Тақырып. Дамуында ауытқуы бар балалардың танымдық сферасы және жеке психологиялық ерекшеліктері-2сағат

Қарастырылатын сұрақтар: 
1. Ақыл-ой кемістіктің клиникалық формалары. 
2. Олигофренияның этиологиясы(эндо- және экзогенді факторлар) 
3. Дебилдік,имбецилдік,нақұрыстық. 
4.
- Көмекші мектепте баланың оқуына кедергі болатын ақыл-ойы кемістіктің барлық 
формаларын атап шығу. 
Әдебиеттер: 
1.Власова.Т.А.,Певзнер М.С. О детях с отклонениями в развитии.М.,1973. 
2.Гаврилушкина О.П. Воспитание и обучение умственно отсталых дошкольников. М.,1985. 
3.Основы дефектологии. В.А.Лапшин,Б.П.Пузанов.М.,1991. 
4.Основы специальной психолгии. Под ред. Л.В.Кузнецовой.М.,2003. 
5.Психология аномальных детей и подростков-патопсихология.М.-Воронеж.,1996. 
6.Рубинштейн С.Я. Психология умственно отсталого школьника.М.,1979. 
 
Дәріс №2 
Тақырыбы: «Кемістік және компенсация» (1 сағат) 
Жоспар: 
1. Норманың үш мәні (статистикалық, функционалды,идеалды) 
2. «Кемістік»және «компенсация» түсінігі. 
3 Біріншілік кемістік және екіншілік ауытқу. 
Мақсаты: Студенттердің норма мәні туралы көріністерін қалыптастыру және Л.С.Выготскийдің 
біріншілік кемістік және екіншілік ауытқу туралы білімдерін белсендіру. 

1. «Норма» 3 мағынада қарастырылады: статистикалдық, функционалды және идеалды. 
Статистикалық норма-бұл бірдей жастағы, мәдениеттегі және т.б адамдар популяциясының топтар 
өкілдерін тексеру кезінде алынған орташа сапалық-көлемдік көрсеткіштермен сәйкес адам 
психоәлеуметтік дамуының осындай деңгейі. Статистикалық нормаға бағдарлануда ең алдымен 
арнайы психология-педагогикалық кейде медициналық көмекті қажет ететін дамуындағы 
кемістіктерінің көріну және олардың патологиялық шараларды анықтау кезеңі өте маңызды. 
Функционалды норма-бұзылыс сипатына тәуелсіз адаммен бір уақытта реабилитация жұмысы 
мақсатында және шығу нүктесі болып табылатын дамудың жеке нормасы. 
Идеалды норма-бұл ол үшін оптималды әлеуметтік жағдайларда жеке тұлғаның оптималды дамуы. 
Осылай біз баланы қалыпты деп есептейміз: 
-оның даму деңгейі оның жасындағы және жынысындағы балалардың көпшілігінің деңгейімен 
сәйкес болған кезде; 
-бала өзіндік көңіл-күйіне, жеке ерекшеліктеріне, қабілеттері мен мүмкіндіктеріне, өзінің ағзасы 
және қоршаған орта жағынан күй-ықпалдарды жоюмен сәйкес дамыған кезде; 
-мінез-құлықтың өзекті формаларын анықтайтын қоғам талаптарына сәйкес бала дамыған кезде. 
«Кемістік» түсінігінде қатерлі және толық кемістік сипатына ие, қандай да бір ағза мүшесінің 
қызметінің жоғалуы немесе мүлдем болмауы, бұзылуы немесе зақымдануымен байқаланатынымен 
түсіндіріледі. 
«Компенсация» термині-дамымаған немесе зақымдалған функцияны сақталған немесе бұзылған 
функциялардың жартылай, қайта құру жолымен орын толтыруын білдіреді. 
3. 30 жылдары белгілі психолог Л.С.Выготскиймен кемістікті дамудың күрделі құрылымы туралы 
идеясы ұсынылды,ең алдымен, аурушасау ықпалымен үздіксіз пайда болатын біріншілік кемістік 
ажыратылды, сонымен қатар біріншілік кемістіктен пайда болған екіншілік кемістіктің бірқатары 
бөлініп шығарылды. 
Біріншілік кемістіктің мысалы ретінде есту анализаторының зақымдалуы нәтижесінде естіп-
қабылдауының бұзылуы, екіншілік- сөйлеу тілінің дамымауы, яғни мылқаулық болуы мүмкін. 
Өзіндік бақылау үшін сұрақтар: 
Статистикалық, функционалды және идеалды нормалардың мазмұның ашу. 
«Кемістік» және «компенсация» түсінігі. Біріншілік кемістік және екіншілік ауытқу. 
Әдебиеттер: 
Дефектологический словарь.М.,1970. 
Основы дефектологии. В.А.Лапшин, Б.П.Пузанов.М.,1991. 
Основы специальной психологии. Под ред. Л.В.Кузнецовой.М.,2003. 
Психология аномальных детей и подростков-патопсихология. М.-Воронеж.,1996. 
Дәріс №3 
Тақырыбы: Ақыл-ой кемдікдіктің клиникалық сипаттамасы» (1 сағат) 
Жоспар: 
Ақыл-ой кемдіктің клиникалық формалары. 
Олигофренияның этиологиясы. 
Олигофрения кезінде ақыл-ой дамуының сатысы. 
Мақсаты:Студенттердің ақыл-ой кемістігінің негізгі клиникалық сипаттамасы (формалары, 
этиология сатылары) туралы көріністерін қалыптастыру. 
1. Ақыл-ойы кемістігінде тұрақты қайталанбайтын психикалық бұзылыстары, бірінші кезекте 
интеллектуалды дамуының органикалық шартталған жетіспеушілікпен немесе бас миының ерте 
зақымдануымен байланыстылығын түсіну қажет. Ақыл-ойы кем балалар жалпы мектепте оқуға 
қабілетсіз. Ақыл-ойы кемдіктің ауыр сатысындағы балалар мектеп білімдерін және дағдыларын 
меңгеру жағдайында емес. 
Ақыл-ойы кемдіктің негізгі клиникалық сипаттамасы зақымдалу патогенезімен, зақымданудың 
әсер ету уақытымен тығыз байланысты. 

Онтогенздің ерте кезеңінде (1,2-2 ж. дейін) ОЖЖ (орталық жүйке жүйесі) зақымдалуы кезінде, ең 
алдыымен қатпарлық жүйелердің қалыптасуы, онтогенезде жасырың жүйелерінің қалыптасуы 
зақымданады. Бұл жағдайда олигофренияның әртүрлі нұсқасы турралы айтылады. 
Ересектеу жаста зақымданудың ықпалы кезінде бас миының қатпарлы жүйелерінің қатысты 
жетілу кезеңіндегі зақымдануларында, бұл жерде деменцияның әр-түрлі нұсқасы туралы 
айтылады. 
«Олигофрения» (ақыл-ой кемдігі) термині ауру жағдайындағы жинақталған топтарын қосатын 
клиникалық бейнесі келесі негізгі көріністермен сипатталады: 
- қайталанбайтын жалпы дамымаушылығының құбылысы. 
- интеллектуалдық кемістік құрылымында абстракты ойлаудың болуы. 
- прогредиенттіліктің болмауы. 
Олигофренияның клиникалық формалары: 
- олигофренияның күрделі емес формасы. 
- нейродинамикалық бұзылыстарымен күрделенген олигофрения. 
- психопатологиялық бұзылыстарымен күрделенген олигофрения. 
- эпилептиформалы бұзылыстарымен күрделенген олигофрения. 
- мидың маңдай бөлігінің қызметтерінің ауыр бұзылыстарымен күрделенген олигофрения. 
- жеке анализаторлар жүйелерінің ауыр бұзылыстарымен күрделенген олигофрения. 
- органикалық деменция. 
- эпилептикалық деменция. 
- шизофрениялық деменция. 
2. Олигофрения себептері әр-түрлі. Этиологиялық белгілері бойынша олигофренияның 2 негізгі 
топтарын бөледі: 1-тұқымқуалаушылық патологиясымен немесе отбасында бар немесе берілген, 
индивидте алғашқы пайда болған патологиямен байланысты эндогендік (генетикалық) 
факторлармен шартталған. 2-экзогенді факторлармен шартталған (инфекциялар, интоксикация, 
бас сүйегінің жарақаттары- бұлар жүктіліктің ерте кезеңінде және постнатальдық онтогенезде іс-
әрекет етеді және пайда болады. 
3. Интеллектуалдық жетіспеушіліктің көріну сатысы бойынша олигофрения үш топқа бөлінеді: 
дебилдік, имбецилдік, нақұрыстық(идиотия) 
Дебилдік-олигофренияның деңгейі бойынша жеңіл және аз таралған формасы. Мұндай балалар 
көмекші мектеп оқушыларының негізгі контингентін құрайды,мұнда олар 8 жыл оқыту барысында 
жалпы бастауыш мектеп бағдарламасын меңгеруге алғашқы өндірістік дайындығын алуға 
қабілетті. 
Имбецилдік-дебилдікке қарағанда ақыл-ойы кемістіктің айтарлықтай ауыр деңгейі. Имбецилдік 
кезінде интеллектуалдық кемістіктің көрінуі әр-түрлі. Ақыл-ойы кемістіктің ауыр деңгейі кезінде 
(сөйлеу тілінің жеткілікті дамуында қарапайым тәжірибелік дағдыларын меңгеру қабілеті) 
дебилдіктен ажырату жиі нақты қиындықтарды тудырады. Бұл жағдайларда балаларды көмекші 
мектептің диагностикалық сыныптарына бағыттайды, онда интеллектуалдық кемістіктің көріну 
классификациясы оқу деңгейін анықтау негізінде беріледі. 
Нақұрыстық(идиотия)-олигофренияның 
ауыр 
формасы. 
Қабылдау 
қызметінің 
қатаң 
дамымаушылығы белгіленеді. Қоршаған ортаға реакциясы әлсіз және нақты емес. Өзіндік 
тұлғалықты сезінуі әлсіз. Ойлауы жоқ (алогия) 
Өзіндік бақылауға арналған сұрақтар: 
1. Ақыл-ой кемістіктің клиникалық формалары. 
2. Олигофренияның этиологиясы(эндо- және экзогенді факторлар) 
3. Дебилдік,имбецилдік,нақұрыстық. 
4. 
Әдебиеттер: 
1.Власова.Т.А.,Певзнер М.С. О детях с отклонениями в развитии.М.,1973. 
2.Гаврилушкина О.П. Воспитание и обучение умственно отсталых дошкольников. М.,1985. 
3.Основы дефектологии. В.А.Лапшин,Б.П.Пузанов.М.,1991. 
4.Основы специальной психолгии. Под ред. Л.В.Кузнецовой.М.,2003. 
5.Психология аномальных детей и подростков-патопсихология.М.-Воронеж.,1996. 
6.Рубинштейн С.Я. Психология умственно отсталого школьника.М.,1979. 
Дәріс №4 

Тақырыбы: «Ақыл-ойы кемістіктің ажырату диагностикасы» 
(1 сағат) 
Жоспар: 
- Көмекші мектепте тәсілдерге медициналық кері көрсеткіштері. 
- Ақыл-ойы кемістіктің ауыр формалары. 
Мақсаты:Көмекші мектепте оқытуға кері көрсеткіш болып табылатын ақыл-ойы кемістіктің 
формаларымен студенттерді таныстыру. 
1. Көмекші мектеп тәсілдеріне медициналық кері көрсеткіштері:А) Науқастар көмекші мектеп 
бағдарламасын меңгеруге қабілетсіз кездегі, ақыл-ойы кемдіктің ауыр формалары: 
- имбецилдік және нақұрыстық деңгейдегі олигофрения 
- резидуалды немесе ағымдағы сипаттағы органикалық деменция.,соның ішінде эпилептикалық 
сипатта болады. 
- Шизофрениялық деменция. 
