Мүмкін болатын басқару стильдер жіктелуінің төрт-

91
қасиеттері немесе әсер ету тәсілдері, әдістері, формалары ғана 
емес, сонымен қатар, басқару шешімдерін қабылдау технология-
сын да жатқызады. Менеджер шешімді әртүрлі: өз бетінше неме-
се бұл процедураға бағыныштыларын тартып қабылдауы мүмкін. 
Бұл арада бағыныштыларды басқару шешімдерін қабылдау про-
цедурасына қатыстыру да әртүрлі болуы мүмкін. Осы фактілерге 
байланысты нақты менеджерге тән басқару стилін жіктеуге бола-
ды. Бұл жағдайда басқару стилі деп басқару шешімін қабылдау 
технологиясын айтуға болады. Егер де менеджер шешім 
қабылдауға бағынышты адамдарын қатыстырмай және олардың 
мүмкін болатын пікірлерін есепке алмай, тек өз бетімен шешімді 
қабылдаса, онда оған басқарудың авторитарлық стилі тән болып 
келеді.
Авторитарлық басқару стиль кезінде менеджер өзінің көңіл 
күйін шешімдерді ұжыммен әзірлеуге бұрмайды, ол басқаша 
істей алмайды да, өйткені өзіне жекеше шешімді қабылдауды 
бойына кәсіби әдет ретінде сіңірген. Бірақ бір ерекшелікті айта 
кету керек – ол бұл стильді ұстануға мәжбүр болады. Рас, мұндай 
жағдай сирек кездеседі. Менеджер өзінің кәсіби дайындық 
деңгейі мен бағыныштыларына тән деңгейдің арасынан үлкен 
айырмашылықты сезетін болса, онда ол осы стильді қолдануға ба-
рады. Мұндай менеджер алдымен басқару шешімдерін әзірлеуге 
және қабылдауға бағыныштыларын тартады, бірақ уақыт өт-
кен сайын бұл әрекеттерінің босқа әуре болғанын, нәтижесіз 
шыққанын сезген соң, амалсыз басқарудың автократтық сти-
ліне көшеді, басқаша айтқанда басқару шешімдерін өзі жеке 
қабылдайды. Жиі бұл стилді автократтық деп те атайды.
Осыған толық қарама-қарсы либералдық стиль болып келеді: 
менеджер өзін-өзі басқару шешімдерін әзірлеу және қабылдаудан 
аластады. Мұндай менеджер өзінің құқықтары мен билік өкі-
леттерін бағыныштыларына аударады. Либералды стильдің қол-
дануын тек бір жағдайда ақтауға болады – егер де ол – өзінің 
біліктілік деңгейі бағыныштылардан төмен екенін түсінсе, демек, 
оның тиімді шешім қабылдауға қабілеті жоқ. 
Сонымен, мүмкін болатын басқару стильдерінің екі шекті 
нүктелерін белгілеуге болады. Ал оның арасында келісу және 
демократиялық стильдерін ажыратуға болады.

92
Келісу стилін ұстанатын менеджер әр дәрежеде бағыныш-
тыларын басқару шешімдерін әзірлеу және қабылдауға тартады 
және олардың пікірін ескеруге ұмтылады. Ал бірақ шешімді тек 
өзі қабылдайды, сонымен барлық жауапкершілікті өз мойынына 
алады. Келісу стилі тәжірибеде әртүрлі нақты түрде қолданылады, 
бұл жерде екі негізгі: 
– ақпарат арқылы келісу; 
– талқылау арқылы келісу түрін көрсетуге болады.
Ақпарат арқылы келісу барысында менеджер бағыныштыла-
рын дайындалып жатқан шешімнің мазмұны мен сипаты ту-
ралы хабардар етеді. Ол үшін бұйрық, жарлық жобаларымен 
бағыныштыларына қол қою жолымен танысу міндетін жүктейді. 
Рас, бұл жерде менеджер бағыныштыларының келісімін алу үшін 
емес, олардың осы шешімнің қабылдану мүмкіндігіне дайын бо-
луын көздейді.
Талқылау арқылы келісу менеджердің басқару шешімдерін 
әзірлеу және қабылдаудың ерекше технологиясын қолдануың 
ұйғарады. Мұндай технологияны келесідей қысқаша суреттеуге 
болады: 
1. Менеджер басқару шешімін қабылдауға себеп болған ақ-
паратты зерттейді. 
2. Менеджер болатын басқару шешімінің жобасын дайындайды.
3. Менеджер болашақ шешімді орындауға тікелей қатысы бар 
адамдардың тобын анықтайды.
4. Менеджер анықтылған бағыныштыларды кеңесуге шақы-
рады.
5. Кеңесте менеджер туған мәселені баяндайды және осыдан 
туған жағдайды талдауды ұсынады, бірақ өзі дайындаған шешім 
жобасы туралы айтпайды.
6. Кеңеске қатысушылар кезекпен қандай шешім қабылдау 
керегі туралы өз пікірлерін баяндайды.
7. Менеджер кеңеске қатысушыларының сөз сөйлеу барысын-
да алдын ала дайындалған шешім жобасын түзетеді. 
8. Барлығы сөйлеп біткеннен кейін менеджер осы жағдайға 
сәйкес мүмкін шешімнің жобасын жариялайды.
9. Осыдан кейін барлық қатысушылар қайтадан талқылауға 
кіріседі.

