Синтаксистік парадигмалар
жалғау, шылау тəсілдерімен байланысуы қажет
жүктеу/скачать 2,27 Mb. Pdf көрінісі
|
Paradigma2015-1
- Бұл бет үшін навигация:
- Сөз тіркестерінің сыңарлары бірі екіншісіне бағына
| жалғау, шылау тəсілдерімен байланысуы қажет. Мысалы, қызық ойын
дегеннің сыңарлары ешқандай қосымшасыз қатар тұрып байланысса, ауылдың баласы деген тіркесте байланыс орнатып тұрған – ілік септігі мен тəуелдік жалғауы, ал берген соң алдым деген күрделі тіркесте екі сөз пішінін жалғастырып тұрған – соң септеулігі. Ал интонация – сөйлемге тəн құбылыс, яғни қарым-қатынас үстінде қолданылады, ал сөз тіркесі болса сөйлемнің тетігі ғана, қарым-қатынастық бірлік емес. 5. Қазақ тілінде сөздердің байланысуының бес формасы бар: қиысу, қабысу, меңгеру, жанасу, матасу. Сөз тіркесінің сыңарлары қабыса, мең- геріле, матаса ғана байланысады. Мысалы: еркін ел, қызығып оқу, жалт қарау сөз тіркестерінің сыңарлары жалғаулықсыз орын тəртібі бойын- ша қатар тұрып қабыса байланысып тұрса, ауылды көру, сиямен жазу, телефон арқылы сөйлесу деген сөз тіркестерінің сыңарлары атау мен іліктен басқа септік жəне септеулік шылау ықпалымен меңгеріле бай- ланысып тұр, сондай-ақ дала көктемі, елдің сөзі, біздің ауыл деген сөз тіркестерінің сыңарлары ілік септігі мен тəуелдік жалғаудың көмегімен матаса байланысып тұр. Қиысу байланысына келсек, оның қазақ тілін- де бастауыш пен баяндауыштың байланысы екендігі белгілі, ал баста- уыш пен баяндауышы бар бірліктің сөйлем болып шығатыны тіпті анық. Жанасудың сөз тіркесін жасай алмайтын себебі – ол сөйлем ішінде ғана көрінеді, ал сөз тіркесін межелегенде біз екі сыңарды ғана аламыз, сон- дықтан да болар сөз тіркестерін жіктегенде бұл байланыс есепке алын- байды. Демек, жанасу – дербес бірлік болып есептелетін сөз тіркесінің аясындағы емес, сөйлем ішіндегі байланыс. 6. Сөз тіркесін дербес бірлік қылуға ықпал ететін сипат – оның сыңар- ларының сипаты. Сөз тіркестерінің сыңарлары бірі екіншісіне бағына жүктеу/скачать 2,27 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|