Тақырыбы: Грамматика мен жазу сабақтарының түрлері. Қарастырылатын мәселелер

1.Жақты және жақсыз сөйлемдерді оқыту және олардың стильдік қызметіне назар аудару.

2.Толымды және толымсыз жай сөйлемдерді оқыту және оларды қатысым синтаксисі тұрғысынан меңгеру әдістемесі. Атаулы сөйлемді оқыту және оны логикамен байланыстыру жолдары. Жай сөйлемді талдау әдістемесі.
Қазақ тілінен бастауыш сыныпта білім, білік, дағды беру жолында іске асырылатын оку жүмыстарының ең негізгі түрі сабак, болып есептеледі.

Педагогиканың үйретуі бойынша және корнекті педагогтардың зерттеуінше, сабактың алуан түрлері бар екені мөлім. Қазақ тілінен оқушыларға берілетін білім, білік, дағды.педагогтар колданып жүрген сабақ түрлері арқылы беріледі. Солардың ішінен грамматика мен жазу сабақтарының мына сияқты бастыларын атап етуге болады: 1) жаңа материалды түсіндіру сабағы, 2) оқушылардың білімін бекіту сабағы, 3)оқылған материалды қайталау жоне жүйелеу сабағы, 4)оқушылардың білімін, білігін, дағдысын есепке алу сабағы, мүнда кобіне бақылау жүмыстары жүргізіледі, 5) талдау сабағы.

Сабақтың кең тараған түрі біріккен сабақ болғандықтан, аз-кем тоқталып отелік:

1) біріккен сабақтың ор бөлігі өзара жымдасып, кабысып, жүйелі бір түтас сабақ болып отеді;

2) мүғалім оқушыларға сабақтың тақырыбы мен максатын анық түсіндіреді;

3) сабаққа қажетті материал алдын ала іріктеліп жан-жақты толык дайындалады;

4) сабақтың жоспары да алдын ала дайындалады.

Біріккен сабақ бірде үй тапсырмасын қайталап, өткен материалды жаңа материалмен байланыстырудан басталса, енді бірде жаңа материалды түсіндіруден, ал кейде жатгығу жүмыстарынан басталады. Біріккен сабақта

оқушылардың білімі бүкіл сабақ бойы орындалған істердің негізінде бағаланады. Сабақтың бүл түрінде барлык, одіс (байқау, түсіндіру, өңгіме, жаттығу, кітапты пайдалану, грамматикалық талдау т.б.) қолданылады. Әрине бүл одістердің барлығы бірдей сабак сайын қолданыла бермейді. Материал мен сабақтың мақсатына тиімді деп саналғандары, ретіне қарай, мүғалімнің шеберлігіне қарай ор сабакқа пайдаланылады.

Сабақтың тақырыбы мен мақсатын түсіндіруде мүғалім тақырыпты тақтаға жазады жоне оқушылардың доптерлеріне жаздырады, ал сабақтың мақсатын ауызша түсіңдіреді. Мысалы, тақырып: "Бір буынды жоне коп буынды сөздерді буынға болу". Мақсаты — бір буынды создерді коп буынды создерден ажырата білуге үйрету арқылы оқушының ерікті зейінін, бақылампаздығын жетіддіру жоне мысалдар мен жаттығулардың торбиелік жағына баса назар аудару.

Жаңа материалды түсіндіру барысында оқушылар мүғалімнің көмегімен тақтаға немесе плакатқа жазылған сөйлемдерді, сездерді оқиды, олардың арасындағы байланыстарды анықтайды т.б. Мысалы, I сыныпта "Әліппедегі" суреттерді корсетіп, жемістердің атын ататады. "қарақат" созін буынға болгізеді, онда үші буын бар екені анықталған соң, өр буын сүралады, ор буынды кірістіріп соз қүрайды, осы создерді кірістіріп, сейлем қүрайды, қарақаттың қайда осетіні, түрлері сүралып, буынға белінеді. Соңында "Біздің бақта" мәтіні қүрастырылады (Біздің бақта турлі қарақат оседі. Онда қызыл қарақат та бар. Қара қарақат та бар. Қарақат оте тотті. Біздер қарақатты тереміз).

Жаңа материалды бекіту болімі де түрлі жолдармен үйымдастырылады. Оқушыларға жаттығулар орындату, жатқа жазу жүмыстары, карточкалар арқылы т.с.с. жүргізілуі мүмкін.

Сабақтың қорытындысында мүғалім: мысалы, "Заттың атын білдіретін сөздер" тақырыбы бойынша: 1) сойлемде бір соз бірнеше түрге енеді, 2) мүнда оған бірнеше сұрақ қойылады, 3) ол создер түрлі формада болғанда да заттық қасиетінен айырылмайды, 4) олар заттың атын білдіреді, 5) ол создерге кім, кімдер, нелер? деген сүраулар қойылады деген сияқты түрғыда түжырым жасайды.

Үйге берілетін тапсырмада балалардың белсенділігін, оздіктерінен орындай алу қабілетін жетілдіру мақсаты козделуге тиіс. Мысалы, оқушыларға оқулықтан жаттығу берілетін болса, балалар зуелі оның шартын оқиды, сонан соң мүғалім: "ал сонымен жатгығудағы басым нәрсе не болды?" деген сияқты сүрау қояды. Мүнда оқушылардан сол жаттығуды қалай орындайтындыктарын сүрауға да болады.

Сойтіп, сабақтың ор болімі немесе әр кезеңі ор түрлі үйымдастырылады. Бүл—мүғалімнің қабілеттілігі мен шеберлігіне байланысты. Алайда жоғарыда корсетілген бөлімнің барлығы бірдей бір сабақта іске аса бермеуі мүмкін.

Сабақтың қай түрі болмасын, барлығықца да мынадай дидактикалык талаптар іске асырылуға тиіс:

1. Жоғарыда корсетілгендей, сабақтың тақырыбы мен мақсатына окушылардың анық түсінуі қажет. Сабақтың мақсатын білсе, оқушы соған жеткенше асығады. Кейде окушының жүмысында қате бар. Оны қалай табуға болады? Дүрысы қалай болар еді? Сияқты сүрақтарды шешу проблемасын да қоюға болады. Сабақтың соңында сол күнгі оқушылардың

89білген жаңалықтары, оны білу не үшін керектігі анықталады. Егер оқушылар ана тілінен алатын білім, білік, дағдының өр кішкене болшегінің не үшін керектігін білсе, жүмысты ынталана орындайды.

2. Материалды түсіндіруде жаңа материал отілген материалдармен байланысты және оған негізделіп келуі шарт; білімдік, дамытушылық, торбиелік маңызы күшті мысалдар іріктеліп алынып, балалардың белсенділігін арттыру, оз беттерімен орындау қабілеттерін күшейту, қорытынды шығарту, дөлелдету сиякты жүмыстар кеңінен қолданылуы қажет.

3. Жаттығудың формасы мен түрлері мейілінше түрлендіріліп отырылуға тиіс (сан алуан грамматикалық жүмысгар, көшіру, диктанттар, сойлем қүрастыру, мазмүндама, шығарма т.б.).

4. Әр сабақта отілген материал қайталанады. Ол үй тапсырмасын тексеру кезінде болсын, жаңа материалды түсіндірудің алдында болсын, түрлі жаттыгулар арқьиы жүргізіле береді. Қайталау арқылы үмытылғандар қайта жаңғырығады, беки түседі. Оқу жылының басында немесе токсан аяғында, кейде бір үлкен тақырыпты аяқтағанда, жоғарыда көрсетілгендей, түтас сабақ — отілген материалды кайталауға арналады.

5. Сабақтың ор минутын үнемдеп пайдалану кажет. Ол үшін сабаққа аддын ала жүйелі жоспар жасалады, түрлі керекті жабдықгар дайындалады. (Мүғалімнің тусіндірмесі қысқа, анық, қонымды тартымды болуы керек. Жаттығу тапсырмалары анык, оқушылар қайта-қайта сүрап, бір-бірінің зейінін болмейтіндей болғаны жон). Оқушылардың тілін дамыту жүмысы негізгі, басты міндет ретінде іске асырылады. Окушының создерді дүрыс айтуына, қажетті создерді іріктеп тауып алуына, сойлем, мөтін қүрауына коңіл боліп, олардың ойын оятып, пікірлерін долелдетіп отырған жон.