Шілде айының 18 күні Батыс Қазақстан облыстық тілдерді дамы

Екі өрнектің қосындысының және 

айырмасының квадраты

*   А ш ы қ   с а б а қ .   7   с ы н ы п .   А л г е б р а   *

Т ұ қ ы м   қ у а л а у ш ы л ы қ т ы ң 

г и б р и д ол о г и я л ы қ   ә д і с і : 

м о н о г и б р и д т і к   б у д а н д а с т ы р у

Моншақтан бұйымдар жасау техникасы

*   А ш ы қ   с а б а қ .   1 0   с ы н ы п .   Б и о л о г и я .   *

Құмдық терапия жөнінде кеңес

Мақсаты: 1) білімділік: (а±b) = а

2

±2аb+b 

түрлендіре білу дағдыларын қалыптастыру.

іскерлігін, логикалық ойлауын, қорытынды жа-

сай білу қабілеттерін дамыту.

3) тәрбиелік: Оқушыларды шапшаңдыққа, 

ұжымдық жұмыс жүргізу арқылы бірлесіп 

жұмыс атқаруға, өзін және басқа оқушыларды 

бағалай білуге үйрету.

2

 формула-

үйрету.

қосындысының және айырмасының формула-

сын қолданып, өрнектерді түрлендіре алады.

Не арқылы бағаланады: 1. (а±b)

2

 формула-

білуінен.

2. №176; 178; 180.

Сабақтың түрі: Жаңа білім беру.

Көрнекілігі: Формула жазылған плакат, 

слайд, семантикалық карта.

тапсырмасын тексеру. №168. §8. (слайд арқылы 

есептің шығарылуын көрсетіп, оқушылар тақтаға 

қарап бірін-бірі тексереді).

БҮҮ кестесін толтыру (әр оқушыны тыңдау).

Слайд арқылы тұжырымдама көрсетіледі, 

оқушылар  «ия»,  «жоқ»  деп  жауап  береді. 

Тұжырымдамалардың қайсысы дұрыс.

Формула  дегеніміз  –  математикалық 

ережелердің әріптері бар теңдіктермен жазылуы.

Бірдей көбейткіштерден тұратын көбейтіндіні 

дәреже деп атайды.

Санды өрнектер ғана алгебралық өрнектер 

деп аталады.

Тіктөртбұрыштың ауданы: S=a*b.

Шаршының ауданы: S=a

2

.

Негіздері  бірдей  дәрежелерді  бөлу 

көрсеткіштерін қосамыз.

Бірнеше  бірмүшелердің  алгебралық 

қосындысын көпмүше деп атаймыз.

Ұқсас 

бірмүшелер 

– 

коэффиценттерімен өзгешеленетін бірмүшелер.

көпмүшенің әрбір мүшесін екінші көпмүшенің 

әрбір мүшесіне көбейтіп, шыққан көбейтіндіні 

қосу керек.

Слайд арқылы тақырыптың атын көрсету 

«Екі өрнектің қосындысының және айырмасының 

квадраты».

Сіздер, қысқаша көбейту формулаларымен 

кеңірек танысқыларың келеді екен, олай болса 

біздер бүгін екі өрнектің қосындысының және 

айырмасының квадраты неге тең екенін білеміз 

(слайд арқылы түсіндіру).

Ол  үшін  (а+b)*  (а+b)  көбейтіндісін 

қарастырайық.  Екі  бірдей  көбейткіштің 

көбейтіндісі осы көбейткіштің квадратына тең 

екені сендерге белгілі, яғни 

(а+b)* (а+b) = (а+b)

2

 (А).

екімүшесін  (а+b)  екімүшесіне  көбейту 

арқылы  көпмүше  түрінде  жазуға  болады. 

Яғни көпмүшені көпмүшеге көбейту ережесін 

қолданамыз:

(а+b)* (а+b) = а

2

+аb+аb+b

=а

2

2

 (В).

бірдей болғандықтан, олардың оң жақтары да 

тең болуы керек: 

(а+b)

 = а

+2аb+b

 (1).

квадратын үш бірмүшенің қосындысы түрінде 

жазуға мүмкіндік береді. 

(1) формуланың тұжырымдамасы.

Екі өрнектің қосындысының квадраты 

бірінші өрнектің квадратының қосындысына 

тең.

Мысалдар:  (4х+3у)

  екі  өрнектің 

қосындысының квадратын үшмүше түрінде 

жазайық.

жазу үшін (1) формуланы қолданамыз. Сонда 

(4х+3у)

2 

= (4х)

+2*(4х)*(3у)+(3у)

2

=16х

+24ху+

2

Жауабы: 16х

+24ху+9у

2) 4а

+4аb+b

 үшмүшесін екімүшенің ква-

драты ретінде жазайық.

Шешуі: (1) формуланы оңнан солға қарай 

қолданамыз. Ол үшін берілген үшмүшені былай 

түрлендіреміз: 4а

2

+4аb+b

=(2а)

+2*(2а)*b+b

2

Көріп отырғанымыздай, бірінші өрнектің ор-

Сондықтан (2а)

2

+2*(2а)*b+b

=(2а+b)

. Демек, 

4а

2

+4аb+b

= (2а+b)

Жауабы: (2а+b)

2

Балалар, екі өрнектің айырымының квадра-

2

= а

-2аb+b

(2).

Екі 

квадратының  айырымы  бірінші  өрнектің 

квадраты, азайту екі еселенген екі өрнектің 

көбейтіндісі, қосу екінші өрнектің квадраты-

на тең.

ІІІ. Ой толғаныс. Тапсырма. Көпмүшені 

көпмүшеге көбейту ережесін қолданып (2), фор-

муланы дәлелдеңдер.

Бір оқушы тақтаға дәлелдейді. Сыныпта: 

№176.

(m-5)

=m

2

(-m+5)

= m

-10m+25

2

=(-m

)-2(-m)*(-5)+(-5)

2

=m2-10m+25

2

=25a

-20ab+4b

(c

3

2

=c

-2c

+1

(p

-g

3

2

=p

-2p

g

3

6

(x

-y)

=x

4

2

y+y2

2

-1)

=a

4

2

+1

ретінде жазыңдар:

a

2

2

2

-6xy+9y

=(x+3y)

b

-12bc+36c

2

=(b-6c)

n

+14n+49=(n+7)

2

№180.

а

2

2

2

2

+12m+36

9m

2

2

Үйге тапсырма: §9. №179.

жолында ерінбей еңбектеніңдер дегім келеді. 

бағалау.

оқушылардың  моншақпен  жұмыс  жасау 

дағдыларын қалыптастырып, моншақтан ағаш 

түрлерін жасау жолдарымен таныстыру. 

жеке жұмыс жасау арқылы шығармашылық ой-

қиялын дамыту.

Тәрбиелік:    оқушыларды  шеберлікке, 

ісмерлікке, икемділікке, шығармашылыққа баулу.

өнері, тарих.

бұйым үлгілері, суреттер, журналдар, схемалар.

сым темір, қайшы, кемпірауыз, жапсыратын қағаз, 

ыдыс, гипс.

Сабақ барысы: Ұйымдастыру бөлімі: 

2.  Жаңа тақырыпты баяндау.

Бисер моншақтардың шығу тарихы.

Бисер-ұсақ түрлі-түсті моншақтар.Стеклярус-

ұзын таяқшалар, рубка-қысқа таяқшалар 

деп бөлінеді.

Бисердің отаны - Ежелгі Египет. 

Бисер тоқу өнері – ертеден кеңінен та-

ралып, танылып келе жатқан халық 

шығармашылығының бір түрі. Халық 

тұрмысында үлкен рөлі бар.Бисермен 

тігілген бұйымдар өте жоғары бағаланады, 

әсіресе қолмен тігу түрі ерекше. Бисер 

– Египеттегі бусра деген арабтың аты-

мен аталып, содан «Бусер» деген атпен 

«Жалған маржан» аталады.Египеттіктер 

«бусра» деп айтса, бізге келіп «бисер - 

ұсақ моншақ» - деп аталады. 

Бисермен қазақтың ұлттық 

ою-өрнектерін,  тұмарша, 

алқа, бой тұмар, шашбау, 

сырға жасауға болады. Би-

сермен тоқу, тігу, желімдеу 

өнерлері де бар. Бисермен 

тоқу  –  ұрпақтан-ұрпаққа 

жалғасып  келе  жатқан 

көне өнердің бір түрі. Су 

моншақ б.з.б. IV ғасырда 

шыны  зерттеген  кезде 

пайда болған. Осы кезде әр түрлі формадағы 

моншақтар әшекейлеу үшін қолданыла баста-

ды. Бірте-бірте моншақтар ұсақталып, біркелкі 

болып,  ертедегі  египеттіктердің  киімдерін 

әшекейлеуге арналды. Бисер – ұсақ түрлі түсті 

моншақтар. Моншақ мойынға тағылатын сәндік 

бұйым. Оның формасы ірі және ұсақ болады. 

Шыныдан жасалатын қазіргі біз пайдаланып 

жүрген моншақтардың өзіндік тарихы бар. Аңыз 

бойынша өте ерте уақытта бай саудагер Жерор-

та теңізінен Африкаға табиғи сода әкеле жа-

тып, құмды жағалауға түнеп, түнде от жағады. 

Оттың қасына үлкен кесек содаларын түсіріп 

қояды. Таңертең, оттың қоламтасынан ғажайып 

тас сияқты, қатты су сияқты мөлдір, таза күн 

сәулесіне қызған тасты – кристалды көреді. Бұл 

қазіргі әйнек еді. Осыдан бастап әйнектен түрлі 

формадағы моншақтар жасала басталады. Орта-

сынан жіп өткізілетін дөңгелек, сопақша, қырлы 

моншақтарды әр түрлі халықтар сәндік бұйым ғана 

емес, оны қаржы орнына (ақша) да пайдаланады.

Сарамандық жұмыс:

Бисермен тоқу технологиясы: Паралель тоқу; 

Дөңгелек тоқу;

Қауіпсіздік ережесін үнемі есте сақтау керек: 

Құралдарды тексеру: 

Бисерлерді дайындау 

Жұка сым аламыз: 

Сымның бір шетінен бастап бисердің 1 түйірін 

тізіп, екінші жолы 2 түйірін, үшінші 3 түйірін тізіп 

жалғастырамыз, 6-7 түйірден соң кері қарай азай-

тып жапырақтар дайындаймыз..

Осы ретпен бірнеше бұтақ   жасаймыз. 

Осындай 

бұтақтың 10-20  данасын жасауымыз керек: 

Дайын болған бұтақтарды қалың сымға 

біріктіріп, жасыл жіппен немесе таспамен 

ораймыз: 

Гипстің көмегімен ағашты белгілі бір 

пішінде қатырамыз. 

Гипс кепкен соң эстетикалық талғаммен 

ағашымызды түрлендіреміз. 

Сабақты бекіту:

Бисер дегеніміз не? Моншақ дегеніміз не? 

Бисердің стеклярустен қандай айырмашылығы 

бар? Бисермен жұмыс істеу барысында қандай 

техникалық қауіпсіздік ережелерін сақтау керек? 

т.б.

жасалуында біліктіліктің, білімділіктің, әдеміліктің, 

қиял мен шеберліктің талап етілуін қадағалау.

Оқушылардың жұмысын бағалау, үйге тапсыр-

ма беру.

Р.САБИТОВА, 

Л. Қлышев атындағы ЖББОМ,

Шыңғырлау ауданы

Қ

ұмдық  терапия  –  балаларға  үлкен 

мүсіндер жасау арқылы өзінің сана-сезімін 

байытады. Құм мен суды араластырып тау, су-

лы мекендердің мүсіндерін құрастыруға да 

әрекеттенуі мүмкін.

Қ

ұмдық терапия – ол баланың, яғни 

сәтін ашып көрсете алады, ол жағдайда балаға 

көңілін көтеруге жол салады. Сәби  құммен 

ойнап отырып, өзінің бойындағы ауыр сезімді 

ұмыта бастайды. Сонымен қатар ойын үстінде 

өзінің көңіл-күйін көтерумен бірге, өзін-өзі ем-

дей бастайды. Бұл жағдайда неге құмды алып 

отырмыз.