Аталған ақыл-ойы кем балалар ата-аналарының қалауымен әлеуметтік қамтамасыздандыратын 
жүйелер мекемелеріне сәйкес бағытталады. 
В)Ақыл-ойы кемістігінің ауыр энцефалопатиялық және психикалық бұзылыстарының сәйкестенуі: 
- жұмысқа қабілеттілікке кедергі болатын ауыр психомоторлық тежелудің ақыл-ойы кемістігімен 
сәйкестенеді. 
- тырыспа, талмаларымен ақыл-ой кемістігінің сәйкестенуі. 
2. Көрсетілген психикалық бұзылыстары бар балалар жағдайының өткірлігіне байланысты балалар 
психоневрологиялық стационарларға немесе аурудың хроникалық формалары бар балалар үшін 
психиатриялық аурухананың бөлімшесіне жіберіледі. 
В)Сөйлеу тілі сенсорлық және қимыл сферасының патологиясымен байланысты психикалық 
дамудың кемістіктері: 
- саңыраулық. 
- нашар көру. 
- сөйлеу тілінің біріншілік дамымауы. 
- тірек-қимыл аппаратының біріншілік церебральды бұзылуы. 
Өзіндік бақылауға арналған сұрақтар: 
- Көмекші мектепте баланың оқуына кедергі болатын ақыл-ойы кемістіктің барлық формаларын 
атап шығу. 
Әдебиеттер: 
1. Власова.Т.А., Певзнер М.С.О детях с отклонениями в развитии.М.,1973. 
2. Гаврилушкина О.П. Воспитание и обучение умственно отсталых дошкольников. М.,1985 
3. Основы дефектологии В.А.Лапшин, Б.П.Пузанов,М.,1991. 
4. Основы специальной психологии. Под ред. Л.В.Кузнецовой.М.,2003. 
5. Психолгия аномальных детей и подростков-патопсихология. М.-Ворнеж.,1996. 
6. Рубинштейн С.Я. Психология умственно отсталого школьника. М.,1979. 
Дәріс №5 
Тақырыбы: «ПМПК-да балаларды тексеру» (3 сағат) 
Жоспар: 
1. Медициналық тексеру 
2. Педагогикалық тексеру 
3. Педагогикалық тексеру 
4 Логопедиялық тексеру 
Мақсаты:Студенттердің ПМПК-ның негізгі жағдайлары туралы білімдерін белсендіру. 
1 Медициналық тексеру-дәрігермен жүргізіледі (офтальмолог,отоларинголог және балалар 
психоневрологы): 
- офтольмологиялық тексеру 

- отоларингологиялық тексеру 
- соматикалық, неврологиялық және психиатриялық тексеру. 
2 Педагогикалық тексеру-психологпен немесе мұғалім дефектологпен жүргізіледі. 
Педагогикалық тексеру кезінде баланың интеллектуалды іс-әректтерінің әлсіз және күшті 
жақтарына көңіл аудару қажет. 
Педагогикалық тексеру педагогикалық документацияны зерттеумен жүруі қажет:бала 
мінездемесі,жұмыс дәптері,суреттер. 
Педагогикалық тексеру әңгімеден басталады. Әңгіме баламен эмоционалдық қатынас орнатуға 
бағытталған. Әңгіменің мазмұны баланың қоршаған орта туралы көріністерінің, оның 
қызығушылықтарының, сүйікті сабақтарында ерекшеліктерін анықтауға бағытталған. 
Бала іс-әрекетін бақылағанда қалай ол жаңа жағдайда өзін-өзі ұстайтынына, ары қарай жұмыс 
үшін дұрыс екпінді алатынына не көмектесетініне назар аудару қажет. 
Экспериментальды-педагогикалық тексеру: 
Әдістемелердің негізгі жинағы: 
- Сеген тақтасы 
- Сюжетті суреттер 
- 4-ші артық 
- Есте сақтауға арналған суреттер 
- Бөлшектенген суреттер 
- Россолимо әдістемесі 
- Әдеби мәтіндерді түсінуі 
Әдістемелердің қосымша жинағы: 
- Ұқсастық пен айырмашылықтарын табу 
- Мақал-мәтел және метафораларды түсінуі 
- Кооса кубиктері 
- Геометриалық фигуралардың классификациясы 
Қорытынды әңгіме 
Қандай тапсырма ұнағаның және ұнамағаның, қай жерде оңай немесе қиын болғаның анықтау. 
Әңгіменің соңында міндетті түрде баланы мақтау керек. Тексерудің соңында педагогикалық 
тексеруге талдау жасалады. 
Педагогикалық тексеру
Педагогикалық тексеруді педагогикалық тексеруден кейін жүргізу ұсынылады. Педагогикалық 
және педагогикалық тексеруді 1 маман мұғалім-дефектолог жүргізеді. 
Педагогикалық тексерудің мақсаты-оқушылардың меңгерген білімдерін, біліктілік және 
дағдыларды, жаңа түсініктерді меңгеру процессіндегі қиындықтардың шығуын орнату. 
Тексерудің алдында мұғалім педагогикалық документацияны зерттейді: балаға мінездеме, 
дәптерлер, өзіндік жұмыстар, суреттер, мүсіншелер және т.б 
Оқуы. 
Баланың 
оқу 
дағдысын 
тексеруде 
оқу 
дұрыстығы( 
қалдырып 
кету, 
ауыстыру, 
әріптерді,дыбыстарды, буындарды, сөздерді қысқарту) саналылық (сөз мағынасын түсіну), 
тездік(оқу темпі), мәнерлік( логикалық екпіндерді сақтау) сияқты көрсеткіштерін ескеру қажет. 
Жазуы 
Тексеру процессінде жазу, грамматика, дұрыс жазу техникасын меңгеру деңгейі анықталады. 
Санау 
Тексеру кезінде санау түсінігін, санау дағдыларын және тапсырмаларды шешуді меңгеру деңгейі 
анықталады. 
Логопедиялық тексеру 
- артикуляциялық аппарат жағдайы 
- сөйлеу тілінің жағдайы 
- фонематикалық есту қабілеті 
- дыбыс айту 
- сөз қоры 
- тілдің грамматикалық құрылысы. 
Өзіндік бақылау сұрақтары: 
1 Медициналық тексеру 
2 Педагогикалық тексеру 

3 Педагогикалық тексеру 
4 Логопедиялық тексеру. 
Әдебиеттер: 
1.Власова Т.А.Отбор детей во вспомогательную школу. М.,1983. 
2.Пожар Л. Психология аномальных детей и подростков. М.,1996. 
3.Усанова О.Н. Дети с проблемами психического развития. М.,1995. 
Дәріс №6 
Тақырыбы: «Көмекші мектеп және оның міндеттері» (1сағат) 
Жоспар: 
Көмекші мектептегі коррекциялық оқыту принципі. 
Көмекші мектеп бағдарламасы. 
Көмекші мектеп оқушыларының контингенті. 
Мақсаты:Студенттердің көмекші мектеп бағдарламасы бойынша балаларды оқыту мен тәрбиелеу 
ерекшеліктері туралы көріністерін қалыптастыру. 
1 Көмекші мектептің арнайы міндеті болып жалпы білім беру пәндеріне оқыту процесіснде ақыл-
ойы кем балалардың кемістіктерін түзету, кәсіби-еңбектік дайындығы, оқушылардың даму 
барысында жан-жақты тәрбиелік ықпал жасау табылады. Осыдан шығып көмекші мектептің 
негізгі міндеті-оқушыларды қазіргі өндіріс жағдайында жалпы жұмыс мамандығының бірінің 
өзіндік еңбек, іс-әрекеттеріне дайындау, яғни әлеуметтік-еңбектік бейімдеу болып табылады. 
Бұл міндет оқушыларға кәсіби-еңбектік білімдерді, біліктіліктен мен дағдыларды хабарлау 
жолымен шешіледі. 
2 Көмекші мектептің ерекше түзету міндеті арнайы оқу жоспарында және осы мектеп 
бағдарламасында жалпы мектептен айтарлықтай ажыратылады. 
Көмекші мектеп жоспарына кіретін оқу пәндері жүзеге асыру көзқарасында, оларда оқытудың 
түзетушілік принципі: 
- орыс тілі (ұлттық мектептер үшін- ана тілі) жалпы білім беру пәндерінің бірі. 1 ден 3 сынып 
аралығында оқытылады. 
- математика (1-9 сынып) 
- география (6-9 сынып) 
- тарих (7-9 сынып) 
- бейнелеу өнері (1-6 сынып) 
- ән айту және музыка (1-6 сынып) 
- дене тәрбиесі (1-9 сынып) 
- қол еңбегі (1-4 сынып) 
- кәсіби-еңбекке оқыту (5-9 сынып) 
3. Көмекші мектептің негізгі контигентін олигофрен балалар құрайды. Оларға келесі клиникалық 
белгілері бар балалар жатады: 
- М.С.Певзнер топтастыруы бойынша-олигофренияның 4 формасы (нейродинамикалық 
бұзылыстармен көрінген, танымдық іс-әрекеттің күрделі формасының және тұтас жеке тұлғаның 
дамымауымен көрінген негізгі олигофрения) 
- жыныс хромасомаларының кемістігі кезіндегі олигофрения (Кляйнфельтер синдромы кезіндегі 
жыныс хромосомаларының полисомасы кезінде, Шерешевский-Тернер синдромы кезіндегі 
олигофрениялар) 
- гидроцефалиямен күрделенген олигофррения. 
- тума сифилис кезіндегі олигофрения. 
- фенилкетонурия кезіндегі ақыл-ой кемістігі. 
- деменция. 
Терең ақыл-ойы кем балалар-имбецилдер-нақұрыстар-әлеуметтік қамтамасыздандыратын арнайы 
балалар үйлерінде орналасады. Терең ақыл-ойы кем балалар отбасында болған кезде, балалар 
инвалиді сияқты жәрдем ақы (пенсия) алады. 
Өзіндік бақылау сұрақтары: 

1 Көмекші мектептегі түзету принципі. 
2 Көмекші мектеп бағдарламасы. 
3 Көмекші мектеп оқушыларының контингенті. 
Әдебиеттер: 
1 Власова Т.А., Певзнер М.С. О детях с отклонениями в развитии. М.,1973 
2 Гаврилушкина О.П. Воспитание и обучение умственно отсталых дошкольников. М.,1985. 
3 Основы дефектологии. В.А.Лапшин,Б.П.Пузанов. М.,1991. 
4 Основы специальной психологии. Под ред. Л.В.Кузнецовой. М.,2003. 
5 Психология аномальных детей и подростков-патопсихололгия. М.-Ворнеж.,1996. 
6 Рубинштейн С.Я. Психология умственно отсталого школьника. М.,1979. 
Дәріс №7 
Тақырыбы:»Ақыл-ойы жетілмеген балалардың таным сферарасының ерекшеліктері» (1 сағат) 
Жоспар: 
1 олигофрен-балалардың сезінуі және қабылдауы. 
2 зейін. 
3 ес. 
4 қиял. 
5 ойлау. 
6 сөйлеу тілі. 
Мақсаты:Студенттердің ақыл-ойы кем балалардың таным сферасының ерекшеліктері туралы 
білімдерін қалыптастыру. 
1 Баланың қоршаған ортаны тануда маңызды рөлді сезіну мен қабылдау атқарады. Олар қоршаған 
әлеммен танысу үшін нақты базаны жасайды, ойлауды қалыптастыру үшін тәжірибелік іс-әректтің 
қажетті бағдары болып табылады. Ақыл-ойы кем балаларда қалыпты дамыған балаға қарағанда 
әртүрлі модальдікті, сәйкес обьектімен жағдайларды қабылдау бұзылысының орнына ие. 
Ақыл-ойы кем балаларға көріп қабылдау тән, ол қоршаған ортамен танысу мүмкіндіктерін 
шектейді, сонымен қатар оқуды меңгеруде кері әсерін тигізеді. 
Оқушылардың көру арқылы қабылдауын ажырату жетіспеушілігі түсі және түрлі-түсті реңдерді 
спектрі бойынша жақын, сол немесе басқа обьектіде орналасқан, осы обьектілерді жалпы көру, 
яғни оларға тән бөлшектердің, пропорциялардың және т.б құрылу ерекшеліктерінің сипаттамасын 
бөлудің жоқтығы. 
Ақыл-ойы кем балалар үшін обьектілер мен құбылыстарды өзіндік тану тән. Оқушылар өзгеретін 
жағдайларда өзінің көру арқылы қабылдауын бейімдей алмайды. 
Кеңістікте бағдарлау бұзылыстары- ақыл-ойы кемістігі кезінде анық көрінетін кемістік. Бұл 
кемістіктер мектепте оқыту кезінде нақты көрінеді. Ақыл-ойы кем оқушылардың түйсік 
қабылдауына қатысты кейбір экспериментальды мәліметтер бар. Түйсіктік іс-әрекеттерінің 
жеткіліксіз мақсатқа бағыттылығы және әлсіздігі, қол қимылдарының әркелкілігі, сәйкес, обьектіні 
тану кезіндегі қателердің үлкен көлемі табылды. Оқушылар үлкен көлемдегі заттарды,тегіс 
заттарға қарағанда жетістікті тануы орнатылды. Ақыл-ойы кем оқушылар әдетте обьектінің 
алғашқы тануымен қанағаттанады, ол 1-2 белгілерге негізделген. 
2 Ақыл-ойы кем балалардың зейінінің жетіспеушілігі көптеген зерттеушілермен анықталды. 
Оларға үлкен алаңдаушылықпен жүретін, тұрақсыз зейіні тән. Тұрақты зейіннің төмен деңгейі 
ақыл-ойы кем балалардың ерік-жігер қасиеттерінің дамымауымен байланысты. Оларға сонымен 
қатар әр-түрлі обьектілерде зейінін тұрақтандыру қабілетсіздігі сипатты. Бұл балалардың 
шыдамсыздық, тақырыпқа сай емес сұрақтар қою,жеке репликалардың бұрмалауы сияқты мінез-
құлқынан байқалады. 
Көмекші мектеп оқушыларының жасының жоғарлауыментұрақты зейінінің көлемі, оның 
төзімділігі және реттеу мүмкіндігінің көлемі бірнеше өседі. 
3 Ақыл-ойы кем оқушылар қысқа уақыттық еспен қолданады. Олар қызықты, назарын 
аударатынды есінде сақтайды. Олар оқу материалын есінде сақтау кезінде қиындықтарды сезінеді. 
Есте сақтау кезінде нақты көмекті материалдық мағыналық топтары,сонымен қатар сөздердің 
суреттермен сәйкес болуы немесе басқа көрнекі материалмен сәйкестігі арқылы көрсетеді. 

Оқушылар қысқа көлемді өлеңдерді, мүсіндерге қарағанда тез есінде сақтайды. Көмекші мектептің 
бастауыш сынып оқушылары материалды мұғалімнің даусы арқылы есінде сақтайды, ал жоғарғы 
сынып оқушылары материалды өзіндік оқу кезінде оңай есінде сақтайды. 
4 Ақыл-ойы кем балаларда мақсаттардың, мотивтердің және іс-әрекет құралдарының өзіндік 
сапасы байқалады. Бастауыш сынып оқушылары олардың алдында қойылған мақсаттарға өзінің іс-
әректтерін бағындыра алмайды. (іс-әрекеттің мақсаттқа бағыттылығы зақымданады) Ақыл-ойы 
кем балалар үшін қандай да бір мазмұнмен толықтанбаған ойын іс-әрекеттері тән. Ақыл-ойы кем 
балалардың мектепке деиінгі жасының соңында мектепте оқуға педагогикалық дайындығы 
қалыптаспайды. 
5 Мектепке дейінгі ақыл-ойы кем балалардың ойлау іс-әрекеттері үлкен қиындықпен 
қалыптасады. Оларға ойлаудың көрнекі-іс-әрекеттік формаларын қолдану сипатты. Көрнекі-
бейнелік ойлауды қажет ететін тапсырмалар мектепке дейінгі оқушылардың қиындықтар 
тудырады. Мектепке дейінгі балалар үшін ең қиын тапсырмалар ойлаудың сөздік-логикалық ойлау 
негізінде орындалатындар болады.(қиын емес тапсырмалардың мағынасын түсінбейді) 
Ақыл-ойы кем балаларда барлық ойлау іс-әрекеттерінің жетіспеушіліктері байқалады. (Олар 
«Бөлшектенген суреттер» тапсырмасын орындай алмайды) 
Арнайы оқыту арқылы оқушылардың ойлауы түзетіледі. Бірақ ол толық жойылмайды және 
қиындатылған тапсырмалар кезінде қайта табылады. 
6.Сөйлеу тілінің импрессивті жағы, сөз, дыбыстарды қабылдауды ажыратудың жетіспеушілігі тән. 
(75% балаларда дыбыстардың ажыратылу қиындығы байқалады) 
Сөйлеу тілінің экспрессивті жағы үшін сөз қорының кедейлігі, дыбыс айту бұзылыстары, сөйлеу 
тілінің 
лексико-грамматикалық 
құрылымының 
қалыптасуы,аграмматизмнің 
болуы, 
артикуляциялық аппарат кемістіктері. 
Өзіндік бақылау сұрақтары: 
1. олигофрен-балалардың сезінуі мен қабылдауы. 
2. зейін 
3. ес 
4. қиял 
5. ойлау 
6. сөйлеу тілі 
Әдебиеттер: 
1. Власова Т.А., Певзнер М.С. О детях с отклонениями в развитии. М.,1973. 
2. Гаврилушкина О.П. Воспитание и обучение умственно отсталых дошкольников. М.,1985 
3. Основы дефектологии. В.А.Лапшин, Б.П.Пузанов. М.,1991. 
4. Основы специальной психологии. Под ред.Л.В.Кузнецовой. М.,2003. 
5. Психология аномальных детей и подростков-патопсихология. М.-Воронеж.,1996. 
6. Рубинштейн С.Я. Психология умственно отсталого школьника. М.,1979 
Дәріс №8 
Тақырыбы: « Ақыл ойы кем балалардың жеке-педагогикалық ерекшеліктері. 
(3 сағат) 
Жоспар: 
Ақыл-ойы кем баланың жеке тұлғасы (эмоционалды-еріктік сферасы, мінезі, өзін бағалауы. 
Топтағы тұлға аралық қатынасы. 
Мақсаты: Студенттердің интеллектуалдық дамымаған балалардың негізгі жеке тұлғалық 
ерекшеліктері туралы білімдерін қалыптастыру. 
1 Мектепке дейінгі ақыл-ойы кем балалардың тұлғалық сферасының барлық аспектілері баяу, 
үлкен ауытқумен қалыптасады. Балаларға эмоционалдық дамуының артта қалуы тән. 
Ерік сферасы оларда бастапқы қалыптасқан кезеңде орналасқан. 
Ақыл-ойы кем балалардың өзін-өзі бағалауын экспериментті зерттеу жоғарылау шағының 
тұрақсыздығын белгілейді, бірақ оның жасына байланыстылығы бар. Мектепке дейінгі балалар 

үшін ,темпераменттік ерекшеліктері деңгейінде тән-моторлық белсенділіктің жоғарылығы, жоғары 
алаңдаушылық, көңіл-күй бұзылуы. Оларға қорқыныш, көбінесе ерте жастағы балалар үшін 
сипатты: ертегі кейіпкерлерінің қорқыныштылығы, жануарлар,қараңғылық. 
ПДТ(ЗПР) балалар эмпатияның деңгейі бойынша қалыпты дамыған құрдастарына, ақыл-ойы кем 
балаларға қарағанда жақын. 
Ақыл-ойы кем балаларға қарағанда, ПДТ (ЗПР) балалар алдын-ала оқу іс-әрекетінің сипаты 
туралы дұрыс көріністер жеткілікті. Бірақ бұл нақты емес, қалыпты дамыған құрдастарына 
қарағанда, олар көбінесе, мектепке дейінгі өмірге іс-әрекет алгоритмін сақтауын қалайды. 
2. Көмекші мектеп оқушыларының өзара тұлғалық қарым-қатынасын зерттеуде, көмекші 
мектептің бастауыш сынып оқушылары арасындағы қарым-қатынасының өзіндік құрылымына 
қарамай, сол заңдылықтар бойынша дамиды, яғни жалпы мектеп оқушылары арасындағы 
қатынастары сияқты және ойын,еңбек,оқу, интернатта бірігіп өмір сүру процессіндегі әлеуметтік 
қарым-қатынасындағы қажеттіліктеріне байланысты. Әр оқушыға ұжымда жағымды 
эмоционалдық өзін сезінуін және адекватты өзін бағалауын қалыптастыру және жеке өзара 
қатынас сферасындағы деңгейін қамтамасыз ету қажет. 
Оқушылар арасындағы өзара тұлғалық қарым-қатынасын зерттегенде, көмекші мектеп оқушылары 
мен жалпы мектеп оқушыларының арасындағы өзара қарым-қатынасы дамитын және 
жинақталатын, жалпы заңдылықтар анықталды. Одан басқа, көмекші мектептің жоғарғы сынып 
оқушыларының көбісі тұлғалық қатынастар жүйесінде өзінің бағалауының адекваттылығы және 
ұжымдағы өзінің орнын дұрыс бағалауын қалыптастыру белгіленеді. 
Өзіндік бақылау сұрақтары: 
Ақыл-ойы кем балалар тұлғасының ерекшеліктері. 
Ақыл-ойы кем балалардың өзіндік тұлға аралық қатынасы. 
Әдебиеттер: 
Выготский Л.С. Проблемы дефектологии. М.,1995. 
Дети с нарушениями развития. Хрестоматия. М.,1995. 
Пожар Л. Психология аномальных детей. М.,1996. 
Рубинштейн С.Я. Психология умственно отсталого школьника. М.,1986. 
Усанова О.Н. Специальная психология. М.,1990. 
Дәріс №9 
Тақырыбы: «Зияты дамымаған балалардың әлеуметтік бейімдеу және интеграция жағдайлары» 
(1сағат) 
Жоспар: 
Көмекші мектеп бітірушілерінің әлеуметтік-еңбекке бейімделуі. 
Оқытудың интеграциясы. 
Мақсаты: Студенттердің әлеуметтік бейімдеу және ақыл-ойы кем балалардың интеграциясы 
туралы көріністерін қалыпттастыру. 
1 Кәсіби бағдарлану, еңбекке оқыту және тәрбиелеу, көмекші мектеп бітірушілерін әлеуметтік-
еңбекке бейімделу мәселелерінің шешімін олигофренопедагогиканың әлеуметтану мен құқықтың 
тығыз байланысымен анықталады. Кәсіби-еңбекке оқыту сабақтарында материалдардың 
технологиялық ерекшеліктерін және қүралдарды зерттеу барлық сезім мүшелерінің белсенді 
жұмысы негізінде жүреді. Оқушы шығатын материалды оқыған кезде бұлшықет-қимылдық 
сезімдер, барлық анализаторлар іс-әрекет жағдайына келтіріледі, өңдеу процессінде олардың 
қасиеттеріне белсенді ықпал етеді. Мұнда көмекші мектеп бітірушілерінің кәсіби-еңбектік 
дайындығының мәнін дамытатын және түзетумен бекітіледі. 
2 Қазіргі уақытта ауытқуы бар және қалыпты оқушылардың біріккен оқытуын ұйымдастыруға 
тырысудың көрінуі, интеграция мағынасын береді. 
Интеграция үшін келесі сипаттама тән: 
- интеграция динамикалық өзгеру сипатымен ажыратылады, оған әрқашан интеграцияның 
жетіспеушілігі қаупі бар. 

- интеграцияға тек қана арнайы жағдайда реабилитация, тәрбиелік және білім беру шаралары 
кезінде жүзеге асады. 
