Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих және этнология институты
X V III-X IX ҒАСЫ РДЫ Ң АЛҒАШ ҚЫ ҮШ ТЕН БІРІНДЕГІ
жүктеу/скачать 47,68 Mb. Pdf көрінісі
|
Қаз тарихы 3 том
| 3. X V III-X IX ҒАСЫ РДЫ Ң АЛҒАШ ҚЫ ҮШ ТЕН БІРІНДЕГІ
ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІ Жскелей поэзиялық шығармашылықтың пайда болуы және дамуы. XVIII—XIX ғасы рды ң бірінш і үштен бірінде қ а зақ х а л қ ы н ы ң мәдениеті өткен дөуірдің мәдениетімен, оның озы қ дәстүрлерімен сабақтасқан бай- ланы ста болды. X V III ғасырға дейін қазақ ақы ндары ны ң есімдері, олардың әрқайсы - сы ны ң ш ығармаш ылығы, олар өмір сүрген уақыт белгісіз дерлік еді. Сы- пыра ж ы рау, Ш алки із ж ы рау ж ән е басқалар ш ежірелерде, әңгімелерде, аң ы здарда, эпостарда ғана аталады, б ірақ оларды ң өмірі мен шығарма- шылығы туралы накты деректерді біз білмейміз. Қ азақ ж ерл ерін ің едәуір б өлігі Р есей ге қосы лған X V III ғасы рды ң орта кезін ен бастап ж ән е әсіресе XIX ғасы рда орыс ғалымдары мен казак зиялы лары ны ң ж екеле- ген ө к іл д ер і ак ы н д ар , суы р ы п сал м а ж ы рш ы лар, ж ы р ау л ар туралы мәліметтер ж инап, тіпті олар шығарған әндер мен жырлардың мәтіндерін ж азы п ала бастады. А қы ндар мен ж ы рш ы ларды ң кейбіреулері өз туын- дыларын жазып отырды. С оны ң арқасында олардың өлендерініңтүпнұсқа мәтіні сакталып калған. XIX ғасырдың ортасынан бастап жекелеген акын- дарды ң өлендері мен жы рлары ж ариялана бастады. Бұл ж екелей поэзия- лы к ш ы ғармаш ы лыктың айкын көрініс тапкан ж әне дами бастаған дәуірі болды. Қ а з а қ әдебиеті тарихы нда көрн екті орын алатын X V III ғасырдағы атакты ж ы рау Б ұкар Қ алқам ан ұлы н ы ң (1668-1781) бірнеш е туы нды ла- ры сақтал ған . Б ұқар ж ы рау осы күнгі П авлодар облы сы ны ң Баянауы л ауданы аум ағы нда ту ы п -ө скен . Ол тәуел сіздікті сақтау ж ә н е нығайту идеясы н білдірген көп теген д и д ак ти к ал ы қ өле+і-толғаулар ш ы ғарған, Орта ж үз ханы А бы лайды колдап, кейбір ж ағдайларда А бы лайға оны ң ж үздерді б аск ар у ж өн індегі істерін е, он ы ң әр түрлі таластар мен дау- шарларды талкылауы кезінде елеулі ықпал жасап отырған. Сонымен бірге Бұкар өз шығармаш ылығьінда өз зам аны ны ң жекелеген маңызды тарихи о қи ғалары н дұры с бейнелеп көрсетті. Б ұкар ж ы рау ш ы ғарм алары ны ң өзекті тақ ы ры п тары н ы ң бірі — О танға деген сүйісп ен ш ілік, ұлтжанды- лық. Ол қазак халқы ның ж оңғар басқыншыларына қарсы азаттык күресін ж ы рлады , халы қты б ірлікке, ерлікке ш ақы рды , бұл күрестің қаһарм ан- дары — Б өген б ай , Қ аб ан б ай , Ж ә н іб е к баты рларды дәріптеді. «Тілек», «Эй, Абылай», «А скар тауды ң өлгені...» деген ж ән е баска толғаулары н- да ол адам өмірі ж өн е м ораль ж өн індегі өз ойлары н өлеңм ен бейнелі түрде айтып береді. Ж ы рау қазақты ң барлы қ үш ж үзін біріктіріп, бір орталы кка қараған күшті мемлекет болуы ң армандады. Қ азақстан сырткы жаулардың шап- қыншылығымен жөне ішкі өзара тартыстан әлсіреген замандағы хандардың ішіндегі айбарлысы Абылай болды. Бұкар хан бейнесін халықтың ең жақсы идеяларын ж үзеге асыруға тиісті қайраткер ретінде жырға қосты, оның Ресей мен Қытай арасында өз мүддесін қорғап қалу саясатын мақұлдады. Бұқар табиғи шешендігі арқасында хан, сұлтан ж әне ірі феодалдар ара сында ғана емес, халы қ арасы нда да зор беделге ие болып, XVIII ғасыр- дағы казақтарды ң қоғамды қ санасы на игі ықпал еткен аса қуатты идеоло- гиялық күш кызметін атқарды. 404 Ө зге ж ы раулард ы ң — Т әтіқ ар а, Ү м бетей, Ш ал, К отеш жүктеу/скачать 47,68 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|