Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар

47
3.6. 
Эмоционалды-еріктік сферасының бұзылысы бар 
балалар
Мазмұны : 1. Эмоционалды-еріктік сфера бұзылыстары 
бар балаларға сипаттама.
2. Күрделі ақаулықтары бар балалар.
 
Мақсаты: Эмоционалды-еріктік сфера бұзылыстарымен 
психологиялық-педагогикалық 
сипаттамамен 
танысу.
1. Мүмкіндігі шектеулі, яғни психоденелік және 
әлеуметтік-тұлғалық 
дамуында 
түрлі 
түрлі 
ауытқушылықтары бар және арнайы көмекке мұқтаж 
балалардың арасында эмоционалды-еріктік сферасында 
бұзушылықтары алдыңғы орынға шығатын балаларды 
бөлуге болады. Бұл балалардың негізгі ерекшеліктері
мінез-құлықтың жоғары әлеуметтенген формаларының 
дамуындағы бұзылыс немесе артта қалушылық болып 
табылады, оған басқа адамдармен өзара әрекет, олардың 
ойларын, сезімдерін, мінез-құлық реакцияларын ескеру 
жатады. Әлеуметтік өзара әрекетке негізделмеген іс-әрекет 
(ойын, құрастыру, қиялдау, жалғыздықта интеллектуалдық 
мүндеттерді шешу және т.б.) жоғары деңгейде жүруі мүмкін.
Эмоционалды-еріктік сферада бұзылыстары бар 
балалар категориясы біртекті болмайды. Оларға келесі 
бұзылыстары бар балалар жатады:
а) ерте балалар аутизмі (РДА); 
б) анасымен ерте айырылуына байланысты эмоционалды; 
в) сиблингтік бақталастықпен шартталған эмоционалды 
бұзылыс; 
г) балалар жасындағы фобиялық мазасыздық бұзылысы; 
д) мінез-құлық пен эмоцияның аралас бұзылысы. 
Ерте балалық шақ аутизмі синдромы бар балалар 
ауыр, 
арнайы 
психологиялық-педагогикалық, 
кейде 
медициналық көмекті талап ететін балалардың негізгі 
массасын құрайды. 
Аутизм қарым-қатынас бұзылысынан, шынайы өмрден 
өз уайымдарының әлеміне кетуден көрініс табады. Қазіргі 
уақытта аутизм баланың орталық жүйке жүйесінің 

48
биологиялық тапшылығына байланысты психикалық 
дамудың алғашқы (үздіксіз, жалпы) бұзылуы, бұрмалануы 
ретінде қарастырылады. Аутистикалық көріністері бар 
балаларда әлеуметтік өзара әрекеттесу мен қарым-қатынас 
қабілетінің бұзылуы байқалады. Олар жалғыздыққа деген 
айқын ұмтылыспен, мінез-құлықтың салттық, стереотиптік 
қайталанатын формаларымен, сөйлеудің нақты дамуымен 
немесе толық болмауымен, әдептілікпен, қозғалыстардың 
бұрышымен, сенсорлық ынталандыруларға жеткіліксіз 
реакциялармен, қорқынышпен сипатталады. Егер өмірдің 
алғашқы күндерінде, айларында және жылдарында 
аутизмнің көрінісі баланың клиникалық сипаттамасында 
басты орын алса, онда ерте аутизм баланың барлық 
психикалық дамуына теріс әсер етеді. 
2. Күрделі ақау дегеніміз-бір балада екі немесе одан да 
көп психофизикалық бұзылулардың жиынтығы. Мысалы, 
ақыл-ой кемістігі мен соқырлықтың, церебральды сал ауруы 
мен сөйлеудің бұзылуы, саңырау және т.б. отандық 
дефектологияда бұл ұғымның көптеген синонимдері пайда 
болды: күрделі бұзушылық, күрделі ақау, аралас бұзушылық 
және т. б. соңғы зерттеулерге сәйкес, балалардың бұл тобы 
арнайы мекемелерде оқитын барлық контингенттің 
шамамен 35-40% құрайды. Ақаудың құрылымына 
байланысты бірнеше тиісті топтарды ажыратады: 
1. Бұл топқа екі айқын психофизикалық бұзылыстары бар 
балалар кіреді, олардың әрқайсысы дамуында ауытқуды 
тудыруы мүмкін (мысалы, ақыл-есі кем саңырау балалар 
және т.б.). 
2. Бұл топқа бір жетекші психофизикалық бұзылысы бар 
және онымен бірге жүретін балалар кіреді. Екінші 
бұзушылық соншалықты айқын емес, бірақ одан әрі даму 
барысын айтарлықтай ауырлатады. Мұндай жағдайларда 
мамандар күрделі ақау туралы айтады. 
3. Бұл топқа көптеген бұзылыстары бар балалар кіреді. 
Олардың бастапқы сипаттағы үш (немесе одан да көп) 
бұзылуы бар, олар әртүрлі дәрежеде көрінеді, бірақ 
баланың дамуында елеулі ауытқуларға әкеледі. Мысал 
ретінде ақыл-есі кем көру қабілеті нашар саңырау балалар 
болады. Көптеген ақауларға бір адамда бірқатар кішігірім 

49
бұзушылықтардың тіркесімі кіреді, олар өз кезегінде одан 
әрі дамуға теріс әсер етеді. Мысалы, ' есту, көру және 
моториканың шамалы бұзылыстарының үйлесімімен 
сөйлеудің жалпы дамымауы орын алуы мүмкін. 
Күрделі ақауларды ерте диагностикалауға үлкен мән 
беріледі. Заманауи медициналық техника баланың 
дамуының алғашқы кезеңдерінде әртүрлі дәрежедегі 
бұзылулардың болуын диагностикалауға мүмкіндік береді. 
Бұл жүйеде нейрофизиологиялық зерттеу әдістері ерекше 
орын алады. Құзыретті және уақтылы диагноз қою мұндай 
баланы арнайы әзірленген бағдарламалар бойынша 
емдеуді, тәрбиелеуді және оқытуды мүмкіндігінше ертерек 
бастауға мүмкіндік береді.
Күрделі ақаулар проблемаларымен айналысатын 
мамандардың пікірінше, екі немесе одан да көп 
бұзылулардың үйлесімімен балалардың психикалық дамуы 
әр бұзылыс үшін психикалық даму ерекшеліктерінің 
жиынтығы емес. Керісінше, олар бұзылулардың жаңа 
күрделі құрылымын құрайды және жеке психологиялық-
педагогикалық көзқарасты қажет етеді, бұл аномальды 
балалардың басқа санаттарына қарағанда айтарлықтай 
ерекшеленеді. Бұл заңдылықтың мысалы соқыр-саңырау 
балалар категориясы болуы мүмкін. Есту және көру 
қабілетінің бұзылуы нәтижесінде бала сыртқы әлемнен 
оқшауланған сияқты. Осыған байланысты оның психикасы 
тиісті дамуды алмайды, қоршаған әлем туралы білім күрт 
шектеулі, ал дағдыларды, мінез-құлық нормаларын және 
басқа адамдармен қарым-қатынас жасау мүмкіндіктерін 
қалыптастыру өте бұзылған. Кейбіреулер мұндай 
балаларды ақыл-есі кем деп санайтыны таңқаларлық емес, 
дегенмен, 
соңғысынан 
айырмашылығы, 
саңырау 
балалардың ақыл-ой дамуының айтарлықтай мүмкіндіктері 
бар. 

жүктеу/скачать 0,98 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: