Таќырыбы: Бірінші д‰ние ж‰зілік соѓыс

Тақырыбы: Бірінші дүние жүзілік соғыс.
Жоспары:
1.Біріншші дүние жүзілік соғыстың шығу себептері және
державалардың мақсаттары.
1. Біріншші дүние жүзілік соғыстың басталуы
2. ІІ Интернационалдың күйреуі
3. Большевиктер мен басқа да революцияшыл социал-
демократтардың импералистік соғысқа және социал-шевинистерге
қарсы күресі.
4. Герман әскерлерінің 1914ж Францияға шабуыл жасауы
5. Россия әскерлерінің 1914ж шабуылы
6. Германияның 1915жылғы басқа да сәтсіздіктері
7. “Верден қырғыны”
8. Қорытынды
9. Пайдаланған әдебиеттер
Пайдаланған әдебиеттер:
Кітаптың аты: Жаңа тарих 1871-1917
Оқулықтың авторы: А.П.Аверьянов, Л.Е.Кератман N.М.Кривогуз.

1-ші д.ж.с.
1914-1918жылдарындағы бірінші дүние жүзілік соғыс және оған
Россияның қатысуы.
Имперализмнің дамуы, ең алдымен импералистер арасындағы
қайшылықтардың шиеленісуі, европалық державалардың саяси-әскери екі
тобының –Антанта мен Үштік одақтың арасындағы дүние жүзін бөлісу
жолындағы күрес бірінші дүниежүзілік соғыстың шығуына әкеп соқтырды.
1914жылы қарай имералистік державалар арасындағы қайшылықтар
еді. Герман импералистері Англия мен Францияның есебінен жаңа
отарларды жаулап алып, Францияның Россияны әлсіреткісі келді, сөйтіп
Европада өз үстемдігін орнатпақ болды. Австрия –Венгрия Балқанға өз
ықпалын күшейтіп, езгіге ұшыраған славян халықтарының ұлт-азаматтық
қозғалысын басып-жаншуға тырысты.
Ағылшын импералистері соғыс арқылы Германияны әлсіретіп, Осман
империясын бөліспек болды. Бұған Француз импералистері де үш салды.
Оның үстіне, Эльзас пен Шығыс Лотарингияны қайтарып, Германиядан
Сарды және Рейн облысының бір бөлігін жаулап алғысы келді.
Орыс патшалығы Балқанда және Босфор мен Дарданелл бұғаздарында
өз үстемдігін орнатуға, сондай-ақ Германияны экономикалық жағынан
әлсіретіп, Балқанда Австрия Венгрияның үстемді орнату қапін жоюға
тырысты. Оның үстіне, барлық импералистік мемлекеттердің билеуші
топтары соғыс уақытының заңдарын жұмысшы және демократиялық
қозғалысты басып-жаншу үшін қолданбақ болды.
Соғыстың шығуына барлық елдердің имералистері айыпты болды. Ал
1914ж соғыс өртін тұтандырудың инциаторлары Германия мен Австрия–
Венгрияның билеуші топтары еді, олар соғысқа өз қарсылыстарына
қарағанда тез әрі жақсы дайындалып үлгерген болатын. “Үш қарақшы
істеуге берген жаңа пышақтарын алып үлгергенше екі қарақшы бұрын

келіп бас салды”,-деп жазды В.И.Ленин. ол кезде антиимпералистік
күштер дүниежүзілік соғысты болдыртпай тайтай алмады.
2. Австрияя –Сербия арасындағы жанжал соғыстың басталуына желеу
болды. Австрия –Венгрия армиясының бас қолбасшысы эцгерцог Франция
Фердинанд Босниядағы маневрлерге қатысты. 28июньде Сараевада
Сербиядан келген революциялық патриоттық “Миада Восна” ұйымының
мүшесі Г.Принцип Австрия мен Венгрия тағының мұрагерін өлтірді.
Берлинде бұл қолайлы жағдайды соғыс өртін тұтандыру үшін пай
даланып қалуды ұйғарды. Австрия –Венгрия эрцгерцогтың өліміне
Сербияны ешбір негізсіз айыптады да, оған ультиматум жолдап, соғыс
жариялады.
1914ж июльдің аяғында Австрия –Венгрия әскерлері Сербия
территориясына басып кіріп, Белградты бомбаның астына алды. Сербияны
қолдауға уәде берген Россия ішінара мобилизация жүргізе бастады.
Германиябилеуші топтары 1 августа Россияға, ал одан кейін 3 августа
оның одақтасы Францияға да соғыс жариялау үшін осыны желеу етті.
Герман әскерлері Бельгияның бейтараптылығы бұзып, оған басып
кірді. Ертеректе Пруссия қол қойған бельгияның бейтараптылығы тралы
шартты империя канцлері арсыздықпен “бір парақ қағаз” деп атады.
Бельгияны қорғауда сылтау етті, Англия үкіметі 4августа Германияға
соғыс жариялады. Біржағынан Германия мен Австрия Венгрияның екінші
жағынан Англияның Францияның және Россияның арасындағы соғыс өрті
осылай тұтанды.
Солғысқа дүние жүзінің едәуір бөлігін бақылап отырған Европаның
аса ірі импералистік державалары қосылды. Ол дүние жүзілі соғысқа
айналды. Соғысқа жаңа елдер ылғи қосыла берді. Августың соңында
Жапония Германияға қарсы соғыс жариялады. Бірақ ол әскерлерін
Европаға жіберген жоқ, жағдайды Тынық мұхиттарғы Германия иеліктерін
басып алу үшін және Қытайды бағындыру үшін пайдаланды.

Октябрьде германия Осман империясының Россияның және
Антантаның басқа державаларына қарсы шығуына қол жеткізді.
Закавказьеде, Сирияда және Палестинада жаңа майдандар құрылды.
Соғысқа әлемнің әр тарапынан 36 мемлекет біртіндеп қосылды.
Қарулы күшке барлық мемлекеттерден 70миллионнан астам адам
жұмылдырылды.
Импералистік үкімсеттері мен барлық буржуазиялық және
помищиктік партиялар соғыстың тонаушылық сипатын отан қорғау деген
ұранмен бүркемеледі. Олар соғыс болашақ ұрпақтың бақыты үшін және
мәңгілік бейбітшілік үшін жүргізіп отыр деп мәлімдеді. Олар шіркеу
қолдады. Ұлтшылдық белсенді түрде насихатталып, шовинизм өрши түсті.
Бұл үшін баспасөз бен кино кеңінен пайдаланылды.
Дүние жүзілік соғыс империалистік басқыншылық, екі жақтан да
әділетсіз соғыс болды. Ол көптеген мемлекеттер мен халықтардың
жүздеген миллион адамдардың тағдарына қауіп төндірді. “Соғыс аса зор
тарихи дағдарыс” деп атап көрсетті. В.И.Ленин Ол тереңде жасырын
жатқан қайшылықтарды шиеленістірді де.. сол қайшылықтардың бәрін
сыртқа шығарды.
1.
ІІ Интернационалдық күйреуі конгрестерінің қараларына
қарамастан аса ірі жұмысшы партияларының оппортунистері көптеген
жұмысшыларды “өздерінің” бейбітшіл империалистер үкіметтері
жөніндегі мәлімдемелерін шатастырып, соғысқа қарсы күрестің өсуіне
бөгет жасады. Ал соғыс басталып кеткен кезде олар ашықтан –ашық өз
елдерінің империалистері жағына шығып кетті: әр елде соғысты
қорғаушылық, әділетті соғыс деп жариялап, оппортунистер
жұмысшыларды өз елдерінің үкіметін қолдауға шақырды және “азаматтық
бітім” жариялап, жұмысшылардың буржуазияға қарсы күресін тоқтатуға
шақырды.

