Синонимдер дегеніміз әр түрлі айтылғанымен, мағынасы жақын, бірақ әрқайсысының өздеріне тән не мағыналық, не
С. Сейфуллиннің шығармаларындағы синонимдердің
жүктеу/скачать 223,5 Kb.
|
Синонимдердің пайда болу жолдары.
| С. Сейфуллиннің шығармаларындағы синонимдердің
пайдалану тәсілі. Сәкен Сейфуллин көркем шығармада кейіпкердің сан қилы образын жасау үшін синонимдерді неше түрлі тәсілмен пайдаланады. Атап айтқанда: 1. Алдыңғы сөйлемде немесе қатар тұрған текстте бір рет пайдаланып кеткен сөзі қайталап қолданбау арқылы шығармаға ерекше стильдік мән беру үшін қолданылады: Мәселен: а) заттық синонимдердің алмасып келуі: Өң жоқ, түс жоқ, кепкен, солған, арыған Тәндеріңді жастан темір қарыған Жанды жанмен асыраған қаһарман Қарны тойған күн болмаған – жараған. («Жұмыскерлерге») Шалқыған біздің жақтың көлдері бар, Ағашты биік таулы жерлері бар Өзен, су, көлдер жайлап, тау қыстайтын. Меймандос, берекелі елдері бар. («Біздің жақта») ә) Сындық синонимдердің кездесіп келуі: Кербезсің маңғызданған, сұлу терек! Орандық желбіреген жасыл желек. Тұрасың ырғатылып тәкаббарсың Басқа ағаш көрінбейді саған сирек. («Сұлу терек») «Балқыған, көктегі шыжыған қызыл күн өткір алтын шұғыласын көктем жерге шашыратып, бүркіп ойнап тұрғандай» («Жер қазғандар») б) Етістік синонимдердің алмасып қолданылуы: Жөндеп жатыр Әлиман Сынық ердің желдігін Сатай өңдеп шабады Ағаш арба белдігін («С. Сейфуллин») Бір сөзді шығармада қайталап қолдана беру сөйлер сөзді бір өңкейлендіріп, жұтаң тарттырады, кедейлендіреді. Кезектестіріп, қолданылатын синоним сөздер қалай болса солай ауыстырылмайды. Шығарма жазып, сөйлем құрау үстінде әрбір жазушы сөздердің мән-мағыналарына терең үңіліп, үйлесіміне қарай салмақтайды. Сәкен Сейфуллин өзінің мақсаты ойына ең сай келеді-ау деген қолайлы сөзді таңдап алады. Әр түрлі дыбысталатын сөздерді алмастыру арқылы жазушылар сөйлер сөзді түрлендіреді, ойын анықтайды, көріктендіреді. 2. Синонимдерді қолданудың екінші мақсаты белгілі бір ұғымды түрлі белгілерімен жан-жақтан сипаттап көрсету үшін жұмсалады. Сондықтан мәндес сөздер мағына жағынан ыңғайласып та, қарсы қойылып та, салыстырылып та айтыла береді. Мысалы: Жасыл шөбің Жұмсақ көгің Жібек емей немене? («С. Сейфуллин») Сен еңбекші Ел ағасы Ең құрметті Бел ағасы Қазақстан Төрағасы – Бас кеңеске ағасың («Бірінші лек» өлеңінен) Синонимдерді қолданылудың бірінші тәсілі мен екінші тәсілі мақсатты жағынан ғана болмаса, бір контексте келіп, алма-кезек ауысып тұруы жағынан ұқсастығы бірдей деуге болады. 3. Белгілі бір ұғымды толық әр тұстан қамтып сипаттап көрсету үшін мәндес сөздердің бір сыңары жеткіліксіз болады да, екі, кейде үш – төртеуін топтап қатарма – қатар, бірінен соң бірін қолданылады. Мысалы: а) Заттық синонимдердің екеуінің қатар келуі: қос, күркелерде және арбадан істеген көлеңке панашық жатақтарда төселген ескі, кір-кір текемет, сырмақ, алаша киіз жұрнақтары, сілемдері жатыр. (С. Сейфуллин) Сөйлейді кептер барлық сыр зарлығын, Сұңқардың жомарттығын, мырзалығын Кез болып, қара орманда достық қылып Үшерге жан-тәнімен ырзалығын. (С.Сейфуллин) ә) Заттық синонимдердің үшеуінің қатар қолдануы. Мысалы: Сүп-сүйір бейне найза шың, құз, биік Төбесі кейде тұрар бұлтқа тиіп Қарасаң етегінен шың басына Тақияң жерге түсер тұрған киіп (С. Сейфуллин) б) Сындық синонимдердің екеуінің қатар келуі: Бұл жазғандар малы кемді Қорлағандар теңсінбей, Жуас, малын еңбекшіні Құл қылғандар менсінбейді. (С. Сейфуллин) в) етістік синонимдердің екеуінің қатар келуі: Айша мүдіріп, кібіртіктеп қалды. Тәжім етіп, сәлем ет Үлкен үйге кірерде (С. Сейфуллин) г) Басқа сөз таптарындағы синонимдердің қатарма-қатар келуі: Қысқарт, тарт тіліңді, бұл күніңді көпсінбесең! Бір бұрышында сиыр жапасы, енді бір шетінде жылқы тезегі, ақыр жатыр. Соған қарағанда албар іші иесіз емес, демек, ендеше бұл үйге біткен тұяқ қазір жайылымда болды. Қатар қолданылған синонимдер тобы біб-біріне ерекше мән беріп, бірінің мағынасын екіншісі, екіншісі үшіншісін толықтырып тұрады. Біріндегі кемшілік мағыналық, көркемдік реңктер басқаларынан көрініс табады. «Сүйтіп, зарлап жылап, қашып жүріп, ақыры ол байғұс дордақ Ахметтен құтылады ғой. Байғұс өзін ұстап берген төркініне қашады. Төркіні жаны ашыса әуелде оны бармаймын деп отырғанда жылатып, зарлатып, ұстап малға сатып жібермес еді ғой» дейді Айша ішінен. («Айша») Бұл жерде зарлап, жылап деген сөздер бір-біріне синоним ретінде қолданылған. немесе «....Бұл байғұстардың алдыңғы тұрмыстары қандай болар екен?.. Сәлиенің бақытына оның айттырған күйеуі әйтеуір тәуір жігіт сияқты. Мүсілиманың әлі айттырған күйеуі жоқ. Бибажарды айттырып отырған Дүйсембайдың баласы да Бибажарға тең емес, бір қортық көрінеді, бұл күрсінбегенде қайтсін», - деді ішінен. («Айша») Бұл мысалда да жігіт пен бала деген сөздер синоним болып келеді. Яғни Сәкен Сейфуллин шығармаларының ішінде синонимдер жиі кездесіп отырады. Оқу – білім қазығы, Адамның азығы. Оқу – өмірдің сәні, Тіршіліктің шамы. Сауатсыз надан – Қор болған адам. («Оқу») Бұл мысалда біз оқу, білім, сауат деген сөздерді кездестіреміз. Яғни бұл сөздерді оқыған, білімді, сауатты деп көрсетсек бір-біріне синоним сөздер болады. жүктеу/скачать 223,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|