ISSN 1811-1823. Вестник ПГУ

«Өнегелі  сөз  үлгісін  қашаған  үлы  ғүламаның  жүрекке  жылы  тиетін 
жүп-жүмыр  шумақтары  қабылдауға  қаншалықты  жеңіл  болса,  оның  эр 
сөзінің үғымы тау тасындай ауыр»  [7, 36]. Омар шайырдың рубаи жазудағы 
тағы бір ерекшелігі оның өршіл оптимистігінде.  Қым-қуыт қиыншылықты 
мойымауға,  дес  бермеуге,  тек  алға  жүруді  үрандатады.  Адамдардың 
қайғысынан сейілуіне де үлкен көмек береді,  рухани демеп,  адам  өмірінің 
қамшының сабындай-ақ қысқа екендігін, сондықтан сол дәуренде өз орнын 
таба  білуін  дәріптей  толғайды:  «Үзілмес  үміт  шіркін  денің  сауда,  Ақьфы 
қалар бірақ үй де, бау да.  Алтын мен күмісіңді достарыңа, Шашпасаң, о да 
бір күн кетер жауда» деп қысқа ғүмыр таусылып, тағдыр талқаны біткеннен 
кейін барльщ тіршілік, бақ-дэулет артында қалатьшын эдемі сөз кестелерімен, 
айшықты  ойларымен  жеткізе  білген.  Жабырқаған  адам  баласын  сергуге, 
қамықпауға көп шықырған. Тек достықпен, адал да пэк сезіммен, қуанышпен 
ғүмьф  кешуді  үндейді:  Дос-жарандар  жалганда  дидар,  гайып./Жүрейік 
досымызга  цүшац  жайып./Шарап  шырын  болса  да  бірге  іиіелік/Дәурен 
шіркін,  өтеді алмагайып.
Омар Хайям өзінің төрттағандарында өмірдің сан алуан қүбылыстарын 
сөз  ете,  терең  философиялық  пікірлер  айтып  отырған.  Ақын  бірде  көңіл 
толқытар  сезімдерді  алға  тосып,  адамды  азап  мүңынан  сейілткісі  келіп: 
Бүзбасын цайгы-цапа көңіл шырцын,/Қыз-цырцын, can болмасын ойын күлкің/ 
Екі етпе көңіл зауцът,  шарабыцды іш,/Бір күні келер жетіп өлім ш іркіл- деп 
адамзат баласының бір сәтте болсауайым қайғысынан арылғанын қалайды. 
Сондай  сәттері  кейде  өз  жырларымен адамзат  баласына рух,  үзілмес  үміт 
сыйлағысы келеді: Дүниетц саф алтыны, сарасы- біз,/Мацсаты, майдагүлі, 
сарасы біз./Бүл жаьан дөп-дөцгелек жүзім болса./Жаунардай жанган соның 
шырасы біз,  деп адамзат баласын табиғаттың бар байлығына, дүниенің саф 
алтынына балайды. Мүндай шадыман шабыт қүшағында өзі кейде налитын 
тағдьфды, мүң шағатын Алланы сүйіп те кетеді: Белгісіз бізге, тәцрім,  аргы 
затыц,/Пендеце  не  цылсаң  да  -   бар  гой  хацың./Қүлыңмьт  күнадан  мае, 
сенсең -  саумын/Сенерім -  сеніц мейір-мархабатыц.
Шығыстың  қос  ақыны  Хайям  мен  Рудаки  өз  шығармаларында  Адам 
тағдьфы, Аллаға деген сүйіспенніілік тақырыптарын алдыңғы орынға қойған. 
Олардың эрбір туындылары үлкен философиялық үғымды беретін, болашақ 
үрпаққа үлкен өнеге болар көркем мүралар.
ӘДЕБИЕТТЕР  ТІЗІМІ
1  И см атова,  С.  Ш ығыс  халықтарының  әдебиеті.  -   Тараз  :  Тараз 
университеті, 2003. -   159 б.
2 Антология Таджиксой поэзии. -  М осква: Художественная литература, 
195 1 .-6 0 7  с.
серия  Ф И ЛО ЛО ГИ ЧЕСКА Я .  2014.  № 2
 
55

3  А к ы н ,  А.  Қара  өлең  мен  қара  әуез  //  Орталық  Қазақстан.  -   1993.
-  №  79. -  5  мамьф. - 4  6.
4 Б ер т ел ьс, Е.  Е.  Омар Хайям. -  Москва,  1959. -   139 6.
5 А й тқо ж и н а, М. Ш ындағы жазу:  Өлендер. -  Алматы  :  Жазушы,1966.
-  84  6.
6  Р а қ ы м қ ы з ы ,  Р.  Ш атасып  дүш пан  мені  «дінсіз»  дейді...  //  Айқын.
-  2006. -  2 наурыз. -  №  38. -   10 6.
7 А м ин ов, А. Рубаи и дубейты // Памир. -   1977. -  №   1. -  91-93  с.
«Түран-Астана» университеті,  Астана қ. 
М атериал  12.05.14 редакцияға түсті.
Б.  Ш.  Баешова, А. А.  Орманова
Д ве  звезды   в о сто к а  н а   поэти ческом   небосклоне  (рубаи  А.  Руд аки  
и  О. Х ай ям а)
Университет «Туран-Астана»,  г.  Астана. 
М атериал поступил в редакцию  12.05.14.
В.  S.  Baeshova, А.  Ә.  Ormanova
Two  stars  o f  east  on  p o etica l  h orizon   (ru b ais  o f  A.  R u d ak i  and
O.  Khayyam)
“Turan-Astana” University, Astana. 
M aterial received on  12.05.14.
В   статье рассматриваются  особенности  поэзии  А.  Рудаки  и 
О. Хайяма — двух ярких представителей поэзии Востока.
In the article the features o f  the poetry o f  A.  Rudaki and O. Khayyam
- two prom inent representatives o f  the poetry o f  the East are reviewed.
56
 
ISSN 1811-1823. Вестник ПГУ

ӘОЖ 821.512.122. +821.512.161
серия ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ.  2014.  №2
 
57
М. Н. Баратова 
С.  ТОРАЙҒЫРОВ ӨЛЕҢДЕРІНДЕГІ 
«АҚ»,  «ҚАРА»  ҰҒЫМДАРЫ
Мсщалада  С.  Торайгыров  өлеңдеріндегі  «ац»,  «цара»  угымдары 
талданады.
С.Торайғыров өлендерінің жанрлық сипатын, ерекніелікгерін дәйектеумен 
қатар  ол  туындылардың  стильдік  табиғатын  саралау  қажеттігі  анық.  Осы 
орайда  көркем  эдебиеттің  басқа  салаларына  қарағанда  қазақ  әдебиеттану 
ғылымында  стиль  мәселесінің  аз  қарастырылғанына  да  көз  жеткізе  аламыз. 
Салыстырмалы  түрдс  аз  дегеніміздің  өзіне  арнайы  көңіл  бөлсек,  эр  кезенде 
түрлі  ізденістер,  сүбелі  еңбектер  орын  алғаны н  атап  көрсетуіміз  керек. 
М эселен,  А.Байтүрсыновтың  «Әдебиет  танытқыш»  (1926),  Қ.Жүмалиевтің 
«Стиль-өнер  ерекніелігі»  (1966),  Ф.Оразаевтың  «Заман  қаһарманы»  (1951), 
Қ.Мәшһүр  Жүсіптің  «Қазақ  лирикасындағы  стиль  жэне  бейнелілік»  (1991) 
т.с.с.  еңбектерде  жэне  әдебиеттің  басқа  мэселелерін  қарастьфу  үстінде  осы 
тақьф ыпқа  байланысты  басқа  да  әдебиет  мамандарының  жекелеген  пікір 
айтулары аз болмағанын еске алу керек [1]. Әйтсе де бүл еңбектерде кешендеп 
жарьщ көрген С.Торайғьфов тэрізді ақындар өлендерінің ескерілмеуін, ескерілуі 
мүмкін  де  болмағанын  діттесек,  алдағы  игі  дәстүрді  жалғастьфа  отьфып, 
аталған ақын шығармаларын стиль түрғысынан арнайы сараптау қажеті туады.
Орыс эдебиеттану ғылымында ақын стилі дегенде, оны алдымен дэуір, 
кезең  стилімен  байланы стьф а  қарау  керектігі  жете  көрсетілген  [2].  О сы 
орайда  орыс  эдебиеттану  ғылымында  сөз  болған:  стильде  эрі  эр  қаламгер 
дербестігі  ж эне  сол  дэуірдегі  кезең  сарынымен  үндестік  орын  алатыны, 
стильде бар элементтердің бір көркемдік орталыққа бағытталуы іске асатыны; 
[3];  көркемдік  бүтіндіктің  жүйелі  үйымдасуының  бір  аспектісі  -   стильдік 
бүтіндік  екендігі  [4];  стиль  туралы  лингвистикалық  түсінік  бар  екендігін 
ескеру  қажеттігі  [11W5]  т.с.с.  пайымдаулардың  қазақ  эдебиеттану  ғылымы 
үш ін де ескеріп отьфарльщ қүнды пікірлер екеніне назар аудартқымыз келеді.
Дэуір стилі, кезең стилі дегенде, бүкіл мүсылмандық шығыс әдебиетінің, 
оның  ішінде  көне  түркі  әдебиетінің  С.Торайғьфовқа  ықпал етуін  алдымен 
ескеру керек. Мәселен, мүсылман дінінуағыздауды басты нысана еткен Қожа 
Ахмет Иассауидің XIII ғасырдағы «Диуани хикмет» кітабында:  «Тарихатқа 
бастаушы,  адал болған Мүхаммед,  //Хақиқаттың ақ жолын бастап берген -  
М үхаммед»  - деп жазған екен  [6,  58  б.].  Осындағы «ақ»  сөзі тек белгілі бір 
көріністің,  не  үғымның  түсін  анықтауға  ғана  емес,  неғүрлым  дүрыстық.

пэктік  ныш анына  (символына)  айналғанын  аңғару  қиын  емес.  Рас,  сырт 
қарағанда  V-VII  ғасьфдағы  Орхон  жазуын  да,  нақтылап  айтсақ  Күлтегін 
жазбасында: «Күлтегін Байырғының ақ айғырына мініп, шабуылға үмтылды» 
[7,4 6 . ] -  дегенде, мінген айғырдың түсін анықтау ғана жүзеге асқан тэрізді. 
Ә йтсе  де  зерделей  түссек,  «ш абуылға  үмтылды»  сөздерінің  кері  әсерін 
діттесек,  «ақ»  сөзіне  тек  түс,  рең  емес,  бір  түрлі  айбарлылық,  мықтылық 
сызы да  ықпал еткенін  зерделей  алар  едік.  Сол тэрізді  бүрынырақ туса да, 
X V  ғасьфларда хатқа түсті делініп жүрген эйгілі «Қорқыт ата» кітабындағы: 
«А лты нтағы на қайта мініп, өзінің ақ ш атырларынтікті» [8,133 б.] дегендегі 
«ақ» сөзін де сырт қарағанда ғана түс өзгешелігі айнасы деуге болар, әйтпесе, 
тек осы үғым таққа да, осы  арқылы оған отырған ханға да өзіндік айбар, сес 
үстеп түрғанын байқауға болады.
С.Торайғьфов  1909 жылы жарық көрген «Ақ сәуле күміс жүзді, қүндыз 
қабақ» өлеңінің өзінде «ақ» сөзін тазалық, пэктіктің белігісі ретінде алғаны 
белгілі.
Ақ сәуле күміс жүзді,  қүндыз қабақ,
Сен гүлсің иіс шашқан жарып сабақ.
Болғанда көзің -  жақүт,  етің -  торғын,
Қасың -  ай,  шашың -  жібек,  мамық тамақ  [9,  34  б.].
С.Торайғьфов  шығармаларының  кейін  жарияланған  үлгілеріне  көңіл 
бөлсек, ақынның «ақ» сөзін эрі дәстүр сабақтастығын сақтау үшін, эр кезең 
стилін,  эрі өзіндік қолтаңба жемісін шебер үйлестіру  бағытында қолданып 
отьфғанына көз жеткіземіз:
1.  Дөңгелек,  қара торы,  сүлу беті,
Кім білсін қоңьф ма,  ақ па қандай еті,
Түр-сымбатқа сай біткен ойы болса.
Не ойлап жүр,  қайда екен,  арғы ш еті  [9,  36 б.].
(Қ...ға сэлем.  1909)
2.  Көп дәрет борбай жағын ақ жем еткен,
Намаздың бір шарты жоқ түгел біткен.
Жарылқар ол дүниеге барғанда деп,
Елес көзге иланып, үжмақ күткен  [9,  45  б.].
(С оқьф сопы .  1911)
3.  Туғандар, жүрген қандай, жатқан қандай,
Жатқан сайын жамбасқа батқан қандай?
Ақ нүрды жарқыраған от деп үғып,
Білмей жатып, таспенен атқан қандай?  [9, 62 б.].
(Қандай.  1912)
Көріп отьфғанымыздай,  алғашқыда  «ақ»  сөзі тэн сүлулығын әспеттеу 
үш ін  алы нса,  екінш і  м ы салда  «ақ»  үғы м ы   тазалы қты ң  белгісі  ретінде 
берілген.  Ал үшіншіде «ақ» үғымы тіршіліктің көзі «нүр» сөзімен тіркесіп.
58
 
ISSN 1811-1823. Вестник ПГУ

сол арқылы лирикалық қаһарман Алланың жаратқан «ақ нүрына», яғни таза 
етіп жаратуына риза болса, әділдік, тазалы қ ісімен Алла жолы бір бағыттас 
екенін  діттейді.  Сол  арқылы  ақын  стилінің  эрі  дэуір,  кезең  бағытымен, 
А лланы ң  ақ  жолын,  оң  ниетін  ту  еткен  м үсы лманды қ  ш ығыс  әдебиеті 
ауанымен ыңғайлас келуімен, эрі соған өзіндік ізденіс, өзіндік ажар үстеуімен 
ерекшеленеді.  Дэуір  ықпалымен,  ақынның  жаңа  ізденісін  үштастыру  біз 
келтіріп отьфған соңғы үш  мысалға да тэн екені айқын.
С.Торайғыров  стилі,  оны ң  «ақ»  сөзін  қолдану  ерекш елігі  дегенде, 
ақынның эрі дэстүрлі үғымды,  эрі  өзіндік үлесті шебер жіптестіруін мына 
жолдардан да айқын көреміз:
1.  Ақша бет төмпесіндеу,  алқызыл түс,
М еруерт көз шағылған тізулі тіс.
А қ бүғағы аққудың жемсауындай.
Жаратқан жаратылыс тамаша іс  [9,  138 б.].
(М...ға.  1918)
2.  Оқымаған ақ көңіл,
Бір адамға сенесің.
Қазулы терең орды біл,
Қүласа балаң өлетін  [9,  153  б.].
(Қыздьфмағанның қы зы лтілі.  1920)
3.  Ақ қайың да дірілдеп,
Әлденені күткендей.
Қайғылы үнмен күбірлеп,
Сөйлейді тіл біткендей  [9,  155 б.].
(Қарағай да қайғьфып.  1920) 
Алғашқьща  адам  портретінің  «ақ  бүғағы»  суреттелуі,  кіршіксіз  таза 
болуын әспеттесе, ақьш әйтеуір бір тазалықты, пэктікті емес, «біреуді жақсы 
көріп, жылы» тарту кезіндегі ақтьщқа ден қойғызған. Ал, екіншіде «ақ көңіл» 
тіркесі  эрі  үлттық  дәстүрді,  тазалықты  сақтауға  діттелсе,  эрі  оның  жан- 
дүниесінің, ниет ақтығына да меңзейді. Атап айтқанда, көңілді аққа қою ниет 
түзулігіне, яғни шын мүсылман жолына түсуге бастаса, сол арқылы белгілі 
бір адамды жамандықтан арашалауға бағытталған. Үш інш ідегі табиғаттағы 
«ақ қайың»  өрнегі де  ақ түс  тазалықты,  рең  әсемдігін қабыстьфумен бірге 
тірш ілік  салтанатының  да  үлгісі  болып  табылады.  М үнда  келтірілген  үш  
мысалда да «ақ» сөзі көріктеуіш ретінде отау тігуімен ерекшеленеді.  Соның 
нәтиижесінде  «ақ»  сөзі  мағынасы  кеңейіп,  оның  ажарлау,  жинақтау  өрісі 
артып, белгілі бір үғым биіктеуі жүзеге асқан.
Осы орайда «ақ»  түсін жеке  алмай,  оған қарама-қарсы «қара»  реңмен 
қатар  алып,  екі үғымды эрі бір-біріне  қарама-қарсы қойып,  эрі ж арыстьфа 
алу  да  С.Торайғьфовтың  өзіндік  ойын  дэуір  сарынына  үш тастьфу  үлгісі 
екенін діттеген жөн:
серия ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ.  2014.  №2
 
