Сәрсеке М. Шығармалары

171
ШЫҒАРМАЛАРЫ
Геолком жұмысшылары түгелдей үйлеріне қайтты. Зауыт пен 
темір жол бойындағы, кеніштер мен «Соцгородок» төңірегіндегі 
абыр-сабыр қарбалас та жаздағы екпінінен жаңылған: у-шуы 
азайып, балға-сүймендер салдыры сирек естілетін болды...
Жосалыда аялдаған жоқ. Барлау материалдарын, жиған-терген 
жыныс үлгілерін жүк камерасына өткізді де, күздегі келісім бо-
йынша Қызылордаға соғып, Таисиямен бірге болып, бірер аптадан 
соң Мәскеуге аттанып кетті.
Бұл қыста геолог Қаныш бір ғана іспен беріле шұғылданды: ол 
болса – Жезқазған кенішінің ашылу тарихы, ертеңгі тағдыры... 
Трест кеңсесінде сарыла отырып, алғашқы геологиялық сапары 
жайында есеп* жазады; Ленинградтағы Геолком зертханасынан 
түскен химанализ нәтижелеріне шұқшия үңіліп, Жезқазған кені-
нің қуат-қорын есептеді; кеңседе үлгермесе – Қазақстан өкілдігі 
әрең дегенде тауып берген уақытша жатақтағы екі кісілік ая-
дай бөлмеге ала келіп түнде де іс тейді; әредік үлкен астананың 
қазынасы мол кітапхана, ескі архив қорларына кіріп, онда да 
ұзақты күн бел жазбай отырады. 
– Әрбір кеніштің көптеген жыл жазылатын ғұмыр шежіресі, 
өзіндік өмірбаяны болады. Тағдырлары осы жерде түйіскен жүз-
деген адамдар жасайды оны. Қаламмен ғана емес, кейде қанымен 
де жазады. Жас достар, қандай да бір кенді зерттеуде сол шежірені 
аттап өтпей, сол тарихқа өзің жазғандай мұқият үңілу керек... – 
дейтін-ді профессор Усов.
Ұлытауға тұңғыш сапарында-ақ ол Жезқазғанның арғы-бергі 
тарихына зер сала үңілген – кен шыққан төбелердегі барлау жыра-
ларын аралап жүргенде де, Кеңгір бойындағы көне қазбаларды, кен 
үймелерін көрген сәтте де, төңі ректегі ерте заман ескерткіштерін 
тамашалап, ел аузындағы аңыз-әңгімелерге құ лақ түргенде де… 
Жас зерттеушіні ең алдымен таңғалдыр ған жұмбақ жайт – 
кен орнының таңғаларлық аты еді: Алтынқазған, Күмістөбе, 
Қорғасынды, Темірші, Жезтөбе де емес, осы заманның геоло-
гиялық кеңесі жан-жақты ғылыми талқылап, он ойланып, жүз 
толғанып шешкендей – Жезқазған деуі (Жез болса – мыс қоспасы, 
сол себепті қазақтар мыстан жасалған бұйымдарды жез атымен 
атаған. Мысалы, жез леген, жез самауыр). Демек, «Жезқазған» 
*Атбасар тресінің геологиялық есептері. КСРО Халық шаруашылығының Орталық 
мұрағатында сақтаулы. 8034-қор...

172
Медеу СӘРСЕКЕ
атауын оған кен көзін ашқан барлаушы геолог емес, халық қой-
ған. Қашан, қай заманда?
– Ұлытау қазақ ұлысының кіндік орта сын да тұр. Ілгері за-
манда осы жерде («Күлтөбеде күнде жиын» деген сөз, сірә, со-
дан қалған, біздің пайымдауымызша, ол – Қаракеңгір өзенінің 
бойындағы Алаша хан мазарына ұрымтал тұрған тақиядай ең-
селі төбе) қазақтың игі жақсылары, дана билері бас қосып, ел 
арасындағы дау-шар ға билік айтқан, құрылтай ашып, ақ киізге 
салып билеуші хандарын жоғарыға көтерген... – деп сыр шерткен-
ді көнекөз қарттар Қанышқа ел аралаған сапарында.
Сондай басқосудың белгісін ол Сарысу бойынан, Таңбалынұра 
деген жерге тап болғанда көрген: бітімі өзгеше жартастың бұжыр 
бетіне қазақ руларының түрлі-түрлі таңбалары ойылыпты; сірә, 
пәтуа сөзін өз елінің төл таңбасымен әйгілеп кетуге келіскен... 
Кеңгір жағасындағы көне ескерткіштер – Алаша хан, Домбауыл, 
Жошы мазарлары жас геологтың көкейінде неше түр лі сұрақ
туғызды. Ал Ұлытаудың арғы баурайындағы Бұланты, Жетіқыз 
өзендерінің бойындағы тас мүсіндер, тасқа шабылған таңбалар 
ше?..

жүктеу/скачать 3,61 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: