 
контроль. 
С 2002 года  Центральная  Азия  находится  в 
условиях 
непосредственного 
присутствия 
военной  структуры  Организации  Североатлан-
тического  договора  в  Центральной  Азии  и 
Афганистане.  При  этом  НАТО  стремится 
решить  здесь  ряд  задач,  которые  навязаны 
альянсу  Вашингтоном.  Это  прежде  всего 
оказание,  используя  "Индивидуальный  план 
действий",  местным  режимам  помощи  в 
переходе  к  демократии,  выстроенной  по  запад-
ным  лекалам.  Вторая  цель  состоит  в 
интенсификации регионального сотрудничества 
в  области  безопасности.  Вместе  же  они 
направлены  на  то,  чтобы  взять  контроль  над 
всем  регионом.  Сотрудничество  НАТО  с 
государствами  Центральной  Азии  широко 
реализуется  в  различных  областях  и  подкреп-
лено  на  практике  военным  присутствием  в 
странах региона. 
Закрепляясь  в  странах  региона,  НАТО 
незаметно  продвигается  к  российской  границе. 
Причем  делает  это,  что  следует  подчеркнуть 
особо, 
весьма 
аккуратно, 
без 
особой 
конфронтации,  с  соблюдением  международных 
норм.  А  это  в  свою  очередь  не  может  не 
беспокоить  Россию,  так  как  грозит  ей  потерей 
политических, экономических и военных связей 
со  странами  региона.  Исходя  из  этого,  а  также 
из  своих  геостратегических  целей,  Россия 
стремится  сохранить  свое  влияние  в  этих 
странах. Наличие русскоязычного меньшинства 
во  всех  центрально-азиатских  республиках,  их 
тесная  взаимосвязь  с  экономикой  России, 
проблемы  внешней  безопасности  некоторых 
государств  и  многие  другие  факторы  создают 
основу для присутствия России в регионе.  
Деструктивная  роль  Вашингтона  в  ЦАР 
подтолкнула  Москву  к  значительной  активиза-
ции  своей  интеграционной  деятельности  в 
регионе,  которую  в  целом  поддержали  руко-
водители 
всех 
региональных 
государств. 
Набирает  силу  и  международный  авторитет 
Евразийское 
экономическое 
сообщество 
(ЕврАзЭС).  Создаваемое  в  его  рамках  Единое 
экономическое  пространство  сулит  его  участ-
никам  солидные  экономические  выгоды.  К 
примеру,  Казахстан  имеет  возможность  значи-
тельно  увеличить  долю  социальной  состав-
ляющей  строительства  национальных  воору-
женных  сил.  Расширяет  сферу  своей  ответст-
венности  Шанхайская  организация  сотрудни-
чества  (ШОС).  Об  этом  могут  свидетельст-
вовать  в  том  числе  и  прошедшие  в  августе 
2007г.  антитеррористические  учения  "Мирная 
миссия-2007"[3].  
Таким образом, при имеющихся различиях в 
подходах,  историческом  опыте,  политической 
культуре, экономической и политической мощи 
две  державы  объединяют  стоящие  на  первом 
месте интересы безопасности. Дестабилизация в 
регионе может стать результатом политической 
слабости  режимов,  отсутствия  четкой  системы 
преемственности  власти,  нажима  со  стороны 
радикалов, 
издержек 
базирующихся 
на 
производстве  энергоресурсов  экономик.  Нельзя 
сбрасывать со счета и влияния нетрадиционных 
угроз – ухудшение  экологической  обстановки, 
наркотрафик,  терроризм,  неконтролируемые 
миграции  и  т.п.  Однако  было  бы  неверным 
концентрировать  все  внимание  только  на  угро-
зах.  В  контексте  операции  союзников  в  Афга-
нистане  именно  Центральная  Азия  послужила 
надежным  тылом,  и  расположенные  здесь 
государства оказывают помощь новым властям.  
 
______________ 
 
1.  Wishnick  Е. Growing U.S. Security Interests in 
Central Asia // U.S. Army War College. Strategic Studies 
Institute Publication (October 2002). P. 1. 
2.  Цит. по: Loeb V. Footprints in Steppes of Central 
Asia; New Bases Indicate U.S. Presence Will Be Felt After 
Afghan War, The Washington Post, February 9, 2002. P. 
A.01. 
3.  Олег  Горупай  «Центральная  Азия - один  из 
ключевых 
регионов 
в 
обеспечении 
глобальной 
безопасности» // Красная звезда, 26.10.2007. – С. 3. 
 
* * * 
Мақалада  Ресей  мен  АҚШ-тың  Орта  Азиядағы 
қазіргі замандағы маңызды мүдделері сарапталған.  
 
* * * 
The article discusses the vital foreign policy interests of 
Russia and the United States in Central Asia at the present 
stage. 

жүктеу/скачать 2,63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: