Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих және этнология институты
күри ғанөлкеніңәлеуметтік-экономикалыкмеш еулігіментүсіндіріледі. Бірінші орысреволюциясы жағдайларындабірсыпырадамыган Казакстам-
жүктеу/скачать 47,68 Mb. Pdf көрінісі
|
Қаз тарихы 3 том
| күри
ғанөлкеніңәлеуметтік-экономикалыкмеш еулігіментүсіндіріледі. Бірінші орысреволюциясы жағдайларындабірсыпырадамыган Казакстам- дағы аграрлык козғалыс жалпы әлсіз болып кала берді жөне шаруалардыи жекелеген бытыраңкы бой көрсетулерінің шеңберінен шыкпады. Казак іиа- руалары мен коныс аударушы шаруалар әлі де кулактардың жөне казак әскерлері үстем тобының егістерін, шабындык және жайылымдык алаптарын таптап тастаумен, байлардың және баскалардың малын айдап әкетумен, сон- дай-аккүш -көлігі міндеткерлігін орындаудан, өсімакылар төлеуден бас тар- тумен, отаршылдықәкімшілікөкілдерін сабаумен шектелді. Біракбүл стихии- лы бой көрсетулердің көлемі әсіресе казак шаруалары арасында кеңейе түсті. Толкулар жалпы барлыкоблыстарда болды, мәселен, Ж етісу облысы Арға- наты болысыныңсаны 200 адамнан асатын шаруалары баскарушыны өлтірін, оған еріп жүрген күзетшілер мен байларды соккыға жыккан. Семей облысы- ның Павлодар уезінде казак шаруалары ірі феодал Ш ормановтың ауылына шабуыл жасап, оныңтабындарын айдап әкеткен. 1905 жылдың жазында Сыр- дария облысыныңШ ымкент ж әне Әулиеата уездерінде, Торғай облысыныц Ырғыз уезінде, Акмола уезінде ж әне т.б. жерлерде шаруалардың бой кор- сетулері болып өтті. К азак шаруалары кауымдыкжерлерді иеленіп алған ірі жер иелеріне карсы шыкты, Сібір казак әскері мен Алтай кенді округінің жерлерін тиімсіз жалға алу шарттарын кайта карауды ж әне т.б. талап етті. Осы бой көрсетулер толкынында 1905 жылғы 25 шілдеде Қоянды ж әр- меңкесінде (Карқаралы каласына жакын жерде) болған қазактар съезі бастап берген «петициялық» науқан бел алды. Патшаның атына кабылданған петици- яда Казакстанда арнайы мүсылман діни баскармасын ұйымдастыру, мешітгер салу, діни мектептер ашу, Мекеге кажылыкка бару үшін шетелдік төлкұжат- тар беру және т.б. туралы талаптар да болды.30 Ж етісудағы ұйғыр ж әне дүнген қыстактарында да шаруалардың ж е к е леген бой көрсетулері орын алды. О ларды ң кедейлері ірі ф еодалдарды ң қ а у ы м д ы қ ж ер и е л ік те р ін б асы п ал у ы н а қ а р с ы , с о н д а й -а к п атш а ш енеуніктеріне карсы наразы лы к білдірді. Бұл петициялы қ науқан, яғни жоғары тұрған үкіметтік инстанцияларға тура «ак патшаға» дейін шағым- дар мен өтініштер беру казак шаруаларының ұлттык ж әне әлеуметтік езгіге карсы күресінің өзінш е бір нысанына айналды. М азм ұны ж өн інен де, шығуы жөнінен де сансыз көп алуан түрлі бұл петициялар казак ш аруала- рында әлі сакталы п калған патш аны ң ж ән е он ы ң кол ш окпарлары ны ң әділдігіне сенуді сипаттап қана коймайды, сонымен катар байырғы халык- тан құнарлы ж ерлерді, ж айы лымдар мен ш абы нды ктарды алып кою дан к ө р ін ген о л ар д ы ң о зб ы р л ы ғы н а қ а р сы , ш ам ад ан ты с с а л ы к т а р ғ а , міндеткерліктерге ж ән е баска да ки ян ат ж асауш ы лы ктарға карсы нара- зылықтың өзінше бір нысаны болып табылады. К азак шаруаларының орыс халқына «Казақтардан — орыстарға» деген үндеуін ерекш е атап өту керек. Ол 1907 жылдың акпанында «Оренбургский край» , «Уральский дневник» (Орынбор қаласында татар тілінде шыккан) газеттерінде жарияланды. Онда патша өкім етінің отарш ы лды к саясаты ны н к а зак халкы үшін ғана емес, сонымен катар бүкіл еңбекш і ресей үшін де апатка соқты раты ны жүктеу/скачать 47,68 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|