Шерубай Құрманбайұлы терминологияны біріздендірудің Ғылыми-әдістемелік негіздері


ТЕРМИНДЕР ҚОЛДАНЫСЫНДАҒЫ ӘРКЕЛКІЛІК



Pdf көрінісі
бет9/40
Дата20.08.2023
өлшемі0,65 Mb.
#105417
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   40
Байланысты:
терминология книга

ТЕРМИНДЕР ҚОЛДАНЫСЫНДАҒЫ ӘРКЕЛКІЛІК 
ЖӘНЕ ТЕРМИНОЛОГИЯЛЫҚ ЖҰМЫСТАР 
ҚАТАРЫНДАҒЫ БІРІЗДЕНДІРУДІҢ ОРНЫ 
Терминологиялық жұмыстар, соның ішінде терминологияны 
біріздендіру – арнаулы сала ұғымдарын топтастырып, ұғымдар 
жүйесін түзу, оларды дәл бейнелейтін терминдер жасап, жи-
нақтап, түгендеуден бастап, топтастыру, жүйелеу, терминдерге 
анықтама беру, қалыптау, стандарттау, үйлестіру (гармонизация) 
сияқты бірнеше сатыдан тұратын мамандардың кәсіби тұрғыдан 
атқаратын іс-әрекеті, қызметі. Терминологияны біріздендіруді 
дұрыс жүзеге асыру үшін оның осы терминологиялық жұмыстар 
арасындағы орнын нақты білу керек. Бұл тұрғыда терминдер қол-
данысы мен ұғымдар орнына қатысты басын ашып, мамандар 
арасында өзара келісіп алуды қажет ететін бірқатар жайттар бар. 
Төменде осы мәселеге арнайы тоқталамыз. 


20
Жоғарыдағы глоссарийде осы әдістемелік құралда (нұсқау-
лықта) қолданылатын негізгі терминдер берілді. Сондықтан біз 
олардың әрқайсысын жеке-жеке сөз етпей, тек осы құралдағы 
ең негізгі тірек терминдердің терминологиялық әдебиеттердегі 
қолданысына ғана арнайы тоқталамыз. Себебі бұл мәселені осы 
құралды пайдаланушылардың нақты білгені жөн деп санаймыз. 
Терминологияны біріздендіру туралы сөз қозғағанда, ең ал-
дымен, осы еңбекте біз пайдаланып отырған терминологиялық 
жұмыстарды жүргізуге қатысты терминдердің қолданысына мән 
беріп, олардың аражігін ашып алған жөн. Бұл тұрғыдан келген-
де, терминологияны реттеуге, біріздендіруге қатысты қолданы-
латын терминдердің өзінде әлі бірізділіктің жетіспейтінін айтуға 
тура келеді. Мәселен, 
реттеу, біріздендіру, жүйелеу, стандарт-
тау, қалыптандыру (кодификациялау), үйлестіру
сияқты тер-
минологиялық жұмыс түрлерінің атауларын білдіретін атаулар 
бір-бірінің орнына қолданылып, әр ғалымның еңбегінде әртүрлі 
мағынада жұмсалып, түрліше түсіндіріліп жатады. Сол себепті 
осы терминдермен белгіленген ұғымдардың арасын ашып, әрқай-
сысының мағынасын нақтылап, бұл жұмыстардың саты-саты 
бойынша атқарылу ретін дәл көрсетіп беру қажет. Бұл ұғымдар-
дың қолданысындағы жарыспалылық пен мағыналық дәлдіктің 
болмауы осы ұғымдардың аражігінің ажыратылмауынан туындап 
отыр. Сондықтан жұртшылықты, мамандарды шатастырмау үшін 
бірінші кезекте аталған ұғымдардың аражігін ашып, орындалу 
ретін айқындап алу қажет. 
Терминологиялық әдебиеттерде бұл терминдер қолданы-
сындағы практик мамандарды жаңылыстыратын, реттеп, өзара 
келісіп алуды қажет ететін мәселелер, нақтылауды, түзетуді та-
лап ететін кемшіліктер мыналар: 1. Бірқатар мамандар 
бірізден-
діру, реттеу, жүйелеу
терминдерін бірінің орнына бірін қолда-
на береді. Термин қолданысында мағыналық дәлдік, ұғымдарды 
бір-бірінен айқын ажырату жетіспейді. 2. Кейбір зерттеушілер 
біріздендіру – 
реттеу, стандарттау, кодтау 
ұғымдарымен 
бір сатыда тұрған терминологиялық жұмыстардың бірі; 3. Тағы 


21
бірқатар мамандар оларды түрлі деңгейде тұрған бір-бірінен кейін 
сатылап жүзеге асатын жұмыс түрлері деп түсіндіреді; 4. Бірқа-
тар белгілі ғалымдар, сала мамандары көбінесе барлық термино-
логиялық жұмыстардың басын қосатын мейлінше кең мағыналы, 
ауқымды жалпы ұғым атауы 
упорядочение (реттеу)
десе, (мәсе-
лен, Д.С. Лотте, В.П. Даниленко, Л.И. Скворцов, Т.Л. Кандела-
ки); 5. Келесі ғалымдар мен сала мамандары бұл орынды 
уни-
фикация (біріздендіру)
ұғымы иеленіп тұр деп, бұл жұмыс түрін 
жоғарғы сатыға қояды. Бұл «унификация» терминін жалпы ұғым, 
тектік атау ретінде жиі қолданады (олар: А.А. Реформатский, 
Р.Ю. Коб рин, К.Я. Авербух, В.М Лейчик, Е.В. Карпинская, 
Л.Ю. Фомина, С.К. Магомедов, М.Е. Куприянова және т.б.). 
Т.Кияк «нормализация» мен «упорядочения» мейлінше жалпы 
ұғымды білдіретін синоним терминдер [63] дейді. 
Ал А.В. Суперанская бастаған Н.В. Подольская, Н.В. Василье-
ва сияқты ғалымдар 
унификация
мен 
упорядочение
терминдерінің 
орнына «нормализация» (нормалау) терминін қолдануды ұсына-
ды. Бұл ғалымдар «кодификация» мен «стандартизация» сино-
ним атаулар дейді. [Общая терминология: Терминологическая 
деятельность. –М.,1993.]. А.В. Крыжановская терминология ны 
біріздендіруді ішкі және сыртқы біріздендіру (унификация) деп 
жіктей отырып, бұл ұғымды «межъязыковая интеграция» деп 
атаған жөн деп санайды. 
Профессор К.Я. Авербух ретсіз, стихиялы түрде жинақталған 
терминдерді ретке келтіруге бағытталған мақсатты жұмыс терми-
нологияны біріздендіру деп аталатынын айта келіп, бұл қызмет 
түрін «біріздендіру» деуден өзге, «упорядочение» (реттеу), «стан-
дартизация» (стандарттау), «гармонизация» (үйлестіру), «нормали-
зация» (нормалау) деп те атайды дейді. Ғалым: 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   40




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет