14). КЕТБҰҒА ЖЫРАУ (шамамен 1185-1260 жылы)
Кетбұға – қазақтың жырауы, композитор-күйші, халық арасындағы тарихи аңыздардың кейіпкері. Ол көшпенді-қазақ елінің әдеби өнерінің негізін салушы. Кетбұғаның өмірі және шығармашылығы туралы «Шаджарат әл-атрак» деген кітаптан және халық-ауыз әдебиетінен белгілі. Халық Кетбұғаны «Ұлы жырау» деген. Шыңғысханның ұлы Жошы аң аулап жүріп қайтыс болғанда, еш кім Шыңғыс ханға мұны айтуға батылы жетпеген. Сонда бұл істі Кетбұға өзінің мойнына алды. Ол басында «........» деп сұрақ қойып, Шыңғыс ханды жаман хабарға дайындап, өзінің «Ақсақ құлан – Жошы хан» деген күйін орындаған. Сонда Шыңғыс хан Кетбұғаны жазалау үшін оның домбырасына ыстық қорғасын құйдыртқан, оның нәтижесінде домбыраның ортасында кішкене тесік пайда болған. Бірақ ол домбыраны бұзбай, домбыраның әуені одан да әдемі және анық шығатын болыпты.
Бізге Кетбұғаның тек «Ақсақ құлан – Жошы хан» деген күйі және бірнеше шумақ өлеңі ғана жетті. Қалған өлеңдері мен күйлері біздің заманымызға дейін сақталмаған, бірақ кезінде Кетбұға жыраудың күйлері өте көп таралған. Ол өмірдің суреттерін өлең түрене айналдыратын, сол үшін қарапайым халық оны Ұлы Жырау деп атаған. Кетбұға көптеген қазақ жырауларының шығармашылығына және стиліне, сөз өнерінің дамуына ықпал жасаған. Мысалы, XV-XVI ғасырда өмір сүрген Доспамбет-жырау өзінің шығармашылығына Кетбұға жыраудың ықпалын және қазақ әдебиетіндегі орны үлкен екенін айтқан. Аңыздарда Кетбұға дана ақсақал және халық қорғаушысы ретінде белгілі.
Кетбұға туралы аңыздар қырғыз фольклорында да кездеседі.
ТҮЙІНІ:
Тарихи дәуірлердегі адам тәрбиесі.
Тас, Жаңа тас, Қола дәуірлері.
Әр дәуірдегі адам тәрбиесінің сатылары.
Семья тарихының сипаттары.
Л.Морганның классификациясы.
Адамзат тарихының ұлы ұстаздары.
Достарыңызбен бөлісу: |
