Тақырыбы: Өмірлік және жұмысқа қатысты қажеттіліктерді қанағаттандырудағы стресті басқару

ОРЫДАҒАН: Тоғанас Нұрай

1. 
   КІРІСПЕ
   

Стресс термині алғаш рет Психологиялық рефераттар журналында 1944 жылы пайда болды (Lazarus & Folkman, 1984). Стресс түсінігінің көпке танымал болуы Ханс Сельеге атты ғалымға байланысты болды, ол биолог ретінде стресс ұғымын физиологиялық түрде дененің оған деген кез-келген керек қажеттілікке бей спецификалық реакциясы деп санайды . Осыған байланысты ол әртүрлі стресстерге тән реакция бар екенін түсінді және ол реакциялардың жиынтығын жалпы бейімделу синдромы деп атады. Осы нақты емес термин әдеттегі реакция жаңа ситуациялар сияқты оң факторларды қоса алғанда, әсер мен стресстің кең спектрін тудыратындығын білдіреді.

Стрессті қандай жағдайда организмнен ерекше ынталандырулар пайда болған кезде пайда болатын және организмнің арнайы емес бейімделу механизмдерінің кернеуіне әкелетін күйі деп түсініледі. Сондықтан стрессті организмнің қоршаған ортаға тұрақты бейімделу процесінің байланысының бірі ретінде қарастыру қажет. Заманауи стресске қазіргі таңда да анық бір анықтама берілмеген, сондықтан қазіргі ғылым әдебиеттерде стресстің сипаты мен механизмдерін түсінудегі айырмашылықтарды көрсететін көптеген анықтамалар бар. Мысалы Ф.З. Мейерсон стрессті ағзаның кез-келген жаңа экологиялық факторға стандартты реакциясы ретінде анықтайды, ол организмнің гипофиз-адренальды және адренергиялық жүйелерінің активтенуімен көрінеді және бейімделу процесінің күрделі буыны болып табылады деп түсіндірсе, А.В. Валдман стрессті тек психологиялық және бейімделу процестерімен сипатталатын реакцияларды айтады . Р. Лазарус болашақта адамға қауіп төндіретін және қатерлі жағдайды жеңуге, қауіптен құтылуға ұмтылатын жағдайлардан пайда болатын бейспецификалық стресс пен психологиялық стресс ұғымдарын ажыратады. Ол стрессті реттеуші, екі бағытта қарым-қатынас ретінде түсіндіреді: қоршаған орта адамға әсер етеді, ал адам өз кезегінде қоршаған ортаға әсер етеді. Бұл жағдай көбінесе когнитивтік процесстердің өнімі, ой бейнесі мен жағдайды бағалау, өзіндік мүмкіндіктерді (ресурстарын) білу, экстремалды жағдайларда басқару тәсілдері мен мінез-құлық стратегиясын оқыту дәрежесі, оларды барабар таңдау .

Т. Сох адамның қойылған талаптарды орындау қиындығын немесе олардың қолда бар мүмкіндіктерге сәйкес еместігін түсінуі кезінде адамның қоршаған ортамен өзара әрекеттесуінің динамикалық жүйесінің бір бөлігі ретінде стрессті қарастыруды ұсынады. Бұл ретте негізгі физиологиялық реакциялар стрессордың жеке тұлғаға психологиялық әсерімен анықталады, ал жағдайды қабылдау процестеріне әсер ету стрессорлық жағдайларда адамның реакциясын басқарудың қуатты құралы болып табылады .

П.Д.Горизонтова стрессті төтенше тітіркендіргіштің әсеріне ағзаның ерекше реакциясы ретінде бейімделудің жүйке және гормоналды буындарының қосылуын тудырады деген анықтау береді.

Б.М. Федоров стрессті ағзаның әл-ауқатына қауіп төндіретін немесе күнделікті тербелістер ауқымын айтарлықтай асыра отырып, оның бейімделу мүмкіндіктерін қарқынды жұмылдыруды талап ететін факторлардың әсеріне байланысты туындайтын генерацияланған кернеу реакциясы ретінде қарастырады.

Бұл ретте стрессорлық әсердің сипатына, күші мен ұзақтығына, нақты стрессорлық жағдайға, ағзаның бастапқы жағдайына және оның функционалдық резервтеріне байланысты генерализацияланған реакцияның ағымы, әсіресе тұтас ағзаның жүйеаралық байланыстарының процесіне тартылуына қатысты өзгереді. Жалпы мағынада психологиядағы стресс деп қазір жалпы қозудың психикалық жағдайы, қиын, ерекше, экстремалды жағдайларда әрекет ету кезіндегі психикалық стресс деп түсіндіріледі. Бейімделу мәні ағзаны сақтауды, оның дамуын және қалыпты тіршілік әрекетін қамтамасыз ететін ортаның жаңа жағдайында ағзаның функцияларын қайта құруға әкеледі.

Соңғы жылдары стресс мәселесі әлемдік психологиялық ғылым мен тәжірибеде өзекті тақырыптардың бірі ретінде қарастырылуда. Кеңестік психологияда жастар ортасындағы психологиялық стрессті зерттеуге басты назар аудартылды. Жастардағы психологиялық стрессті бастан кешіруі көптеген факторлармен шарттасады.

2. 
   
   
   жүктеу/скачать 59,46 Kb.
   
   Достарыңызбен бөлісу: