Шығыс Қазақстан облысы әкімдігінің
жүктеу/скачать 15,32 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Мариандық ойпат
|
Сабақ №20 Тақырып: Теңіздің геологиялық әрекеті. Жоспар 1. Әлемдік мҧхитың тҥбінің бедері. 2. Теңіздердің организмдердің әлемі және биономикалық зоналары. 3. Теңіздің бҧзу әрекеттері. 4. Мҧхит-теңіздердің шӛгінділері. Жер бетінің 71% (361 млн.км 2 ) алып жатқан мҧхиттер мен теңіздер суы деп саналады, олар жер қыртыстың шӛгінді қабығының қалыптасуына манызды роль атқарады. Барлық шӛгінді жыныстардың 95% теңізде жаратылған жыныстар болып саналады, оны теңіздік фауна мен флоралара пайдалы қалдықтары жер қыртысында сақталғаны дәлелдейді. Теңіз су қабаттарында және теңіздің тҥбінде болып жатқан геологиялық процесстерді зерттейтін ғылым теңіздік геология деп аталады. 1. Әлемдік мҧхитың тҥбінің бедері. Басты Әлемдік мҧхитың тҥбінің бедерің қҧрайтың элементтер: 1. Шельф 2. Континталдық беткей 3. Мҧхиттық тҥбі (океаническое ложе) 4. Жерорта жоталар 5. Аралдық доғалар 6. Терең суларындағы науалар (глубоководные желоба) 7. Жалғыз таулар Жоғарғы таяу саяз сулы (0-200м) аймақтар шельфті аймақ деп аталады. Олар континентальды су астындағы жалғасы болып табылады. Шельф бедері кӛбінесе тегіс болмайды, ойпаттар мен кӛтерілістер анықталады. Шельфтың бір талай бӛлігі қалың теңіздік шӛгінділерімен жабылған, олардың тек кейбір жерлерінде тҥпкі жыныстардың шығуы анықталады. Шельфтың орташа еңістеленуі 0 0 07 | . Континенталдық беткей шельфтен бӛлетін кемерден (уступ) басталады және орташа алғанда 3500 метрге дейінгі аралықты қамтиды. Еңістеленуі 15 0 және оданда жоғары. Континенталдық беткейді мҧхит тҥбі жалғастырады, оның ӛткелі (переход) дҧрыс анықталынбайды, 2- 5мың.м тереңдікте қарастыруға болады. Ең терең жерлері 6000 метрге дейін жетеді де суасты котловиналарды, ойпат пен кӛтерілістерді қҧрастырады. Мҧхит тҥбінің ең терең жерлері аралдық жоталарға жанасады (примыкают). Оларды терең сулы науалар деп аталады. Мҧхит тҥбінің ең биік жерлері гайот және жерорта жоталары деп аталады. Аралдық доғалар бірбірімен қалыптасқан аралдардан пайда болады; жаға сызығынан алыстау жерлерде орналасып, олардың бойымен бағытталған. Аралдар су беткейіне шығып тҧратын жанартау тауларынан пайда болады. Мысалы Курил аралдардың биіктігі 4500 метрге дейін жетеді. Аралдық доғалар ең кӛп таралған жерлері Тыңық мҧхиттың батыс жағаларында дамыған және Атланд пен Ҥнді мҧхиттарында анықталады. Терең сулы наулар аралдық доғалар бойымен бірнеше километрге дейін тар еңсіз терең ойпаттарымен сипатталады. Науалардың еңі бірнеше километр, ал тереңдігі 6000 метрден жоғары болады. Ең терең науалар: 1. Мариандық ойпат - терендігі 11022 м 2. Тонга – терендігі 10882 м 3. Курил –Камчаткалық – терендігі 10542 м 4. Филипиндық – терендігі 10497 м 5. Кемадек – терендігі 10047 м. Мҧхит тҥбінде әрбір жерлерде орналасқан жанартау таулары – гайоттар деп аталады. Таулардың биіктігі мың километрден астам, пішіні конус тәріздес, беткейдің еңістелуі 12-20 0 . Мҧхит тҥбінде кӛтерілістер кездеседі, олар тҥпкі шӛгінді ағыстары арқылы пайда болады ( Мысалы: Шығыс тыңық мұхиттық экваторлық вал және Солтҥстік Американың Атлан жағалауындағы Ньюфаундленд жотасы). Мҧхиттың тропикалық зоналарында кӛтерілістер маржандардың (кораллы) қалыптасуымен сипатталынады. Олар жаға рифтарымен немесе маржанды аралдарымен анықталады, маржанды аралдарды жүктеу/скачать 15,32 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|