Шығыс Қазақстан облысы әкімдігінің
жүктеу/скачать 15,32 Mb. Pdf көрінісі
|
| Көп жылдық мұздықтарды зерттейтін ғылым мерзлотоведение деп аталады.
Кӛп жылдық мҧздықтар Солтҥстік жартышарындағы қҧрлықтын 24% қамтиды немесе 147,2 млн. кв 2 . (ТМД, Монголия, Қытай, Аляска, Канада) Жылы уақыттарды жер қыртыстың ҥстінгі қабаты ериді (жібиді), қыста қайта мҧздықтықтайды –осы қабатты әрекетті (деятельный слой) деп атайды, оның тереңдігі бірнеше сантиметрден метрге дейін болады. Кӛп жылдық мҧздықтардың таралу аумақтарында суық уақыттарда мҧздамаған грунт аудандары таликтер деп аталады. Таликтер ӛзендер, ірі кӛлдердің астыларында кездеседі, олардың сулары кҥннің жылуын кӛп ҧстауынан пайда болады (Енисей, Лена, Колыма және Сібірӛзендерінде анықталған); Таликтердің пайда болуы басқа себептерденде болуы мҥмкін – жылы сулардың жақын болуы, тау жыныстарында тотығу-қайта қалпына келу нәтижесінде жылушығуы. Таликтердің қалындығы бірнеше метрге дейін болады. Кӛп жылдық мҧздықтардың аумақтарымен наледь қҧбылыстарымен байланысты. Наледь – мҧздық денелер қҧмбез немесе басқа денелер ретінде әрекетті қабаттың жерасты сулардың жеңілдеу (вместах разгрузки) жерлерінде пайда болады. Наледьтер келесі тҥрлегрге бӛлінеді: 1-Жер беткейлі (наземные), Жер беткейлі наледьтер әр жерлерде пайда болады. Ӛзенді наледьтер ӛзен анғарларында пайда болады. 2-Жерасты наледьтер тау қазындыларында және пластаралық жарықшақтарына су сінуі кезінде пайда болады. Жерасты сулардың қысымы жоғары болғандықтан, олар топырақтар мен грунттардың кӛтерілуіне әсер етеді. Осынын нәтижесінде Жер беткейінде тӛбелер (холмы) қалыптасады және олардың ішінде мҧзды ядро пайда болады – оларды гидролакколиттер деп атайды. Кӛп жылдық мҧздықтар аумақтарында жерасты сулары мҧздаған жыныстардың ҥстінде, ішінде, оның астында арналасуына қарай келесі тҥрлерге бӛлінеді: мҧздықтардың ҥстінде пайда болған сулар (надмерзлотные) 71 мҧздықтардың арасында пайда болған сулар (межмерзлотные) мҧздықтардың астында пайда болған сулар (подмерзлотные) жүктеу/скачать 15,32 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|