Синтаксистік парадигмалар
жүктеу/скачать 2,27 Mb. Pdf көрінісі
|
Paradigma2015-1
| Септеуліктердің сөйлемді синсемантикалы ету қызметі пресуппози-
ция құбылысымен байланысты. Тіл білімінде пресуппозицияның екі түрі айқындалған: прагматикалық пресуппозиция жəне логикалық пресуппо- зиция. Прагматикалық пресуппозиция сөйлеушінің дара тезаурусының (сөйлеушінің өзіндік сөздік қорының) құрылымын білдірсе, логикалық пресуппозиция сөйлемдер арасындағы семантикалық қатынастарды біл- діреді. Пресуппозиция ұғымы контекст жəне ситуация ұғымдарын қамтиды. Өзбек тілінің маманы А.Нұрмановтың айтуынша, пресуппозиция – ашық түрде айтылған я жазылған немесе ойдағы сөйлем. Ал сөйлем пресуппо- зициялық қызмет атқару үшін керек құралдар – демеуліктер, септеулік- тер, үстеулер. Пресуппозицияға логикалық екпін түседі, демек, ол акту- алды мүшелеумен байланысты. Зерттеуші пресуппозиция бір-бірімен жуық жəне ассоциативті байланыста болатын ұғымдар, қарсы мүшелер (пртоивочлены) арқылы айқындалатындығын айтады [3]. Əр сөйлемде тұратын бұндай мүшелер арқылы дербес сөйлемдер бір-бірімен жұптық, қарсылықты, салыстырмалы қатынаста болады да, бұндай сөйлемдер бір-бірінсіз не эксплицитті, не имплицитті күйде синсемантикалы бола- ды. Сонда, кей септеуліктер қатысқан сөйлемдер басқа бір сөйлемдерді ойға түсіреді, яғни ассоциативтік (имплицитті) сөйлемсіз бұл сөйлем тия- нақсыз болар еді. Ондай септеуліктерге тысқары, басқа, бірге, емес, түгіл септеулік шылауларын жатқызуға болады. Мысалы: «Сенен басқа- сы болды» деген сөйлемнің пресуппозициясы – «Сен болмадың», «Асан емес Үсен келді» сөйлемінің пресуппозициясы – «Үсен келді». «Асан ғана емес, Үсен де келді» сөйлемінің пресуппозициясы – «Асан келді». 358 359 Қазіргі қазақ тіліндегі синтаксистік парадигмалар ІІ бөлім. Коммуникативтік парадигмалар «Оқудан тысқары жұмыс істеді» сөйлемінің пресуппозициясы – «Оқуды да оқыды». Осындағы бірінші сыңар сөйлемдер екінші сыңар болмаса (я ашық түрде, я ойда) тиянақсыз болар еді. Демек, септеуліктердің де сөйлемді контекске тəуелді етуінде потенциалды ықпалы бар екенін əбден байқау- ға болады. жүктеу/скачать 2,27 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|