ұм – ерекше нәрсе. Кейде біздер өзіміз 

қолымызды  құрғақ  құмға  салсақ, 

өзімізді шөлейт аймақта жүргендей сезінуге 

тиіспіз. Сумен араласқан құмның түсі, жердің 

түсіне сәйкестеніп өзгереді. Сол кезде әртүрлі 

мүсіндерді жасауға болады. Құммен ойнау 

әдісімен негізінде  ересек адамдар мен бала-

лар да ойнайды. Кей кезде біздің әрбіреуімізде 

еркіндігімізден тыс не жақсы,  не жаманды 

ажырату бағытында ойымызды айту бары-

сы туындайды. Мысалға таң қалу келбетімен 

«Қандай әдемі сурет», «Керемет мүсін» деп 

айтып қаламыз. Ал құмдық терапияда бұрыс 

немесе дұрыс композиция деген жоқ. Қалай 

болса солай мүсіндер жасауға, оны қайтадан 

бұзып, қайта қалпына келтіруге болады. Ба-

ла осы бағыт-бағдармен әрекеттеніп отырып, 

өзін-өзі сиқыршы тәрізді сезінеді. Бала құммен 

ойнауда сындырудан, майыстырудан, жаңа 

мүсіндер құрастырудан қорықпай айналысады. 

Құмдық терапия – оқуды, білімді талап етпейді. 

Бұл терапияның маңыздылығын психотера-

певт бақылап ұсынған. Оны Карл Юнгомның 

аналитикалық терапиясы арқылы қолданды.

Б

әрімізге белгілі құм ұсақ ірмектерден 

саны  құрайды.  Көптеген  психологтар  әр 

ірмектерден адамның келбетінің әр түрлі 

көңіл-күй ерекшеліктерін, сезімдерін байқаған. 

Құмдық массада өмірдің күштілігінің сыр-

сипаты суреттеледі. Құммен ойнау мектепке 

дейінгі балалардың психикалық деңгейлерін 

тереңдетеді. 

Балалардың 

танымдық 

қызығушылықтары артады. Логикалық ой-

лау  қабілеттері  артады.  Математикалық 

белсенділіктерін де жетілдіруге көмегі тиеді. 

Мысалға үлкен, кіші формалар жасауға үйреніп, 

оларды  ажыратуға  бейімделеді.  Құммен 

ойнағанда, бала қателесуден қорықпайды. 

Қарапайым ойнау әдісін іске асырады. Құмдық 

терапия – психикалық кемістігі бар балаларға 

өте пайдалы, қолайлы жаттығу болып санала-

ды.

ұм балаға қатты әсер етеді. Бала ой-

ланбастан қолын құмға салып, әр түрлі 

әрекет жасайды. Сол әрекеті арқылы бала 

емделеді. Егер бала өзінің ойлағанын іске  

асыра алмаса, алақанымен құмды араласты-

рып, қайтадан бастайды. Бала құмды қаза ала-

ды, оған кез-келген нәрсені батыра алады, ол 

нәрсені қайтадан шығарып алады. Осындай ой-

нау әдісін еркін қолданады. Құммен ойнағанда 

балаға кедергі болмайды. Баланың өсіп-өнуіне 

жауапкершілікпен қарап, оның сана-сезімінің 

терең дамуына көңіл бөлетін болсақ, бұл ойы-

мызды іске асыру үшін  құмдық терапияны 

емнің бір бөлшегі ретінде пайдалану аса қажет 

деп пайымдайымын.

белгілерді қолдана білу, түсініктерді анықтау, 

заңдылықтарды қолдану, ілімдерді жағдай шешу-

де қолдану. 

мәнерін, ойлау, қабылдай алушылықты, жалпы 

қабілеттіліктерді, пәнге деген қызығушылықты 

ояту.

нын сүйіп, ата-бабамыздың тарихы мен әдет-

ғұрпын қастерлей білу. Мамандыққа бағдарлау, 

ұлтжанды азаматтарды тәрбиелеу.

Доминатты және рецессивті белгілер. Таблица 

«Тұқым қуалаушылықты зерттеу әдісі», «Бұршақ 

гүлі» (Макет) ДНҚ, тұқымы, кеппешөп. карточ-

калар.

Сабақ барысы: 

І. Ұйымдастыру. 

ІІ. Үй жұмысы «Генетиканың даму тарихы»

1). «Белгілердің Г.Мендель ашқан тұқым 

қуалау заңдылықтары» (фронтальді)

2).  Карточкалармен  жұмыс  (белгілер) 

таңбалар.

- Қызығушылықты ояту. (Синквейн)

- Кестемен жұмыс 

- Гибридологиялық әдіс (Макет)

- Инсерт әдісі

- Г.Мендельдің заңдары (кластер)

- Халықтық тәрбие (саясат, тарих)

- мамандыққа бағдарлау

-  Венн диаграммасы.

      Моногиб    

Дигибр

1 жұп белгі. Будандастыру белгі 2 жұп белгі

2

-4                   Г.Мендель         F

-16  ұрпақ

Тексеру.

Гибридологиялық әдіс. Тұқым қуалаушылық 

заңдылықтары зерттеудің ғылыми негізін Гре-

гор Мендаль қалады. Объекті: бұршақ (айрықша 

қасиеттері бар).

Тәжірибе 8 жыл 1856-1864 ж. Брно қаласы 

«Өсімдік  будандандарымен  жүргізілген 

тәжірибелер» еңбегі  

 

Сабақ барысы: 

Үй  жұмысы:  Генетикалық  даму  тари-

хы. Белгілердің Мендель ашқан тұқым қуалау 

заңдылықтары.

1. Генетика ғылымы нені зерттейді?

2. Тұқым қуалаушылық дегеніміз не?

3. Өзгергіштік дегеніміз не?

4. Генетика ғылымының дамуына үлес қосқан 

ғалымдарды ата?

5. Генетиканың даму тарихының кезеңдерін 

ата?

таңбалар.

вейн).

тәжірибелеріне қолайлы объект ретінде бұршақты 

алды (қасиеттері).

1). Бірнеше белгілері бойынша бір-бірінен 

айқын ажыратылатын көптеген сорттар бар;

2). Өсуге қолайлы;

3).  Гүліндегі  жыныс  мүшелері  күлте 

жапырақшаларымен  толық  қалқаланып 

тұратындықтан, өсімдік өздігінен тозаңдатады; 

(таза даму)

4). Қолдан тозаңдану арқылы өсімтал бу-

дандар алуға  болады. 34 сорт белгілері: 22-сі 

таңдалды.

Инсерт әдісі. Г.Мендельдің заңдары. 

Бір-бірінен айқын бір жұп белгі арқылы ажы-

ратылатын гомозиготалы дараларды буданда-

стырса, бірінші ұрпақта генотипі де, фенотипі де 

біркелкі будандар алынады. 

Бірінші ұрпақтағы алынған гибридтерді өзара 

будандастырған жағдайда, екінші ұрпақта 

(F

2

рау арақатынасы фенотипі бойыша 3:1, ал 

генотипі бойынша 1:2:1-ге тең болады, бұл 

арақатынастар сызба нұсқада Генетикалық 

заңдылықтар айқындауға нұсқаларды санау 

қажет, кез келген сперматозойд кез кел-

ген жұмыртқа жасушаларға түсуі мүмкін. 

Олардың қиыстырылуын түсіну үшін, ге-

нетик Р.Пэннет сәйкес торкөзін ұсынды. 

Үстінде  әкесінің  гаметалары,  бүйіріне 

анасының гаметалары жазылады. Ұя көздерінде 

зиготалар генотиптері бейнеленген, бұл олардың 

ұрпақтарын түзеді.

Сүйіншіле өз тіліңде, діліңде,

Ұмытылмасын иманы мол дінің де.

Ұлттың ұлттық қасиеті сақталмай,

Ұлт болмайды түбінде.

Өтейбойдақ Тілеуқабыл «Шипагер баян».

