Сөйлеу этикетін оқытудағы әдіс-тәсілдер мен ұстанымдар

Қорыта келе, сыпайылық «сапалық» тұрғыдан ғана емес, сонымен қатар «сандық» тұрғыдан да салыстырмалы ұғым екенін атап өтеміз. Бұл ұстаным тілдік формада жүзеге асырылады. Әрине, "өтінемін" сияқты сыпайылықтың абсолютті белгілері бар, бірақ тілде олар аз. Көптеген лингвистикалық бірліктер бұл белгіні контексте алады және жоғарыда айтылғандай, олар сыпайылық ұстанымын әртүрлі дәрежеде жүзеге асырады. Осылайша, «сыпайылық шкаласында» сұраққа қатысушы тілдік бірліктер белгілі ретпен орналасады.

1. Сөйлеу алдындағы жаттығулар шеберлікті қамтиды:

- сөйлеу материалының қажетті лексикалық көлемі;

- сөйлеудің грамматикалық құрылымының жеткілікті тереңдігі.

2. Сөйлеу этикетін оқытуға арналған жаттығулар кешенінің құрылымы оқушылардың сөйлеу алдындағы бағытын, сөйлеу ниеті мен рөлдік әлеуметтенуді қамтиды.

3. Сөйлеуге дейінгі бағдарлаудың мазмұны жаттығулар тапсырмасын тұжырымдауды, жағдайды (қарым-қатынас жағдайлары мен қатысушыларын) сипаттауды қамтиды.

3. Сөйлеу ниетінің мазмұны оқушылардың сөйлеу дағдыларының дұрыс қалыптастыру болып табылады.

4. Рөлдік әлеуметтенудің мазмұны рөлдік сәйкестілік жағдайында сөйлеуді белсендіруден тұрады.

5. Сөйлеу жаттығулары:

- сөйлеу әрекеті, оқушының өз бетінше сұрақ, өтініш, өтініш, түсініктеме және т. б. қалыптастыру қабілеті.;

- сөйлеу қарым-қатынасы, диалогтар, полиологтар, пікірталастар, даулар және т. б. қамтиды.

Ұлттың этномәдени ерекшелігі қарым-қатынас процесінен де, сөйлеу әрекетінен де көрінетіндіктен сөйлеу этикетіне тек тілші-ғалымдар ғана емес, сонымен қатар этнографтар, психологтар, педагогтар да айрықша көңіл бөліп отыр. Бүгінгі тіл мәселесі үшін қарым-қатынас кезінде тұрақты және арнайы жұмсалатын, этикеттік мәнге ие болатын сөздер мен сөз тіркестерін, грамматикалық тұлғаларды, олардың құрылымдық, семантикалық, стилистикалық, прагматикалық, әлеуметтік т.б. да ерекшеліктерін оқып-үйренудің, зерттеудің маңызы зор.

Тұжырым

Кез келген халықтың мәдениетін танып-білуде, тілін үйренуде этикет нормаларын, оның ішінде сөз этикетін үйренудің маңызы ерекше. Себебі бөгде бір тілді үйренуші адам, ең алдымен, сол халықтың тіліндегі сөйлеу этикетіне ден қояды. Сол арқылы кез келген халықтың болмысын, санасезімін, дүниеге деген көзқарасын түсінуге болады. Бүгінгі күні бұл мәселені жан-жақты, арнайы қарастырудың маңызы ерекше екені сөзсіз.