93
10. Менеджер жаңадан қажетті түзетулерді енгізеді.
11. Барлығы сөйлеп болған соң, менеджер түзетілген жобаның 
нұсқасын жариялайды.
12. Шешім жарияланғаннан кейін барлық кеңеске қатысушылар 
шешімді жүзеге асыру ниетімен тарайды.
Бұл стильді менеджер «ми шабуылы» атты тиімді шешім 
іздеудің формасын қолдануға итермелейді. «Ми шабуылы» иде-
яны ұжымдық түрде және мазмүны жағынан қатысушылардың 
лек-лекпен айтылған шығармашылық немесе сынды жауаптарды
тудырады. 
Келісу стилі кейде партисипативті деп аталады, яғни бағыныш-
ты адамдарды шешімді әзірлеуге және қабылдауға қатыстыруға 
жол береді. Осыған қарамастан бұл стиль авторитаризмге ұмты-
лады, өйткені шешімді өзі қабылдайды және де бағыныштылар-
мен шешім жобасы туралы келісу туралы өзі бастаған.
Демократиялық стиль либералды стильге жақынырақ болып 
келеді, өйткені қабылданған шешім бойынша жауапкершілік 
бірнеше немесе көп адам арасында тарқалады. Шешім қабылдау 
ұжымдық сипатқа ие болады және дауыс беруге сүйенеді. Дауыс 
берушілердің көбі мақұлданған шешім қабылданады. Тәжірибе 
мен зерттеулер басқарудың либералды немесе демократиялық 
стильдерін қолданатын ұйымдардың қызмет ету тиімділігі төмен 
екендігін көрсетеді. Бағыныштылар да көптеген позиция жағынан 
көңілдеріне жақын авторитарлы стиль, ал одан да жақсысы – 
үйлестіруші стиль деп табады. Авторитарлы стиль таза күйінде 
көп жағдайда зорлықпен, жалпы бағыныштылардың елеумеумен 
байланысты, сол себепті ол ұйымда жұмыс істейтіндер жағынан
әрқашан қолдау таба бермейді. Алайда, ұйым ахуалы асқынған 
кезеңінде менеджерге тап осы стильді қолдануына тура келеді.
Келісу стилі менеджерге де, бағыныштыларға да қолайлы бо-
лып келеді. Бұл стильге сүйену үшін менеджер белгілі біліктілік 
деңгейінде және белгілі ментальды қасиеттерге ие болу керек. 
Жеке менеджерлер басқарудың аралас стилін қолданады. 
Көбінесе, аралас стиль формасы ретінде либералды-авторитарлы 
стиль қолданылады: менеджер бағыныштысына өз алдына нақты 
шешім қабылдау құқығын береді, бірақ қабылданған шешім 

94
мазмұнына өзіндік жеке бақылау құқығын сақтап қалады, қажет 
болған жағдайда бағынышты адамның қызметіне араласып, оның 
қабылданған шешімін түзетеді немесе мүлдем жояды. 

жүктеу/скачать 5,78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: