Тақырыбындағы халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары

215 

(ЦИК) 16 мен 51 жасқа дейінгі аралықтағы жеткілікті білімі бар барлық адамдарды сауатсыздықты жою 

жұмысына  қатысуға  тарту  туралы  қаулы  қабылдады.  1924  жылдың  ақпанында  елімізде  «Сауатсыздық 

жойылсын»  қоғамы  құрылды.  Ал  бір  жарым  жылдан  кейін,  яғни  1925  жылы  мамырда  Қазақстандағы 

сауатсыздық  қозғалысына  кең  серпін  берген  «Сауатсыздық  жойылсын»  қоғамының  Бүкілқазақстандық 

бірінші съезі өтті.  

Алайда, «саутсыздықты жою қиын жағдайда жүргізілді: қаржы, мұғалімдер мен оқулықтар, көмекші 

құралдар,  жазу  құрал-жабдықтары  жетпеді.  Ойластырылмай  жасалған  алфавиттік  реформалардың 

жүргізілуі де істі қиындата түсті» [1, 4 б]. Ғалым Ж.Е. Өтебалиевтің мәлімдеуінше, сауатсыздарға арнал-

ған  алғашқы  мектептер  Алматыда,  Ақмолада,  Семейде  және  Әулиеата  қалаларында  ашылды  [2,  34  б]. 

Сауатсыздар мен шала сауаттыларды оқытудың мына түрлері қолданылды: а) оқу мерзімі 3 айлық сауат 

ашу пункттері; ә) аудан орталықтарында жыл бойы жұмыс істейтін тірек-базалық сауат ашу пункттері; б) 

6-

10  айлық  сауат  ашу  мектептері;  в)  шала  сауаттылардың  бір-екі  жылдық  мектептері;  г)  тұрақты 

мектептер  (әйелдер  курстары  мен  жасөспірімдер  мектептері).  1925  жылы  көшпелі,  жартылай  көшпелі 

аудандарда  өздігінен  жұмыс  істейтін  сауат  ашу  пункттерінің  саны  639-ға  жетті,  бұларда  16365  адам 

оқыды» [3, 46 б]. 

Сауатсыздықты жоюды жүзеге асыру шаралары қазақ мектептеріне керекті оқулықтар мен қажетті 

оқу құралдарының санының артуына септігін тигізді. «Мәселен, 1934 жылы тиражы 596 мың дана небары 

4 оқулық шығарылса, 1935 жылы тиражы бір миллион жарымға жететін 15 оқулық шығарылды. Ал 1935 

жылы бастауыш мектептер үшін көп тиражбен «Селолық жерлерге арналған әліппе», «Жұмысшыларға 

арналған әліппе», «Сауатсыздарды оқыту методикасы», «Шала сауаттыларды оқыту методикасы», «Шала 

сауаттылар  мектебіне  арналған  қазақ  тілі  грамматикасы»,  «Сауатсыздар  мектептеріне  арналған 

программа» сияқты оқулықтар шығарылды» [3, 54 б]. Сондай-ақ ересек мектептердің мұғалімдеріне әдіс-

темелік көмек көрсету мақсатында «Ауыл мұғалімі», «Жаңа мектеп» сияқты журналдарда, республика-

лық, облыстық, аудандық газеттердің беттерінде халықтың сауатын көтеру жолында арнаулы материал-

дар басылып жатты. Бұл ретте Ш.Х. Сарыбаевтың «Сауатсыздықпен күресу жолдары» [4], Т.Шонанұлы-

ның  «Ересектерді  сауаттандыру  әдісі»  [5]  атты  мақалалары  мен  сауаттылыққа  үйретудің  бір  кепілі 

сауатты  жаза  білуге  үндеген  Қажым  Басымовтың  «Емлемізді  түзеу  туралы»  [6], «Жаңа  емлеміздің 

ережелерін  түсіндіру  ретінде»  [7], «Жаңа  емлеміздің  ережелері  жөнінен»  [8], «Емле  сөздігіне  негізді 

тиянақ керек» [9], «Түрлі түсті сөздердің жазылуы туралы» [10] атты бір топ мақалаларының жарияланып 

жатты. Осы тұста айта кету керек, жалпы қалың бұқараны сауаттылыққа жетелеген тілші-ғалымдардың 

ішінде сауатты жазу мәселесіне, емле мен орфографияға үлкен мән беріп, мақалаларымен (30-ға жуық) 

баспасөзде  белсенді  түрде  танылғандардың  бірі  осы  Қажым  Басымов  болды.  Сондықтан  да  сауатсыз-

дықпен күрес шарасында ғалымның да қомақты үлесі бар екенін баса айта кеткеніміз жөн. 

Мектеп  санының  артуы,  училищелер,  техникумдар  мен  ағарту  институттарының  ашылуы,  жаппай 

сауатсыздықты  жою  тәрізді  жалпыхалықтық  мәселелермен  қатар  20-30  жылдар  еншісінде  тағы  бір 

атқарылуға  тиісті  шаралардың  қатарында  қазақ  тілінде  оқулықтар,  оқу  құралдарын  бастырып  шығару, 

ұстаздарға әдістемелік  көмекші  құралдар, грамматикалық анықтағыштар, сөздіктер  шығару, қазақ тілін 

ғылым тіліне айналдыру, халықтың мәдениетін  баспасөз арқылы көтеру секілді сан-салалы істер кезек 

күттірместен орындалып жатты. Әрине, оқулық пен кітап жөнінде әңгіме қозғағанда, қазақ балаларына 

оқулық жазған ағартушы Ыбырай Алтынсарин мен ұлтының әліппесін әрлеген әліпбидің атасы Ахмет 

жүктеу/скачать 7,82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: