Мұсылман елдерінің философиясы (Мухаммад Икбал (1877-7939))
Оның өмір сүрген отаны – Үндістан. Негізгі еңбегі “Персиядағы дамуы” зорастризмді, оның философиялық, космологиялық ілімдерін пайымдауға арналған. Жанның мәні туралы Икбалдың айтқаны зор. Ол жан үш бөліктен тұрады деп есептейді: ақыл, жүрек және рух. Жүрек танымның ең жоғары құралы ретінде саналады, ол ақыл мен рухты байланыстырады.
Икбалдың мани мен Мздак туралы айтқан ойлары ерекше. Мани жарық принциптеріне оң идеяны, ал қараңғы принциптеріне бес идеяны жатқызады. Маздак болса, осы принциптерді қолдай отырып, Құдай-жаратушы еске сақтау, даму, түсіну қабілеттерімен айрықшалынады дейді. Бұл қабілеттер жеке адамның қасиеттері көрінеді.
Икбал өзінің “Персиялық дуализм” деген еңбегіде бірнеше нақты тұжырымдар жасайды. Парсылардың Исламға дейінгі ойлары бірқалыпты, үзіліссіз дамыған. Екіншіден, дүниедегі өмір сүрушлердің бірлік принципі – оның нағыз философиялық негізі; үшіншіден, универсумның монистік принциптік қозғалу басы заорастризм жақтастарының сұхбаттасынан нәр алады; төртіншіден, Исламға дейінгі парсы ойында пантеистік бағыттар болмаған.