Туыстық неке -----генетика – Абылай хан 

(саясат, тарих). Мамандыққа бағдарлау (дәрігер, 

мұғалім, зертханашы, хирург, психолог, қылмыс, 

заңды бұзу).

Обучающие: обобщить и 

углубить знания о конденса-

торах, батареи последователь-

но и параллельно соединен-

ных конденсаторов, энергии 

заряженного конденсатора.   

Развивающие: формиро-

вать умения применять фор-

мулы при  решении задач, раз-

вивать интерес к предмету.

Воспитательные: на примере разрядки конден-

сатора в опытах показать, что электрическое поле 

обладает энергией, а поэтому оно материально.

Оборудование: презентация урока, видеоролик 

«Энергия конденсатора», конденсаторы разных ви-

дов, сигнальные  карточки.

Вид работы: заполнение кластера, диаграммы 

Венна; изучение новой темы по стратегии «Думай 

сам – в паре – поделись»,   самостоятельная работа  

с  учебником.

Ход  урока: Орг.момент: Организация групп.  

Объявление цели и задач урока. Проверка домаш-

него задания. Физминутка (работа по карточкам: на-

звать физическую  величину и ее единицу измере-

ния). Физический диктант.

Какая величина характеризует способность двух  

проводников накапливать электрический заряд? Как 

обозначается электрическая  ёмкость  конденсатора? 

В каких единицах измеряется  электроемкость в си-

стеме СИ?  От чего зависит электроёмкость?  Систе-

му из двух проводников, разделённых тонким сло-

ем   диэлектрика называется - … Если проводники 

плоские и параллельно   расположенные, то конден-

сатор называется – ... В системе СИ электроемкость 

конденсатора можно   определить  по формуле - … 

Формула плоского конденсатора - … Ёмкость бата-

реи параллельно соединенных конденсаторов. Ём-

кость батареи параллельно  соединенных конденса-

торов.

Взаимопроверка (9 – 10 - « 5»;  7-8 «4»; 5-6  «3»)

Заполнить у доски Диаграмму – Венна, ответив 

на вопрос: Что общего и чем отличаются  последова-

тельное и параллельное соединение конденсаторов?

Заполнить кластер. 

Изучение новой темы (использование материа-

ла учебника).  Работа  в  группах «Думай  сам – по-

делись в паре – расскажи». 1 группа отвечает на 

вопрос - Почему заряженный конденсатор облада-

ет энергией? 2 группа  отвечает  на  вопрос  -  Вы-

вести формулу энергии электрического  поля  кон-

денсатора. 3 группа  отвечает  на  вопрос  -  Техни-

ка безопасности при работе  с конденсатором.

Выступление  каждой группы  со  своей презен-

тацией у доски. 1)  Ответить на  вопрос после про-

смотра видеоролика «Энергия  заряженного  конден-

сатора»: Как изменится энергия электрического поля 

заряженного конденсатора, отключенного от источ-

ника тока, если: а) расстояние между его обкладка-

ми уменьшить; б) уменьшить диэлектрическую про-

ницаемость среды, находящейся между обкладками; 

в) увеличить площадь обкладок конденсатора? 

2) Самостоятельно   запол-

нить кластер (на знание  фор-

мул). 3) Решение задачи № 3  

Упр. 18. Площадь пластины  

слюдяного конденсатора 36 см, 

толщина слоя диэлектрика 0,14 

см. Вычислите емкость, заряд 

и энергию конденсатора, если разность потенциалов 

на его обкладках 3,0*10 В, а диэлектрическая прони-

цаемость среды 6. 

Итог урока: 1.Что такое конденсатор? 2.Формула 

емкости плоского конденсатора. 3.Формула емкости 

при последовательном и параллельном соедине-

нии конденсаторов в батарею. 4.Формула энергии 

и плотности энергии электрического поля заряжен-

ного конденсатора. 5.Виды конденсаторов, где при-

меняются. 

Рефлексия (закончить предложение). - Сегодня 

на уроке я узнал… - Сегодня на уроке я повторил… 

- Мне на уроке понравилось… Д/з §8.12  Упр. 18 (5) .

жүктеу/скачать 6,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: