Т о п о н о м І / ik r ЖӘне этимология қазақ тіл білімінің антологиясы а. Әбдірахманов Топономика жэне этимология Павлодар 2010


НОҚАЙЗАЛЫҢ - Шығыс Қазақстандагы тау аты Ж. Бола-  товтың пікірінше бүл монғолдың нохой



Pdf көрінісі
бет114/144
Дата19.12.2022
өлшемі7,05 Mb.
#58216
1   ...   110   111   112   113   114   115   116   117   ...   144
Байланысты:
Топонимика және этимология

НОҚАЙЗАЛЫҢ - Шығыс Қазақстандагы тау аты Ж. Бола- 
товтың пікірінше бүл монғолдың нохой (ит) және алтай 
тілінің дьалан (дала, жазық, шатқал) деге сөздігінен жаса-
159


лып, «ит жазығы», «ит шатқалы» дегең мағынаны білдіреді 
(Ж. Болатов. Шығыс Қазакстан облысы қазактар тіліндегі 
жергілікті ерекшеліктер туралы. «Қазак тілі тарихы мен 
диалектологиясының мэселелері», жинақ, 5 шығуы, 1963, 186 
беті).
Бұл атаудың бірінші бөлімі жөніндегі Ж. Болатовтың пікірі 
дүрыс. Бірак біздің атаудың екінші бөлімі жөнінде дауымыз 
бар. Біріншіден, тау атына алтайдың «дала, жазық, шатқал» 
сөзі қойылуға тиісті емес, екіншіден, алтайдың«д» дыбысынан 
басталатын сөздері қазақ тілінде «з» арқылы емес «ж» дыбысы 
аркылы берілетіні белгілі. Мәселен, қазақ тіліндегі ж а д а ға й , 
ж а й қ ы н , ж а й л а , ж а й ы л у , ж а ғ а , ж ал , ж а м а н т.б. сөздері 
алтай тілінде дьадагай, дьайқын, дьайла, дьайлу, дьака, дьал, 
дьаман болып келеді (Н.А. Баскаков,. Т.М. Тощакова. Ойротско- 
русский словарь. М., 1947, 41-43 беттері).
Ендеше залың не деген сөз? Залың біздіңше монғолдың 
залаа(н) деген сөзінен алынған. Бүл сөздің үш түрлі мағынасы 
бар: 1) бөріктің төбесіне кадалатын қауырсын, 2) ағаштың басы, 
төбесі, 3) әтештің айдары (Қ. М. Черемисов. Бурят-монгольско­
русский словарь. М., 1951, стр. 261). Міне осы үш мағына да 
«тебе» деген сөзге жақын түр. Ендеше Нақайзалың оронимінің 
екі, компоненті де монгол тілінен қойылған: нохой -ит, жаман -
залаа(н) - төбе, яғни қазақша «Жамантөбе», «Жамантау» деген- 
ге келеді. Монгол тіліндегі сөз соңындағы «а» дыбысынан кейін 
келетін «н» дыбысы турақты емес екенін де ескерген жөн.
Н¥РА - Қарағанды, Целиноград облыстарын басып өтіп, 
Қорғалжын көліне күятын өтен аты. Нүра деген монголдың 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   110   111   112   113   114   115   116   117   ...   144




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет