Шығыс Қазақстан облысы әкімдігінің
жүктеу/скачать 15,32 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Друмлина деп
|
7. Мҧздық шӛгінділері. Оз(швед. "osar"-иіріліп ҧзынан ҧзынан созылған қатарлар.) дегеніміз - мҧз шегіндегі тасқындардың ысырындылары, ал бҧлмҧздықтың жиегі кері шегінген сайын ҧдайы жалғасып ӛсе берген. Оздар мҧз денудациясы басым болған аймақтарда тараған. Оздар бҥгінде қҧрылыс материалдарының кӛзі ретінде және жол салуға пайдаланылады. Кама(нем. кama-қырқа) деп биіктігі 2-5 метрден 30 метрге дейін жететін, кейде одан да асатын, қабат-қабат флювиогляциалдық шӛгінділерден тҧратын тӛбелерді атайды. Олар мҧз аккумуляциясы басым болған аймақтарда тараған. Бҧл тӛбелердің кӛрінісі конус тәрізді жҧмыр кҥмбезге ҧқсайды. Друмлина деп (ирланд. dramlin-тӛбе) бір жҥз метрден 2-3 км-ге дейін 54 ассиметриялы жал тәрізді созылған дӛңдерді атайды: олардың ені 100-200 метрден 2-3 км-ге дейін, биіктігі 5 метрден 45 метрге дейін жетеді. Друмлиндердің ҧзын осі мҧздықтың жылжу бағытына қарай орналасады. Олардың мҧздық қозғалатын жаққа қараған беткейлері де қарсы беткейлері де қҧламалы бола беруі мҥмкін. Друмлиндер мореналық материалдан тҧрады. 70 Зандрлар (датша zandr - қҧм) негізгі моренаның сырт жағындағы қҧм, қиыршық тас, малтатас ҥйіндісінен қалыптасқан кең аумақты жазықтар. Мҧздық кең ойпаң алаптарға жеткен кезде еріген су емін-еркін жайылып кӛптеген арналарға бӛлініп кетеді. Сонда сумен ағып келген ҥгінділердің барлығы шӛге бастайды. Алдымен соңғы моренаның жиегінде ірі кесектер - малта, қиыршық тастар, әрі қарай қҧмдар шӛгеді, одан әрі судың ағыны әбден басылғанда, ҧсақ қҧмдар, қҧмайт, лай шӛгеді. Сӛйтіп, негізінде қҧмнан қалыптасқан зандр жазықтар пайда болады. лювиогляциалдық шӛгінділерден ОЗ, ДРУМЛИНДЕР, ЗАНДР, КАМ [Сурет-31] бедер тҥрлері қалыптасады. Сурет-31. Мҧздық шӛгінділерін 8. Кӛп жылдық мҧздаған жер асты сулары. Кӛп жылдар жерасты сулары мҧзды кҥйде болған жер қыртыстың салаларын көп жылдық мұздықтары (многолетняя или вечная мерзлота) деп атайды. Орта жылдық температура 0 0 тӛмен ( -2 0 тен -17 0 дейін) және қар жабыннын қалындығы аз болған аумақтарда кӛпжылдық мҧздықтар кездеседі. Тӛмен температуралар ҧзақ болғандықтан, олар топырақ пен грунттардың терең мҧздықтауына әсер етеді. Грунттардық мҧздықтаунуы мезгілді (сезонный) және кӛпжылдық болады. Мезгілді болса грунттардың мҧздықтануы жылы кезеңдерде ериді, ал суық кезеңдерде қатады. Мҧздаған грунттардың қалындығы бірнеше сантиметрден 700 метрге дейін және одан да кӛп болады. жүктеу/скачать 15,32 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|