Солтүстік және Орталық Африка, Шығыс және Оңтүстік Африка. Африканың аймақтары
Тақырыбы: Солтүстік Америка. Солтүстік Американың тектоникалық құрлысы және жер бедері
жүктеу/скачать 265 Kb.
|
материктер мен мұхиттар
| Тақырыбы: Солтүстік Америка. Солтүстік Американың тектоникалық құрлысы және жер бедері.
1.С.А. полер ендіктерінен бастап экваторға дейінгі аралықты түгел алып жатыр. Материктің солтүстігіндегі ең шеткі нүктесі – Бутия түбегінің Мерчисон мүйісі (солт. Ендіктің 71050) Батыстағы ең шеткі нүктесі Аляскадағы Принц Уэльский мүйісі (бат. байлықтың 1680 ) шығыстағы ең шеткі Лабрадар түбегіндегі Сант – Чарльз мүйісі (батыс байлықтың 55040 1 ы) Сол. А. оңт. Қарай солт. Ендіктің 70121-на дейін Моркто мүйісі созылады, осы жерде ол енсіз мойнақ арқылы Оңт. Америкамен жалғасады. С.А. ең солт. Аралдың шеткі Гренлндиядағы Моррис – Джасен мүйесі (солт. Ендіктің 830391- ы) Бұл – солт. Жарты шардың полюске ең таяу жатқан құрлық бөлігі. Материктің жалпы көлемі аралдарды қоса есептегенде 24250 мың км2, аралдардың көлемі-3890 мың км2. Протерозой дәуірінің аяң кезіне қарай қазіргі С.А. материгінің орнында жан-жағынан геосикланальдың (ұзақ уақыт бойы төмен түсумен болған кең алқап) белдеулермен көмкерілген аса үлкен платорорма болған. С.А. платформасының жоғары көл аймағы мен Гриляндияның солт. Бөлігі аралығындағы солт. Шығыс бөлігінің көпшілігі көтеріліп, содан Канада қалқаны п.б. Полеозой дәуірінің бас кезінен бастап платформа Канада қадқанынан Оңт. Қарай және Атлантика геос-дық белдеуінің бір бөлігі болған Аппалаг геосииклиналынан батысқа қарай барынша төмен түсіп, оны теңіз суы басқан. Кордильер тауларындағы алғашқы фогендік (тау түзілу) процестердің білінуі жоғарғы полезой дәуіріндегі девои кезінің аяғынан бастап п.б. С.А. өзінің қазіргі табиғат жағдайларының қалыптасуында маңызды болған үлкен өзгерістерге мезозой дәуірі кезінде душар болған. С.А. платформалық бөлігі кайназой дәуірінің бос кезінде құрлық түрінде болды ол солтүстікте комоске дейін созылып, солтүстік батыс пен солтүстік Шығыста Евразия мен жалғасып жатқан құрлық болған. Олиюцен дәуірінен басталып, осы уақытқа дейін созылып келе жатқан жаңа кейінгі альпі дәуірі (В.Е.Хами бойынша)-Коррильердегі орогендік кезең б/п табылады, ол тау жүйесінің түрлі бөліктерінде әр түрлі болады. Сонымен қатар тектоникалық әрекет жанар таулардың өте күшті атқылауынан лаваның асып ағуы түрінде жүріп жатыр. Ол эоцен дәуірінде басталып, миоцен дәуірінде ең жоғары сотыға жетті, сөйтіп АҚШ-ғы сеңгір тауларды, Үлкен Бассейінді, Мексика таулы қыратын, Колумбие үстіртіп, Каскад тауларын қамтыды. Жанар тау әрекеті плиоцен дәуірінде де тоқтаған жоқ, бұл кезде ол Алеут жотасын және Мексиканың жанар тау сырасын қамтыды. Қазіргі кезде бұл әрекет едәуір бәсеңдеді. Евразиядағы сияқты С.А. – да бірнеше рет мұз басу мен шегінуі б/п өтті. Оның соңғысы, Вискоисин мұз болуы шамамен алғанда осыдан 10-15 мың жыл бұрын аяқталған. Мұз басу Евразиядағы сияқты мұнда да жер бедерінің қалыптасуына өте күшті ықпал жасады. Виксонсин мұздығы екі үлкен алапқа – Лобрдар және Киватин алаптарына бөлінгеннен кейін және мұз қабатары біржола жойылғанан кейін материктің сол. Бөліктерінде өсімдіктер мен жануарлар п. да бола бастады, климат едәуір жылы әрі құрғақ бола түсті, сөйтіп бірте-бірте осы күнгі ландшафтар қалыптасты. В.Е. Хонның пікірі бойынша, С.А. өзге материки салыстырғанда құрылымының мейлінше симметриалы болуымен және құрылымы мен жер бедерінің мейлінше толық сәйкес келетіндігімен ерекшеленеді. Материктің орталық, гипсометриялық төмендеуден бөлігі, сонымен қатар. Греиландияның едәуір бөлігі мен канаданың Арктика архипелогының аралдарын қоса қамтитын ежелгі платформадан түзілген. Платформаның мейлінше тұрақты бөлігі – Канада Кристалды қалқаны.Оның етегіндегі жер бедерінде Ловрентий қираты жота. Бұл қыраттың ең биік 500 – 700 м. ол төмен жерлерінің би-гі 100-200м. Платформаның батыс бөлігінде, Кордимер тауларымен шектес аймақта Ұлы жазық жатыр. Бұл Ұлы жазық платформаның шеткі бөлігі болғандықтан және Кордильер тауларының жоғары көтерілуінің әсері тигендіктен қазіргі жер бедер Платформаның батыс бөлігінде, Кордимер тауларымен шектес аймақта Ұлы жазық жатыр. Бұл Ұлы жазық платформаның шеткі бөлігі болғандықтан және Кордильер тауларының жоғары көтерілуінің әсері тигендіктен қазіргі жер бедер тән. жүктеу/скачать 265 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|