- интеграция өзін реабилитациялық қабілеттері, өзін тәрбиелеу және өзін жүзеге асырудың жоғары 
деңгейін ұсынады. 
- интеграция- ауытқуы бар балалар және жасөспірімдердің материалдық-техникалық жағдайларда 
бейімделуден тәуелді. 
Батыс елдерінде өткен ғасырдың соңында ауытқуы бар балаларды оқыту интеграцияланған 
бағдарламасы алғашқы рет пайда болды. Бірақ бұл бағдарламалар тек қана 60-80 жылдарында кең 
қолдана бастады. 
К.Хортон (1988) жиі қолданылатын 3 бағдарламаны келтірді: 
- Арнайы кабинет. 
Жалпы мектептегі арнайы мұғалім (дефектолог) толық ставкада жұмыс істейтін, арнайы-
педагогикалық кабинет. Ауытқуы бар бала қалыпты сыныптың мүшесі болып табылады және оған 
дефектологтың арнайы көмегі қажет болған жағдайда арнайы кабинетке бағытталады. 
Экономикалық аспектіде интеграцияланған бағдарламаның бұл түрі мектепте минимум 4 
ауытқуышылық бар бала болған жағдайда жүзеге асуы мүмкін. 
-«Саяхатшы мұғалім» бағдарламасы. 
Бағдарламаның бұл түрі үнемі арнайы мұғалімнің көмегін қажет ететін ауытқуы бар балаларға 
арналған. Арнайы мұғалім бірнеше мектептерде мұғалім-консультант ретінде жұмыс істейді. Ол 
көп уақытын қалыпты балаларға арналған сыныпта, мұғаліммен бірге өткізеді,ол ауытқуы бар 
баланың жеке қатынасында консультация өткізеді. 
- Бағдарлама «Мұғалім-кеңесші» 
Бағдарламаның бұл түрі арнайы педагогтың әр қашандағы көмегін қажет етпейді. Арнайы педагог 
өзі баратын мектептерде мұғалім-кеңесшінің рөлін атқарады. Уақытының көп бөлігін ол 
мұғаліммен бірге, ауытқушылықтары бар балаларға кеңес береді, қалыпты балалар оқитын 
сыныпта өткізеді. 
Профессор П.Миттлердің (1988) ауытқушылықтары бар балалардың жалпы мектепте 
интеграциясы келесі жағдайларды сақтаған кезде сәтті болуы мүмкіндігін айтады: 
- интеграцияланған оқыту қалыпты балалардың ата-аналарының қалауы негізінде жүзеге асады. 
- Оқыту кезінде ауытқуы бар балаға арнайы педагогикалық көмек көрсетілуі қажет. 
- Ауытқушылықтары бар балаларға қамқорлығы, қалған балалардың қамқорлығына зиян 
келтірмеуі қажет. 
- Интеграция, берілген мектепте орналасқан барлық құрамдарды қолдану негізінде жүзеге асуы 
қажет. 
- Ауытқуы бар бала мектеп іс-әрекетінде қалған оқушыларымен бірге қатысуы қажет. 
- Арнайы дайындықты дені сау балалардың мұғалімі сияқты, жалпы мектепте жұмыс жасайтын 
арнайы мұғалім де алуы қажет. 
Интеграция міндеттері. 
- жалпы мектептің, ауытқушылықтары бар балалардың қалыпты балалармен бірге оқитын, 
материалдық және техникалық құралдануы. 
- Ерте жастан бастап ауытқушылықтары бар балалардың іздеу шүйесін өңдеу және олардың ата-
аналарына отбасында педагогикалық және педагогикалық көмек көрсету 
- Ауытқушылықтары бар балалардың оқыту процессінде үздіксіз «көмек көрсететін көмекші 
мұғалімдер» категориясын енгізу. 
- Интеграция жағдайында оқытудың жағымды қатынасын қалыптастыру үшін ауытқушылықтары 
бар балалардың және олардың ата-аналары үшін тәрбиелік жұмысты бағыттау. 
Өзіндік бақылау сұрақтары: 
Көмекші мектеп бітірушілерін әлеуметтік-еңбекке бейімдеу. 
Интеграцияланған оқытудың жүйесі. 
Әдебиеттер: 
Выготский Л.С. Проблемы дефектологии. М.,1995. 
Дети с нарушениями развития. Хрестоматия. М.,1995. 
Пожар Л. Психология аномальных детей. М.,1996. 
Рубинштейн С.Я. Психология умственно отсталого школьника. М.,1986. 
Усанова О.Н.Специальная психология. М.,1990.

2.3 Практикалық (семинар)сабақтар жоспары (15 сағат): 
1 Тақырып «Кіріспе» (1 сағат) 
1.Сұрақтар: 
- олигофренопедагогика, психология ғылымдарының бағыты ретінде; 
- отандық және шетелдік ғылымдағы ақыл-ойы кемдігінің проблемалық жағдайлары. 
2.Практикалық бөлім: 
- сөзжұмбақтарды ұжымдық шешу 
3.Өзіндік жұмыс: 
- курс бойынша арнайы әдебиеттерден картотека жасау; 
-жалпы және арнайы әдістерді қолданғандағы ерекшелігін және айырмашылығын анықтау 
4.Өз өзін тексеруге арналған сұрақтар: 
- олигофренопедагогиканың пәні мен міндеттері; 
- педагогикалық зерттеу әдістері; 
- тарихи экскурс. 
5. Әдебиеттер: 
-Власова Т.А.,Певзнер М.С. О детях с отклонениями в развитии.М.,1973. 
-Основы дефектологии. В.А.Лапшин, Б.П.Пузанов.М.,1991. 
-Основы специальной психологии. Под.ред. Л.В. Кузнецовой.М.,2003. 
-Психология аномальных детей и подростков- патопсихология. М.-Воронеж.,1996. 
-Рубинштейн С.Я. Психология умственно отсталого школьника. М.,1979. 
2 Тақырып «Кемістік және компенсация» (1 сағат) 
1.Сұрақтар: 
- компенсация түсінігін қарастырғандағы тарихи аспект; 
- дефект құрылымының педагогикалық мәселесі 
2.Практикалық бөлім: 
- дамуында бұзылысы бар балалардың біріншілік кемістігіне және екіншілік ауытқуына мысал 
келтіру 
3.Өзіндік жұмыс: 
- Л.С.Выготскийдің белгілі жұмыстарының тізімін құру 
4.Өз өзін тексеруге арналған сұрақтар: 
- «дефект» және «компенсация» түсінігі; 
- Л.С.Выготскийдің дефект және компенсация туралы жазғаны; 
- ішкіжүйелік жүйеаралық компенсация. 
5.Әдебиеттер: 
-Дефектологический словарь.М.,1970. 
-Основы дефектологии. В.А.Лапшин, Б.П.Пузанов.М.,1991. 
-Основы специальной психологии. Под ред. Л.В.Кузнецовой.М.,2003. 
-Психология аномальных детей и подростков-патопсихология. М.-Воронеж.,1996. 
3 Тақырып «Ақыл-ой кемідіктің клиникалық сипаттамасы» (1 сағат) 
1.Сұрақтар: 
- ақыл-ой кемдігінің критериялары; 
- ақыл-ой кемдігінің негізгі формасының клиникалық сипаттамасы 
2.Практикалық бөлім: 
- тақырып бойынша тесттерды дайыныдау 
3.Өзіндік жұмыс: 
- ақыл-ойы кемдігінің барлық клиникалық сипаттамасы бойынша салыстырмалы кесте құру 
4.Өз өзін тексеруге арналған сұрақтар: 
- ақыл-ой кемістігінің клиникалық формалары; 
- олигофренияның этиологиясы; 
-олигофрения кезінде ақыл-ой дамымауының деңгейі. 
5.Әдебиеттер: 
-Власова.Т.А.,Певзнер М.С. О детях с отклонениями в развитии.М.,1973. 
-Гаврилушкина О.П. Воспитание и обучение умственно отсталых дошкольников. М.,1985. 

-Основы дефектологии. В.А.Лапшин,Б.П.Пузанов.М.,1991. 
-Основы специальной психолгии. Под ред. Л.В.Кузнецовой.М.,2003. 
-Психология аномальных детей и подростков-патопсихология.М.-Воронеж.,1996. 
-Рубинштейн С.Я. Психология умственно отсталого школьника.М.,1979. 
4 Тақырып «Ақыл-ойы кемістіктің ажырату диагностикасы» (1 сағат) 
1.Сұрақтар: 
- әлеуметтік қамтамасыздандыру жүйесінің мемекелері; 
- ақыл-ой кемдігінің ауыр түрі; 
- психикалық дамуының ауытқуы 
2.Практикалық бөлім: 
- глоссарий құрау 
3.Өзіндік жұмыс: 
- ақыл-ойы кемдігі бар балаларды түзету жолын анықтау 
4.Өз өзін тексеруге арналған сұрақтар: 
- көмекші мектепке қабылдаудың медициналық кері көрсеткіштері; 
- ақыл-ой кемдігінің ауыр түрлері; 
- психикалық дамудың аномалиясы. 
5.Әдебиеттер: 
-Власова.Т.А., Певзнер М.С.О детях с отклонениями в развитии.М.,1973. 
-Гаврилушкина О.П. Воспитание и обучение умственно отсталых дошкольников. М.,1985 
-Основы дефектологии В.А.Лапшин, Б.П.Пузанов,М.,1991. 
-Основы специальной психологии. Под ред. Л.В.Кузнецовой.М.,2003. 
-Психолгия аномальных детей и подростков-патопсихология. М.-Ворнеж.,1996. 
-Рубинштейн С.Я. Психология умственно отсталого школьника. М.,1979. 
5 Тақырып « ПМПК-да балаларды тексеру» (2 сағат) 
1.Сұрақтар: 
- ПМПК-да баланы тексерудің бірізділігі; 
- мамандардың қортындысы 
2.Практикалық бөлім: 
- ақыл-ой кем баларадың педагогикалық- педагогика тексеру дайындау 
3.Өзіндік жұмыс: 
- баланы педагогикалық-педагогикалық тексеру үшін әдістемелер дайындау 
4.Өз өзін тексеруге арналған сұрақтар: 
- медициналық тексеру; 
-педагогикалық тексеру; 
-педагогикалық тексеру; 
-логопедиялық тексеру. 
5.Әдебиеттер: 
- Власова Т.А.Отбор детей во вспомогательную школу. М.,1983. 
- Пожар Л. Психология аномальных детей и подростков. М.,1996. 
- Усанова О.Н. Дети с проблемами психического развития. М.,1995. 
6 Тақырып «Көмекші мектеп және оның міндеттері» (2 сағат) 
1.Сұрақтар: 
- көмекші мектептің арнайы міндеттері; 
- көмекші мектептегі оқу пәнінің негізгі сипаттамасы 
2.Практикалық бөлім: 
- көмекші мектепте сабақтың жобасың құрастыру 
3.Өзіндік жұмыс: 
- көмекші мектептің сыныбындағы негізгі пән бойынша оқу бағдарламасының сыныптың 
мазмұнын ойластыру 
4.Өз өзін тексеруге арналған сұрақтар: 
- көмекші мектепте түзете оқытудың принциптері; 
- көмекші мектеп бағдарламалары; 

- көмекші мектеп оқушыларының контингенті. 
5.Әдебиеттер: 
-Власова Т.А., Певзнер М.С. О детях с отклонениями в развитии. М.,1973 
-Гаврилушкина О.П. Воспитание и обучение умственно отсталых дошкольников. М.,1985. 
- Основы дефектологии. В.А.Лапшин,Б.П.Пузанов. М.,1991. 
- Основы специальной психологии. Под ред. Л.В.Кузнецовой. М.,2003. 
- Психология аномальных детей и подростков-патопсихололгия. М.-Ворнеж.,1996. 
- Рубинштейн С.Я. Психология умственно отсталого школьника. М.,1979.