59

1.  М аңдайдан тіктеп түскен пісте мүрын,
Оймақтай қызыл сырлы жүқа ерін.
Ақ мамық,  қызыл шие,  қара нэркес -
Ү ш  түрмен келтіріп түр беттің нүрын  [9,  138 б.].
(М...ға.  1918)
2.  Ойлайды-ау.  «теңімін» деп соқьф  надан,
Есте жоқ, үрып жығып, малмен алған.
Қара көңіл, топас ой,  өзің таньф.
Ой өрісі болған соң малдан жаман  [9,  30  б.].
(Таңқы мүрын,  бьфтиған,  қара бүжьф.  1907)
3.  Сабақты бірге оқып,  болдық таныс,
О тьфған орын жақын,  көңіл алыс.
Жібек, торғын жапқанмен көрініп түр
Ж үн деген түйедей боп, қара қайыс  [9,  31  б.].
(Қайқы қүйрық, шүбар қыз, істік мүрын.  1907) 
А лғаш қы да  «ақ»  пен  «қара»  үғы м ы н  қ арам а-қарсы   қою   п ортрет 
ш еб ерлігін   ж асаудағы   ақы н ны ң  өзін д ік  ер екш ел ігі  болы п  табы лады . 
Келтіріліп отьфған екінші мысалда «қара көңіл» өрнегі белгілі бір адамның 
н а д ан д ы ғы н   о й -ө р іс ін ің   тар лы ғы н ,  м ал   қ ү м ар л ы ғы н ,  іш кі  н и етін ің  
бүзықтығын  т.б.  ақын  стиліне  сай  алынғанына  назар  аудартқымыз  келеді. 
Тек «ақ» емес, үнемі дерлік соған қарама-қарсы үғымда қолданылып келген 
«қара» өрнегін діттегенде де, ақын туьшдысында жеке сөздердің өзінше отау 
тікпейтініне,  қаш ан да  ортақ  ықпалға,  дэуір талабына,  ақын бағытына  сай 
орын  теуіп  отьфатынына  көз  жеткіземіз.  С.Торайғьфовтың  мүсылмандық 
шығыс  әдебиеті,  оның ішінде  мүсылмандық түркі  әдебиеті дэстүрін қалай 
жалғастьфуьш  дамытқанын діттеу үш ін тағы да XIII ғасьфдағы Қожа Ахмет 
Иассауидан мысалдар келтірейік.:
1.  Сират атты қыл көпірден өтерде,
Қиямет күн мені шерменде қылма.
Қара жүзімді аққа балағайсың.
М үхамметті маған жар санағайсың.
2.  Қасиетсіздер қасиетті боп көрінбек,
Тіліменен қол үш ін беріп,  ішіменен бөлінбек. 
Ш айтаннан артық мекерлігін жасьфар,
Таңда махшар қара жүзі ашылар.  [6,  117, 220 б.].
Міне,  мүндағы алғашқы үзіндіде  «қара»  жүзді «аққа»  балау  ниеті  бой 
көтерсе,  соңғыда теріс  пиғылдылардың о дүниеде «қара» жүзі ашылатыны 
бөліп көрсетілген.
«Қорқыт ата» кітабында (XV ғасьф) қара түс -  белгілі бір адамның жалпы 
кемшілігі белгісі ретінде алынып, кемсіту, мазақ қүралына айналдьфылған: 
« ¥ л ы   -   қызы  бірдей  жоқ  адамдар  болса,  олар  қараша  үйлерге  кіргізілсін.
60
 
ISSN 1811-1823. Вестник ПГУ

астына қара қүрым киіз тоселіп, жейтін асына қара қойдың еті берілсін, жесе 
жесін, жегісі келмегендер орнынан түрып кете берсін»  [10].
С.Торайғьфов шығармаларын стиль түргысынан сараптаганда,  «қара» 
сөзін   ақы н ны ң  эрі  рең   сипаты н,  эрі  ниет  ж ағы м сы зды ғы н  аш у  үш ін 
келтірумен қатар, дэуірдің оң талабына, игі ниетке қызмет етуге бағыттаған 
мүсылман дэстүріне сай өрнектелу үлгілеріне тап келеміз:
1.  От бар-ау қара көзде жанып түрган,
Сымбатты сүлу-ақ-ау бары птүрған...  [9,  35  б.].
(Қ...ға сэлем.  1909)
2.  Кең мандай,  ми түрарлық ж үмьф  басы,
Қара жібек секілді үзын ш аш ы  [9,  36  б.].
(Қ...ға сәлем.  1909)
3. Ш үкібай ш ал әкесі,  заты Керей.
А дал қара бітпеген түлдьф  кедей...  [9, 48  б.].
(Сарыбас.  1911)
4.  М еш іт көзге көркем,  өзі биік 
Түрады екен жүмасына жүрт жиылып.
F ибраттанып борышымды өтейін деп,
М ен бардым ш аттықпенен көңілім сүйіп.
Қасіретті қара толқын қайғы керіп,
Қан қайнап әзер шықтым,  ішім күйіп  [9, 63  б.].
(М ағынасыз мешіт.  1912) 
Бастапқы үш  мысалда тек рең өзгешелігі әспеттенсе, төртінші мысалда 
ниет, көңіл терістігін мансүқтау жүзеге асқан, сол арқылы пиғыл бүзықтығын 
жазғьфу  бояуы қалындай түскен.
ӘДЕБИЕТТЕР  ТІЗІМІ
1  Ахм етов,  3.  Казахские  стихосложение.  -   Алма-ата:  Наука,  1964.
-   459  с.;  Қ аратаев  М.  Таңд.  Ү ш   том ды қ.  -   А лм аты   :  Ж азуш ы ,  1974; 
Қирабаев  С.  Революция жэне  әдебиет.  1,  2-том.  -  Алматы  :  Жазушы,  1977; 
Қоңыратбаев Ә„ Қоңыратбаев Т. Коне мәдениет жазбалары. -  А лм аты : Қазақ 
университеті, 1991.-400б.;Кәкіш евТ. Октябрь өркені.-А лм аты  :ҚМКӘБ, 1962; 
Қабдолов 3. Сөз өнері. -  А лматы: Мектеп, 1976. -136 б.; Негимов С. Өлең орімі.
-   Алматы  :  Ғылым,  1980.  -   136  б.;  Бердібаев  Р.  Кэусар  бүлақ.  -   Алматы: 
Жазушы,  1989;НүрғалиевР. Арқау. - 1 - 2  т о м .-А л м а т ы : Жазушы,  1991т.с.с.
2 Ковалев, В. А. Многообразие стилей в советской литературе.- Москва- 
Ленинград:Наука. - 1 9 6 5 .- С . 35-36; Поспелов Г. Н. Проблемы литературного 
стиля.  -   М осква  :  Московского  университет,  1970,-  С. 123.;  Борев  Ю.  Б. 
Художественный стиль метод и направление. //Теория литературных стилей 
Москва:  Наука.-  1982.  -   С.  85-87;  Гирш ман  М.  М.  Стиль  литературного
серия ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ.  2014.  №2
 
