Тарих 125 сұрақ Эф-22-5к1
Қазақ хандығы дәуірінің кезеңделуі
жүктеу/скачать 1,52 Mb. Pdf көрінісі
|
| 35. Қазақ хандығы дәуірінің кезеңделуі.
Бірінші кезең тағы да өз ішінде шартты түрде бірнеше кішігірім кезеңдерге бөлінеді. Олар – хандықтың құрылуы, күшеюі, әлсіреуі, қайта өрлеуі, өзара талас немесе текетірес, жоңғарлармен алғашқы күрес, «алтын ғасыр» кезеңдері. Тәуке хан қайтыс болғаннан кейін екінші кезең – бытыраңқылық кезең басталып Қазақ елінде –Ұлы жүзде, Орта жүзде және Кіші жүзде жеке хандар пайда болады. Қазақ хандығының бірінші кезеңінде 17 хан билік құрса, ал екінші кезеңде Үш жүзде хан болғандар саны 20-дан асады. 2. Қазақ хандығының құрылуы.1457 жылдың күзінде Әбілқайыр хан Сығанақ түбінде қалмақтардан жеңілгеннен кейін, Керей мен Жәнібек сұлтандар қол астындағы ру- тайпалармен Шу өңіріне келіп қоныстанып, Қазақ хандығының негізін салады. Мұхаммед Хайдар Дулатидің «Тарихи Рашиди» кітабында Қазақ хандығының құрылған жері - Шу бойы мен Қозыбасы деп айтылады. 1458 жылдың көктемінде Керейді ақ киізге көтеріп хан сайлайды. Әбілқайыр ханға наразы сұлтандар, әмірлер, ру-тайпа басылары Керей мен Жәнібекке келіп қосылады. Аз уақыттың ішінде халықтың саны 200 мыңнан асып түседі. Қазақ хандығының құрылуы осыған дейін бүкіл Қазақстан аумағында болған әлеуметтік-экономикалық және этно саяси процестердің заңды қорытындысы еді. 3.Қазақ хандарының барлығы Шыңғыс ханның ұрпақтары, яғни Шыңғыс хан әулетіне жатады. Қазақ Хандығы өз заманындағы ең қуатты елдерінің бірі болатын. Қасым хан тұсында Қазақ әскерінде жауынгерлер саны 300 мыңға жетті, ал Есім хан тұсында олардың саны 400 мыңнан асты. Осы хандар тек саясатпен ғана емес, соғыс ісімен, заңнамамен де айналысқан. Қасым хан дәуірінде "Қасқа жол", Есім хан тұсында "Ескі жол" және Тәуке хан заманында "Жеті жарғы" атты заңдар жинақтары жарық көрді. Қазақстанның алғашқы ханы болып Керей жарияланды (1458-73 ж.) одан кейін Жәнібек (1473-1480) Жетісуда берік қорғанысы бар Жәнібек пен Керей Жошы әулетінен шыққан сұлтанның Шығыс Дешті Қыпшақты билеу жолындағы күресіне қосылды. Бұл 1468 жылы Әбілхайыр өлгеннен кейін қайтадан өршіді. Соның нәтижесінде XV ғ. 70 жылдары қазақ хандығының шекарасы кеңейді. Оңтүстік Қазақстан қалалары үшін Шайбани әулетімен арадағы соғыстар Жәнібек ханнан кейін қазақ хандығының тізгінін ұстаған Бұрындық хан (1480-1511 жж.) тұсында да тоқтамады. 4.Қазақ хандығы құрылуының тарихи маңызы: 1. Kepeй мен Жәнiбек алғашқы қазақ хандар болып, қазақ мемлекеттілігінің негiзiн қалады. Ұрыс ханның саяси мұрагерлерi мен Ақ Орда дәстүрiнiң iзбасарлары болды. 2. Нақ Керей мен Жәнібекпен кызметiнiң арқасында XV ғасырдың екінші жартысында Дешті-Қыпшақта қазақ деген политоним пайда болды. Бұл атау өзбек- қазақтардан біртұтас халық атауы қазаққа өзгерді. 3. Керей мен Жәнібектің Әбілқайыр хандығынан бөлінуі далалық дәстүрге сай тәуелсіздікке деген талпыныс, көшпелі өмірде еркіндікті білдіру, яғни бұл хан билігіне қарсылық таныта алған батырлық қасиеттерін жоғалтпағаның, әлі де сыйлы екендігін дәлелдеуге тырысты. Сонымен, саяси, этникалық алғышарттарын ескере отырып, Керей мен Жәнібектің "көшпелі өзбектерден" бөлінуі - Әбілқайыр ханның әлсіреуіне, жаңа мемлекет- Қазақ хандығының құрылуына, жаңа этноним- "қазақ" атауының пайда болуына , жаңа термин "Қазақстан" ұғымының дүниеге келуіне себепкер болды. Қорытындылай келе қазақ хандығының құрылуы мен нығаюы қазақ хандығындағы ішкі феодалдық қырқыстар мен таластартысты тоқтатты.Адам өліміне,өріс бұзылуына әкеп соғатын тайпааралық қақтығыстарға тыйым салынды.Ел ішінде тыныштық берік орнап ,береке –бірлік кең өріс алды.Қазақ хандығының нығаюы көшпелі шаруалардың бұрыннан қалыптасқан дағдылы мал жайылымдарын жыл мерзімдері бойынша тиімді пайдалануына жағдай жасады. жүктеу/скачать 1,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|