Оппортунистер өздерін социалистерміз деп есетеді, бірақ шовниктер
секілді әрекет етті. Сондықтан да оларды социал-шовнистер деп атай
бастады. Герман социал –демократтары –рейхтанг депутаттары және
француз социалистері –депутаттар палатсының мүшелері –бір күнде,
1914ж 4 августа соғыс жүргізуге қаржы бөлу үшін дауыс берді. Британия
лейбористік партиясының басшылары августың аяғында англия үкіметін
қолдайтыны туралы мәлімдеді. Көп кешікпей Англия Франция мен
Бельгия жұмысшыларының кейбір жетекшілер өз елдерінің импералистік
үкіметтеріне мүше болып кірді.
Осының нәтижесінде ІІ Интернационал бір-біріне жау партияларға
бөлініп, күйреді де, өмір сүруін тоқтаты. Мұның өзінде “социал-
демократиялық партиялардың көпшілігі ….өздерінің бас штабының
жағына, өз үкіметінің жағына өз буржуазияясының жағына шығып кетті
“өз сенімдеріне … адам айтқысыз опасыздық” жасалды. Бұл идеялық саяси
күйреу болды. Оппортунистер ІІ Интернационалдың түбіне жетті.
Анархист-синдикалистер қатаң сынға шыдай алмады. Олардың
көптеген жетекшілері шовинистерге қосылы кетті.
4.ІІ.Интернационалдың соғысқа қарсы қарараларын орындау үшін
революцияшыл социал-демократтар ғана күрес жүргізді. Олар марксизмге,
жұмысшы табының мүддесіне адам болып қала берді. В.И.ленин бастаған
большевиктер партиясы олардың авангарды болды. Большевиктік
депутаттар мемлекеттік бумада соғыс кредит үшін дауыс беру беруден бас
тартып, бұқараның арасында белсенді түрде революциялық насихатты
өрістетті. 1914ж ноябрьде большевиктердің РСДРП Орталық Комитетінің
В.И.ленин жазған “Соғыс және Россиялық социал-демкоратия” деген
манифесі жарық көрді. Онда соғыстың импералистік сипаты мен
соғысушы державалардың тонаушылық мақсаты әшкереленді. Сонымен
бірге шовинизм мен ІІ Интернационалдың күйреуіне себеп болған
оппортунизм айыпталды.

Большевиктік манифест барлық елдердің социалистерін: а)
импералистік соғысты азамат соғысына, яғни мемлекеттік билікті
пролитариаттың жеңіп алуы мақсатында буржуазия мен помещиктерге
қарсы революциялық соғысқа айналдыру үшін күрес жүргізуге. б)
басқыншылық, импералистік соғыста өз елі үкіметінің жеңілу ұранын
ұсынуға; в) оппортунситерден қатынасты толық үзіп, жаңа, ІІІ
Интернационалды құруға шақырды.
В.И.Ленин кез келген шовинизмді батыл сынай отырып,
“Великоростардың ұлттық мақтанышы” деген мақаласында еңбекшілерге,
революцияшыл социал-демократтарға тән ұлттық мақтаныш сезімін
тереңнен ашып, қарама-қарсы қойды.
Большевиктер империализм мен социал-шовинизмге қарсы барынша
табанды да дәйекті күрескер болды, бірақ олар жалғыз емес еді.
Р.Люксембург революциялық мұраттарға опасыздық жасаған неміс
социал-демократиясын “сасыған өлік” деп атады. 1914ж декабрьде
Р.Люксембург рейхстагта соғыс жүргізуге қаржы бөлуге қарсы дауыс
берді, одан кейін пролетариатты қаруды ел ішіндегі өздерінің таптық
жауларына қарсы бұруға шақырды. Имералистік соғыс пен социал-
шовонизмге қарсы Сербия соцал-демократиялық партиясы, Болгария,