Т о п о н о м І / ik r ЖӘне этимология қазақ тіл білімінің антологиясы а. Әбдірахманов Топономика жэне этимология Павлодар 2010


жыра деген сөзі деп жазады Э.М. Мүрзаев (Э.М. Мурзаев. При­ рода Синьцзяна. М., 1966, 348 бе-ті). Қазіргі монгол тілінде ну-



Pdf көрінісі
бет115/144
Дата19.12.2022
өлшемі7,05 Mb.
#58216
1   ...   111   112   113   114   115   116   117   118   ...   144
жыра деген сөзі деп жазады Э.М. Мүрзаев (Э.М. Мурзаев. При­
рода Синьцзяна. М., 1966, 348 бе-ті). Қазіргі монгол тілінде ну- 
раа - қүлау, бұзылу, нураах - кұлату, бүзу. Ал нуур - көл деген 
сөз (С. Хабшай, Ә. Мініс. Монғолша-қазақша сөздік. Уланбатор, 
1954, 123-124 беттер). Біздіңше, нүра//жыра - монгол-түркі 
тіл ортактығын көрсететін сөз. Сөз басындагы н//ж алмасуы
160


мынадай сөздерде бар: нас-жас, насан-жасаң, наслах-жасау
нөл-жалын, нудрага - жұдырық, нудраглах - жудырықтау, ну- 
лимс - жылау, кез жасы, нуурмаг - жырма т. б.
ОИЫЛ - Ақтөбе, Гурьев облыстарында жатқан өзен аты. 
Ақтөбе облысындағы аудан және село аты осыдан қойылған. 
Ойыл өзенінің ұзындығы 628 км.
Гидроним аты біздіңше ой+ыл элементтерінен жасалған. 
Мұның бірінші ой бөлімінің көне заманнан бері омонимдік екі 
мағынасы бар: I «яма, углубление», II. «долбить, делать углу­
бление» (Древнетюркский словарь. Л., 1969, стр. 365).
Бірінші мағынадағы о й сөзі - географиялық термин. Қ ар а о й , 
С ар ы ой деген атауларға негіз болган. Бір ғана осы сөзден қазақ 
тіл ін д е о й м а қ , о й м ы ш , о й п а ң , о й п а т, о й ы қ , о й ы с сияқты 
сөз-терминдер жасалған.
Бұл термин басқа түркі тілдерінде де жаңа сөз жасаудың 
ұйтқысы болды. Мысалы, о й ғ а ш - шор тілінде «котловина» 
о й м а қ - сағай, койбол, кач тілдерінде «низменность, котлови­
на, углубление», о й м а н - ұйғыр тілінде «углубление», о й м а т
Бараба татарлары тілінде «кішкене көл», о й а с - шор тілінде 
«низменность, лог», алтай тілінде ойалығаш - «маленькая 
низменность, барабин тілінде о й ы қ «низменность», телеуіт 
тілінде о й ы м - «низменность, долина» түрлерінде кездеседі 
(В.В. Радлов. Опыт словаря тюркских наречий. Т. I, часть 2, стр. 
969-1038).
О й ы л гидронимініңекінш і-ыл элементі, біздіңшеетістіктен 
зат есім жасайтын жұрнақ. -Ыл, -іл. -л жұрнағы - қызметі кең, 
өнімі мол қосымша. Бұл туралы проф. А. Ысқақов былай деп
жазды:


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   111   112   113   114   115   116   117   118   ...   144




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет