Қан плазмасы және сарысуы. Егер үйымаған қанды центрифугага салып өңдесе, канның клеткалык бөліктері түбіне шөгеді де, ақшыл сары, ашық түсті суйык зат қалады. Осы қалған сұйықтық қан плазмасы деп аталады. Үйыған қаннан сарғыштау келген ашык түсті сүйық зат бөлініп шығады. Ол қан сарысуы деп аталады. Қан сарысуы мен қан плазмасының күрамы іс жүзіндебірдей. Тек плазма кұрамында фибриноген белогы бар. Ол белок қан ұйыған кезде фибрин түрінде шөгеді. Қанның химиялық кұрамы. Қан кұрамында 83% су жөне 17% күрғақ зат бар, олардын молшері 17.1-кестеде берілген.Қанның тығыздығы жануарлар түріне байланысты, 1,041 1,061 аралығында. Қан дегеніміз түтқыр сүйықтық. Оның түтқырлығы судыкінен 5-6 есе жоғары. Қалыпты нормада рН көрсеткіші 7,4, осмостық қысымы 7-8 атм. Қанның осмостық қысымы күрамындагы хлорлы натрий, бикарбонат, фосфаттүздарының концентрациясына байланысты.
Қанның қызметі
Қан организмде алуан түрлі қызмет атқарады.
1) Қанның тыныс алуға қатысты қызметі негізгі қызметінің бірі. Олкызметте кан молекулалык оттегін (О2) окпеден барлық үлпаларға жеткізеді. Сөйтіп оларды оттегімен қамтамасыз етеді. Сол сияқты үлпалардан көмірқышқыл газды (СО₂) тыныс алу мүшесіне жеткізеді. Бұл кызметті қан кұрамындағы эритроцит, оның гемоглобині атқарады. Оттегі Fe" байланысады, гемоглобин молекуласында торт гем бар. Демек, Ғе" саны да төртеу және оның эр молекуласы 4 молекула О₂ жеткізеді, (2.7.2. тақырыпты қараңыз). Көмірқышқыл газының да негізгі бөлігі гемоглобиннің қатысуымен тасымалданады, дәлірек айтқанда ол қызметті гемоглобинмен байланысқан катиондар аткарады. Көмірқышқыл газдың аздаған бөлігі ғана плазма катиондарының көмегімен тасымалданады.
2) Қанның тасымалдау қызметі ас қорыту мүшелері қоректік заттарды қорытып, өзіне сіңіргеннен кейін амин қышқылдары, қанттар, май қышқылдары, витаминдер, бейорганикалық қосылыстар, су және басқа да коректік заттарды қан организмнің ұлпаларына және мүшелеріне жеткізеді.
Сол сияқты зат алмасудың ақырғы қалдық өнімдерін (СО₂, мочевина, бейорганикалық иондар және т. б.) бөліп сыртқа шығарушы мүшеге жеткізеді. 3) Қанның жылуға қатысты кызметі судың жоғары жылу сыйым-дылығына байланысты (қан құрамының 83% су), кан энергиялы заттардың тотығуы нәтижесінде пайда болатын жылудың организмге таралуына мүмкіндік жасайды. Сол сияқты жылудың тыныс алу мүшесі және тері қабаты арқылы бөлініп шығуына мүмкіндік береді. Денеде температураны тұрақты деңгейде үстау үшін де қан маңызды қызмет атқарады.
Сол сияқты зат алмасудың ақырғы қалдық өнімдерін (СО₂, мочевина, бейорганикалық иондар және т. б.) бөліп сыртқа шығарушы мүшеге жеткізеді. 3) Қанның жылуға қатысты кызметі судың жоғары жылу сыйым-дылығына байланысты (қан құрамының 83% су), кан энергиялы заттардың тотығуы нәтижесінде пайда болатын жылудың организмге таралуына мүмкіндік жасайды. Сол сияқты жылудың тыныс алу мүшесі және тері қабаты арқылы бөлініп шығуына мүмкіндік береді. Денеде температураны тұрақты деңгейде үстау үшін де қан маңызды қызмет атқарады.
4) Қанның реттеушілік кызметі қан гуморальдық реттеуші кызметінатқарады. Ол гормондарды және басқа да биологиялық активті заттарды, биохимиялық реакция жүретін нысана-мүшелерге жеткізеді. Сол сияқты су түз алмасуын, қышқылдық-сілтілік теңесуді, рН көрсеткішінін тұрақтылығын реттейді. Осылайша гомеостаз организмнің ішкі ортасының түрақтылығы сақталады, яғни организмнің ішкі ортасының құрамы және касиеттерібіршама тұрақты қалыпта сақталады.
5) Қанның қорғаныштық қызметі кан құрамында антиденелер, антитоксин (уға қарсы) бар. Олар организмге енген зиянды заттардан, улы микроорганизмдерді зиянсыздандырады. Қанның маңызды қорғаныс қызметіне қан тамырлары зақымданған кезде үю қасиеті жатады. Қанның ұюы нәтижесінде оның ағуы тоқталады