61

произведения.  //Теория  литературны х  стилей.  -   М осква  :  Наука,  1982.
-  С.  257-258 т.с.с.
3  Б о р ев , Ю .  Б. Художественный стиль,  метод и направление.  //Теория 
литературных стилей. -  М осква  :  Наука,  1982.  -  С.  77-78  .
4  Гончаров,  Б .  П.  Проблема  художественного  целого  и  системность 
стилевого  анализа.  //Теория литературных стилей.  -  М осква  :  Наука,  1952.
-  С.  249.
5  К у р и л о в ,  В.  В.  П р о б л е м а   с т и л я   в  с о в р е м е н н о м   с о в е т с к о м  
литературоведении.  //Л итературны е  направления  и  стили.  -   М осква  : 
Московского университета,  1976.  -  С.  50-51  .
6  Қ ож а  А хм ет  И ассауи.  Диуани  Хикмет.  -   Алматы:  Мүратас,  1993.
-  262 б.
7 Ертедегі эдебиет нүсқалары.  -  Алматы  :  Мектеп,  1967.-Б.  40  .
8 Қорқыт ата кітабы. -  Алматы  :  Жазушы,  1986.  -   128 б  .
9  Торайгыров  Сүлтанмахмүт.  Сарыарқаның  жаңбыры.  Бірінші  кітап.
-  Алматы  :  Жазушы,  1987.  -   160 б.
10 Дирсаханүлы Бүқашжан туралы жыр. //Қорқыт ата кітабы. -  Алматы : 
Жазушы,  1 9 8 6 ,- Б.  11.
11 М әш һүрЖ үсіп. Шығ.  1 том. -П а в л о д а р :  ЭКО, 2003.-Б .239,253 жэне
2 том.  -  52 Б.  4 том. -  Б.175  .
С.  Торайгыров атындагы 
Павлодар мемлекеттік университеті, Павлодар қ.
М атериал  19.05.14 редакцияга түсті.
М.  Н.  Баратова
П о н я ти е «белы й», « ч ер н ы й »  в сти хотворен иях С.  Т о р ай гы р о в а
Павлодарский государственный университет 
имени С.  Торайгырова,  г.  Павлодар. 
М атериал поступил в редакцию  19.05.14.
М.  N.  Baratova
The concept of “w hite”, “black” in the poems of S.Toraighyrov
S.  Toraighyrov Pavlodar State University, Pavlodar.
M aterial received on  19.05.14.
В   ст а т ье  а н а л и зи р у е т с я   п о н я т и е   « б ел ы й » ,  « ч е р н ы й »   в 
стихотворениях С.  Торайгырова.
The article analyzes the concept o f  «white»,  «black»  in the poem s o f  
S.  Toraighyrov.
62
 
ISSN 1811-1823. Вестник ПГУ

UDC  8 Г 4 2
серия ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ.  2014.  №2
 
63
Zh.Y. Bekzhanova
YOUTH DISCOURSE: ESSENTIAL RESEARCH REVIEW 
AND PERSPECTIVES
In  the  article  the  term  «youth»  is  defined as an  object o f  investiga­
tion  in  discourse  linguistics,  the  most significant  research  in  the  history 
o f  youth discourse is reviewed and there are identified some perspectives 
in fu rth er study
Youth  as an object o f discourse study
The  language  o f the  youth  has  always  been  a  vivid  criteria  o f language 
state  as  a  whole.  A lthough  the  term s  «adolescents»  or  teenagers”  are  quite 
appropriate  in most  cases,  in the  article,  we prefer the  term  «youth».  As for the 
term   «adolescence»,  based  on  biological  criteria,  it  m isleadingly  suggests  a 
homogeneous socio-cultural experience, which hardly corresponds to the real-life 
diversity o f young people. Adolescence is defined from  the perspective o f adults 
and adulthood as a transitional period marked by lack of autonomy and competence, 
judged against the nonnative benclunark o f adulthood, and often associated w ith 
deviance from  adult norms  [1]. As an alternative, the concept o f «youth» depends 
on age borders and social institutions such as schooling and the job market, but it 
nonetheless offers a more flexible starting point for discourse-based research we 
are intending to deal with. Youth is then determined «in relation to that w hich is 
interpreted as respectively childish or adult».
Such a relational concept of youth is well placed to integrate the fuzziness of 
y o uth extended post-adolescence, and ‘emerging adulthood’. Though UN determines 
youth as those persons between the ages o f 15  and 24 years, without prejudice to 
other definitions by  M ember  States.Though UNESCO  define  s“youth”  as  «every 
person between the  ages  o f  15  and  35  years»  [2].We  are  inclined to  consider the 
former definition in our work as it is closer to the purpose o f our investigations.
Likewise,  studies  o f youth  culture  have  progressively  shifted  focus  from  
class-based youth subcultures in Western societies to the diversity o f youth-cultural 
expressions worldwide, and from  deviation and resistance to life-style choices in 
a variety  o f ethnic  groups  and local communities  (Shelton and Valentine  1998). 
Moving a step further, Bucholtz advances an approach that treats youth cultures not 
in relation to adult and child categories, but as social practices in their ow n right. 
Seen this way, the notion o f youth emphasizes the here and now o f experience, or 
put differently, «youth are cultural actors whose experiences are best understood 
from  their ow n point of view»  [ 1].  Such a culturally focused notion of youth forms

the backdrop for our examination o f linguistic forms and discursive practices which 
have been found to typify the cultures o f youth peer groups w ithin sociolinguistics, 
ethnography, and conversation analysis. J.Androutsopoulus and A.Georgapoulou 
stress the importance o f the peer-group either in leisurely or in institutional settings 
as a focal site for the discursive affirmation o f relations o f intimacy and solidarity, 
but also o f conflict and hierarchy  [3].
Speaking  o f  solidarity  as  a  feature  o f this  social  group,  it  is  im portant 
to  dwell  upon  the  youth  sub-cultures.  Youth  sub-culture,  as  Russian  scholars 
suggest,  is  a  set  o f set  o f values,  norms  o f behavior,  symbols  and  attributes  o f 
social  demographic  group  o f young  people  ages  o f  14  and  30  years.  They  are 
vividly seen in leisure time, but they are not usually confronted to the dominating 
value  systems in a society as the subculture can include com m on cultural values 
as well  [4].  It is proceeded from  the  idea that youth subcultures  is a phenomena 
that  occurs  w hen the  implementation  o f socialization  o f individuals  into  some 
reason it is impossible through official institutions (family, education, etc.), when 
the  legitimate  channels  occurrence  o f a young  m an in a  culture  are  completely 
or partially blocked.  In other words,  sub-cultures  are  form ed for compensatory 
function, being alternative ways  of getting into the  culture.  It is also not right to 
distinguish youth as belonging to “normal culture” or “sub-culture”. Tikhomirov 
states that the process o f socialization and getting into the culture of each individual 
is a rather complex configuration, changing from  time to time [5]. Language choice 
o f youth in interaction certainly depends on the fact if the youth belong to this or 
that sub-culture, but the age itself and psychological factors o f the sensitive social 
group are crucial factors here too.

жүктеу/скачать

Достарыңызбен бөлісу: