Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих және этнология институты
жүктеу/скачать 47,68 Mb. Pdf көрінісі
|
Қаз тарихы 3 том
| 2. ҚАЗАҚ-ОЙРАТ ҚАТЫНАСТАРЫ
XVIII ғасырдың алғашкы онжылдыктарында К азак хандыктары әртүрлі сырткы саяси мән-жайлардың ыкпалымен өте киын халыкаралык жағдайға үшырады. М ұның алдында д үниеж үзілік сауда ком м уникациялары ны ң к ү р л ы к а у м а ғы н а н А т л а н т и к а б а с с е й н ін е ау ы с у ы н а ж ә н е Р есей м ем лекетінің — Е уропаны ң оңтүстік-ш ы ғы сы мен Сібірге ж әне Цин им- периясы ны ң О рталы к А зияға әскери-саяси өктемдік етуінің жедел өріс- теуіне байланысты Ресейдің оңтүстік-ш ы ғы сы нда ж әне Орта А зия ел- дерін ің ішінде әл еу м еттік-эко н о м и калы к ж әне саяси жағдай шиеленісе түскен еді. Екі им п ери ялы км ем лекетж үйесінің географиялык кеңістікте ж әне көш пелілердің Ш ығыс пен Батыс арасындағы мәдени-тарихи токай- ласуындағы бұрынғы басым жағдайынан айырылуы тұрғысында дамыған бір-біріне карсы козғалы сы ны ң барысында көшгйелі халыктар сауда жол- дары нан біртіндеп ы ғыстырылып шығарыла берді, Еуразияда номадизм к ы с к а р т ы л ы п , к ө ш іп -к о н у д ы ң д ә с т ү р л і ж о л д ар ы мен б ағы ттар ы өзгертілді. Бүл геосаяси үрдістер жайылымдык жерлер ж әне жақын жат- кан аумактарды ң сауда орталыктарына еркін бару киындаған көшпелі ха лыктар арасындағы өзара жанжалдардың өршуіне әкеп сокты. Сол негізде халы каралы к салада өскери тайталасты ң ж аңа түйіні пайда болып, ол XVIII ғасы рды ң алғаш кы үштен бірінде Еділ, Ж айы к бойының, Батыс Сібірдің оңтүстік бөлігінің ж әне көрш ілес Орталық А зия аймактарының бүкіл кеңістігін камтыды. XVIII ғасырдың басынан бастап казақтардың сол кезде Ресей билігінде болған көрш ілес еділ калмактарымен өзара катынастары күрделі болды. XVII ғасы рды ң аяғы — XVIII ғасырды ң бірінш і жартысы к ал м ак тай - паларының арасында бірігу сарынының дамыған ж әне Еуразия аумағында калм акханы ны ң халы каралы кжағдайы нығайған уакыт болды. Бұған Кал- мак ж ерінде 1669 жылы М онш ақ ханны ң баласы, акылды, жігерлі ж әне билікке ы нты к А ю кенің (1646—1724) билік басына келуі себепші болды, ол жаңа жерде біріккен К алм ақ хандығын кайта кұру үшін жергілікті тай- ш ы лардың окш аулануға ұмты луш ы лығы на карсы белсенді түрде күрес бастады. Баскаруға кірісімен, ол аз уакыт ішінде Еділдің томен гі ағысында көшіп жүрген ұлыстардың барлы к билеуш ілерін өзіне бағындырып алды, ал со- ның ізінш е «Д алай-ламадан... 1690 жыл ш амасында өзіне бірінші болып 104 |