Сопровождению инклюзивного образования методические рекомендации

Батыстық  реалия  жағдайындағы  жүйелік  тәсілдеменің  мазмұны 
У. Бронфенбреннердің қоғамның әлеуметтік дамуының экологиялық теориясы 
арқылы түсіндіріледі. Осы теорияға сәйкес жергілікті қауымдастық бір-бірімен 
өзара  байланысқан  мекемелердің,  құрылымдардың,  ассоциациялардың  және 
әрбір  баланы  табысты  дамумен  кешенді  түрде  қамтамасыз  ететін  және  оған 
нормадан  ауытқуларын  өтеуге  мүмкіндік  беретін  құндылықтардың  жүйесі 
арқылы  анықталады.  Бұл  жерде  ерекше  рөл  мүмкіндігі  шектеулі  баланы 
әлеуметтік  жағдайға  қосудың  сапалы  сатысымен  қамтамасыз  ететін  және 
құрамына  тұлғалық  жеке  микро  жүйелер  кіретін  инклюзивтік  мектептерге 
беріледі.  Бұл  балаларды  қоғамға  ары  қарай  қосу  мен  барынша  бейімдеу  үшін 
жергілікті  қауымдастықтың  барлық  субъектілер  жұмысының  бірлескен 
тактикаларының  қажеттілігі  байқалады.  Бұл  жағдай  құрамында  балаларды 
әлеуметтендіруге  қатысушылардың  барлығы  бар  қоғамның  ерекше 
қажеттіліктерді  қабылдауға  бағытталғаны  айқын  байқалатын,  қажетті  көмекті 
көрсетуді  жалғастыратын  инклюзивтік  бастаманың  мезодеңгейін  көрсетуге 
мүмкіндік  береді.  Осы  деңгейде  кеңейтілген  жанұялық  орта  мүмкіндігі 
шектеулі балаға оның жеке ерекшеліктері және\немесе ортаның әсеріне шартты 
тәртіптің  тиімді  үлгісін  құруға,  жеке  тұйықтығын  жеңу  үшін  қоғаммен 
қатынасты орнатуға көмектеседі [28].  
Эко жүйе мезо- және макро деңгейлердің арасындағы аралық жағдайға ие 
болады,  бірақ  сонымен  бірге  оның  атқарымдық  мәні  толық,  әдеттегідей  емес 
баланың  әлеуметтенудің  бір  сатысынан  басқа  сатысына  өтуінің  бейресми 
жүйесін пайдаланудан құралады, инклюзивтік мектепте танымдық қорды және 
әлеуметтік-практикалық  тәжірибені  меңгерген  бала  өзінің  әдепті  тәртібін 
көрсете отырып, макро деңгейге көшуге қабілетті болады.  
Сонымен  бірге  макро  жүйе  мүмкіндігі  шектеулі  баланың  өзінің  тәртіптік 
паттерінің  жеке  әсері  болып  табылмайды,  ол  қоғамда  басым  болатын 
аксиологиялық императивтерге, белгілі бір әдеттер мен салттардан байқалатын 
мәдениетке, сондай-ақ білім беру мәселелері бойынша халықаралық деңгейдегі 
заңнамаларға  және  әдеттегідей  емес  баланың  өмір  сүріп  жатқан  нақты 
мемлекетке тәуелді болады.  
Инклюзивтік  білім  беру  мекемелері  барлық  балаларды  қосудың  кең 
алаңын  ендіруге  арналған  ынталандырма  болған  жағдайдағы  интербелсенді 
синтезде  мүкіндіктері  шектеулі  балалардың  барабар  дамуы  туралы  түсінікті 
тудыруы  мүмкін,  ал  ол  оларда  қоғамға  қосуға  арналған  қажетті  негізді 
қалыптастырады.  
Инклюзивтік білім беруді құрастырудың батыстық нұсқасындағы жүйелік 
тәсілдемені  талдау  баланың  өмір  тіршілігі  өтетін,  жағдайдың  тұтас  көрінісін 
құруды  білдіретін  жүйелілікті  түсінудің  бірлігін  дәлелдейді.  Бұл  жағдайда 
жүйелік тәсілдеме инклюзивтік білім беру үдерісінің барлық құрама тізбектерін 
біріктіруге мүмкіндік беретін модуляциялық буын ретінде қарастырылады.  
Инклюзивтік білім беру әдіснамасында білім алуда ерекше қажеттіліктері 
бар  балаларды  оқыту  және  тәрбиелеудің  тұтас  жүйесіне  қосудың  жоғары 
деңгейіне жету үшін инклюзивтік білім беру үдерісінің барлық субъектілерінің 
күштерінің  жиынтығы  ретінде  түсіндірілетін  командалық  тәсілдеме  жетекші 
25 

орын  алады.  Инклюзивтік  білім  беру  кеңістігін  құру  кезіндегі  командалық 
тәсілдеме оның кешенділігіне қарай ол жеткілікті көлемде түрленеді және сан 
алуан  түрлі  екпінді  қойғанда  жіктеледі  деп  түсіндіріледі.  Командалық 
тәсілдеменің  канадалық  өкілдері  М.А.  Мастропиери,  Т.Е.  Скраггс,  Р.С. 
Подемски  және  т.б.  инклюзивтік  сыныптағы  қолдауды  инклюзивтік  білім 
берудің әр түрлі субъектілерінің күшінің кешенді түрде бірігуі деп анықтайды, 
бұндай  жағдайда  мүмкінділіктері  шектеулі  балаларды  оқыту  мен  тәрбиелеу 
мәселелерін өнімді шешуде сыныбында осындай бала бар бір мұғаліммен ғана 
тұйықталмайды.  Аталған  ғалымдардың  пікірінше  инклюзивтік  білім  беру 
жүйесін  құру  кезіндегі  командалық  стратегияны  жүзеге  асыру  педагогтардың 
тұлғааралық қатынасында ақпараттық және практикалық материалдармен үнемі 
алмасуы  арқылы  жүреді,  бұл  әрине  мүмкіндіктері  шектеулі  балалардың 
оқудағы  үлгерімі  мен  әлеуметтік  құзыретін  арттыруға  тікелей  әсер  етеді. 
Оқытушылар  мен  бұндай  қатынастың  мақсатты  ұстанымының  арасындағы 
диалогтың  мазмұнды  жағынан  қарағанда  инклюзивтік  сыныптағы  білім  алуда 
еркше  қажеттіліктері  бар  балаларды  қолдаудың  әр  түрлі  командалық  түрлері 
ерекшеленеді [29-30].  
Батыстық  үлгілерде  командалық  тәсілдеменің  «екеулеп  оқыту»  түрі  жиі 
пайдаланылады,  бұл  әдеттегі  мұғалім  мен  мұғалімнің  ассисентінің  арасында 
тығыз  байланыс  орнатуды  қарастырады.  Бұндай  тәсіл  мүмкіндігі  шектеулі 
баланың  жеке  бағдарламасының  мазмұнын  барынша  сапалы  қалыптастыруда 
өзара жауапкершілікті бөлісу жүйесін құрастыруға көмектеседі.  
Біздің пікірімізше, жұмыстың бұндай түрі өте өнімді, себебі бұл жағдайда 
командалық  тәсілдемені  жүзеге  асыру  жалпы  және  арнайы  білім  беру 
элементтері  құрамдасатын  иілімді  оқу  бағдарламасын  қалыптастыруға  негіз 
болады, бұл бір жағынан мүмкіндігі шектеулі баланың жеке қажеттілігін, ал бір 
жағынан  бала  меңгеруге  тиісті  оқу  пәнінің  мазмұнын  есепке  алуға  мүмкіндік 
береді.  
Ағылшын  зерттеушісі  Э.  Паттерсонның  командалық  тәсілдемесінің  басқа 
нұсқасы  білім  беру  үдерісінің  барлық  субъектілерінің  арасындағы  өзара 
әрекеттерінің  жиынтығы  ретінде  анықталады.  Ерекше  маңызды  сәттер 
сапасында «маман-маман» жүйесіндегі өзара әрекеттену ерекшелінеді, білімнің 
әр  түрлі  салаларының  инклюзивтік  білім  беру  аясында  үйлесуі  инклюзивтік 
білім  беру  стратегиясына  және  оларды  мектептік  бірлестікке  практикалық 
ендіруге арналған өнімді негіз құруға мүмкіндік береді [31].  
Э. Паттерсонның көзқарасына сәйкес оқудың инклюзивтік түрін құрудағы 
педагогтардың  өзара  әрекеттенуінің  тұрақтылығының  артықшылығы  зор,  ол 
жекеше оқыту элементтеріне ендіруде өзінің көрінісін табады:  
- 
мүмкіндігі шектеулі баланың жеке ерекшеліктері бойынша жалпы және 
арнайы  педагогтың  күшін  тұрақты  біріктіру  есебінен,  оқытудың  уақытша 
бағдарын ұйымдастыру;  
- 
мектептің барлық мұғалімдерінің уәждемелерін біріктіру жолымен әрбір 
оқушыны қолдаудың жеке жүйесін құру;  
- 
балаларды  инклюзивтік  білім  беру  ортасына  қосуға  кедергі  болатын 
олардың  барлық  ерекшеліктерін  кешенді  түрде  есепке  алу  аясында  жүретін 
26 

кәсіптік  негіздердің  тығыз  өрілу  есебінен  әрбір  баланың  психофизикалық 
ерекшеліктерін ұғыну;  
- 
жалпы  қабылданған  нормадан  ауытқулары  бар  балаларды  оқытудың 
тиімді  стратегиясы  бойынша  басқа  мұғалімдермен  тәжірибе  алмасу  есебінен 
оқу материалын меңгертудің жекеше-темпоралды ерекшеліктерін рефлексивтік 
қабылдау мүмкіндігі [31].  
Командалық  тәсілдемені  әр  түрлі  бейінді  мамандардың  өзара  байланысы 
арқылы  қарастырудың  жағымды  мәні  бар.  Инклюзивтік  мектептің 
мұғалімдерінің  арасындағы  өзара  әрекеттенудің  толық  құнды  болмауы 
инклюзивтік үдерістерді  жүзеге  асыруға  кедергі  болады, сондай-ақ  бұл  жерде 
баланы  жалпы  білім  беру  мекемесіне  шынайы  қосу  туралы  айтуға  болмайды. 
Инклюзивтік  тәсілдеменің  мәні  педагогтардың  арасындағы  тұрақты  өзара 
байланыс  пен  ұйымшылдықты  ерекше  баламен  өзара  әрекеттенудің  қажетті 
тәжірибесін алу, сондай-ақ өзінің әріптесіне беру командаға қатысушылардың 
шеберлігін өзара байыту тәсілдері деп ұсынады.  
Инклюзивтік  білім  беруді  құрастырудың  басқа  жетекші  талабына 

жүктеу/скачать 1,27 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: