Тақырыбы: тұтас педагогикалық процестің мәні мен құрылымы. Мақсаты

Абстрактіден ("қалыптасу сәті") бірінші ретті "адам" жүйесіне және одан әрі жоғары ретті жүйелерге көтерілу арқылы педагогикалық процестің қысқаша сипаттамасы жүйе ретінде жалпы білім беретін мектептердің педагогикалық процесінің бірқатар тән белгілерін (олардың түрлеріне қарамастан) бөліп көрсетуге мүмкіндік береді:

- бұл әлеуметтік жүйе, ол адамдардың өзара әрекеттесуіне байланысты бар;

- мектептің педагогикалық процесі көп деңгейлі және көп құрылымды құбылыс болып табылады, өйткені ол жүйелерді аз тәртіпте "сіңіреді" ;

- жүйе тек іс-әрекеттермен алмасу кезінде жұмыс істейді: егер мұғалімдер әртүрлі (адамға тән) іс-әрекеттерді үйретсе, онда студенттер оларды игере отырып, педагогикалық процестің белсенді қатысушылары болады, олар тек репродуктивті ғана емес, сонымен қатар шығармашылық трансформациялық белсенділікке де дайын болады;

- педагогикалық үдерістегі мұғалімнің басқару объектісі оқушылардың іс-әрекеті болып табылады;

- іс-әрекеттің барлық элементтері (мақсат, міндеттер, мазмұн және т. б.) жүйенің компоненттері болып табылады, өйткені ересектердің (ата-аналардың, мұғалімдердің) іс-әрекеті баланың іс-әрекет элементтерін игеруіне бағытталуы керек);

- педагогикалық үдерістегі мұғалімнің басқару пәні қызмет субъектілері арасындағы қарым-қатынас болып табылады. Субъектілердің өзара әрекеттесуі олардың дамуының шарты болып табылады.

Таңдалған белгілерге сүйене отырып, анықтаманы тұжырымдауға болады: педагогикалық процесс-бұл мұғалімдердің қатысуымен және басшылығымен жүзеге асырылатын, әлеуметтік тәжірибені игеруге және әр оқушының жеке басын қалыптастыруға, жұмыста және қоғамдық өмірде өзін-өзі дамытуға және жүзеге асыруға дайын студенттердің бірлескен әрекеті. Осы анықтамадан педагогикалық процестің оқу және оқудан тыс салаларының бірлігі қажеттілігі туындайды, оған қатысу студенттер үшін жеке тұлғаны қалыптастырудың маңызды шарты болып табылады және бұл процестің тұтастығын қамтамасыз етеді.

Сонымен қатар, Тұжырымдаманың ұсынылған анықтамасының мазмұны тұтас педагогикалық процестің бірқатар қасиеттерін көрсетеді:

- педагогикалық процесс - бұл әлеуметтік жүйе, оның қызметі оның қатысушылары арасындағы қызмет алмасуымен анықталады;

- оқушылар үшін ынтымақтастық (тек мұғалімдермен ғана емес, мұғалімдермен де, бір-бірімен де) әр түрлі қызмет түрлерін тез игерудің, яғни педагогикалық процесте қызмет субъектілері болудың шарты болып табылады: "педагог-оқушылар" жүйесінің тұтастығы педагогикалық процесс ішіндегі әртүрлі тәртіп жүйелерінің өзара әрекеттесуіндегі мақсат пен нәтиженің бірлігімен анықталады;

- педагогикалық процестің негізгі интегративті сапасы гетерогенді бірлік деп саналуы керек, мұнда ішкі жүйелердің оқушылардың жеке басының қалыптасуына өзара қиылысатын әсерінің үздіксіздігі қызмет субъектілерінің (мұғалімдер мен оқушылардың) трансформациялық белсенділігімен анықталады.

Нысанның қасиеттері оның қасиеттерінде көрінеді, онсыз педагогикалық процесс өзінің ерекшелігін жоғалтады:

- процеске қатысатын барлық субъектілердің бірлесіп бөлінген, кооперацияланған қызметінің қажеттілігін айқындайтын белсенділік пен қарым-қатынас бірлігі;

- әртүрлі тәртіптегі кіші жүйелердің функционалдық мамандануы;

- субъектілердің өзара әрекеттесуі нәтижесінде пайда болатын әртүрлі қатынастардың жиынтығы.

Осылайша, педагогикалық процесс өзін тұтасымен көрсете алады, бірақ егер арнайы ұйымдастырылған қызмет болса-субъектілердің өзара әрекеттесуі. Егер субъектілердің өзара әрекеттестігі орнатылса, онда "мұғалім - оқушы"жүйесі орынды жұмыс істей алады. Бірақ "мұғалім - оқушы" жүйесінің дамуын болжау үшін мұғалім еңбек процесінің әртүрлі элементтері арасында байланыс орната білуі, оның жалпы құрылымын көре білуі керек екенін түсіну керек, өйткені тұтас педагогикалық процестің жүйелік-құрылымдық сипаттамасы алдағы іс-әрекеттің ақыл-ой моделін қалыптастырудың кілтін береді.

Мұғалім КҚО-ның негізгі құрылымдық компоненттерін білуі керек:

- қызмет мақсаты;

- мақсатқа жету үшін шешілуі қажет осы қызметтің міндеттері;

- қызметтің мазмұны (нақты не істелетін болады);

- құралдар (қызмет қалай және не арқылы жүзеге асырылады);

- қызметті ұйымдастыру нысандары;

- қызмет әдістері мен тәсілдері;

- белгіленген мақсатқа жету үшін қамқорлықтағылар орындайтын нақты тапсырмалар.

Сонымен, мұғалімнің КҚО-дағы педагогикалық іс-әрекеттің құрылымдық элементтерінің өзара тәуелділігі мен өзара байланысын түсінуі және түсінуі арқылы мұғалімдер мен студенттердің өзара әрекеттесуінің педагогикалық тұрғыдан орынды процесі жүзеге асырылуы керек. Мұғалімнің КҚО-ның кез-келген құрылымдық компонентін білмеуі немесе түсінбеуі оқушылардың дайындық сапасына теріс әсер етеді.