Тарихымызды тайсалмай зерттеген
жүктеу/скачать 19,12 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Дайындаған Дәуіржан Т ЛЕБАЕВ
- ...Облыстық «Орал өңірі» газетіндегі қызметі өткір мақалаларымен оқығандар есінде қалды. Бірер жылда елге танылды. Мұғалімдер білімін
- ӨЗЕНДЕР ӨРНЕКТЕГЕН ӨЛКЕ
- ТӘУЕЛСІЗДІК ЖӘНЕ ТАРИХИ САБАҚТАСТЫҚ
- Амандық БАТАЛОВ, Алматы облысының әкімі асырлар керуеніне ілескен Ұлы Дала елінің ұрпақтары небір қилы заман, қиын кезеңдерді басынан
Малақ. Т рт түлікке қатысты с здерді тарқатқанымызда «тезек» с зін келтіретініміз бар. Осы тезек с зінің синоним нұсқасы – малақ деп айтылатынынын білеміз бе? Малақ деп сиырдың тезегін атайды. Кейбір ңірлерде жылқының тезегі де малақ делінеді. Үйез. Малақ с зімен мағыналас ретінде «үйез» с зін атап туімізге бо- лады. Үйез деп сиыр иірілген жердің тезегін атайды. Жалпы, үйездің зге де мағыналары бар. Мысалы, үйездеу – шыбындау (ыстық күндері жылқының, қойдың, т.б. жануарлардың шыбын- нан, б гелектен, сонадан қорғанып, тұмсықтарын бір-бірінің к леңкесіне жасырып, топтанып тұруы). Шанышқан. Сиырға сәйгел тисе оның мазасы қашып, бір орында тұрақтай алмай, әрі-бері шапқылап жүретіні мәлім. Шанышқан с зінің мағынасына келетін болсақ, оқыр, сәйгел деген білдіреді. Л и к е . А н а т і л і м і з д і ң с з д і к қорында малдың майына қатысты атаулар жиі ұшырасады. Мысалы, жамбас май, іш май, бүйрек май және т.б. Осы тұрғыдан келгенде «лике» с зі белгілі бір дәрежеде қызығушылық тудыратыны анық. Бұл к нерген с зге жататындықтан күнделікті естіп жүрген үйреншікті с з емес, әрине. Де- сек те, бұл атаудың мағынасы сиырдың шап майына қатысты айтылады, яғни оны «лике» дейді. Бұған байланысты «Лике болмаса желін толмас» деген мәтел де кездеседі. Қ а л т ы қ . Қ а з а қ т ы ң д ә с т ү р л і шаруашылығында қолдан жасалған б ұ й ы м д а р а з к е з д е с п е й д і . А ғ а ш ұсталары, темірден түйін түйетін небір шеберлер малдың мүйізінен де керемет дүниелер, күнделікті қолданылатын бұйымдар жасай білген. Солардың бірі – қалтық. Қалтық деп сиыр мүйізінен ішін ойып жасаған тостағаншаны а й т а м ы з . Қ а з і р г і т а ң д а м ұ н д а й тостағаншаны жасайтын шеберлер некен-саяқ. йткені күнделікті мірде біз сиырдың мүйізі к біне ұқсатылмай, пайдаға асырылмай жатқанын к реміз. Оның себебі, «қалтық» жасайтын шеберлердің аздығынан болар, бәлкім. йтпесе, сойылған сиыр малынан қаншама мүйіздер босқа қалып жатыр. Заманауи үлгіде әртүрлі кәдесыйлар (сувенир) неліктен жасамасқа деген ой да келеді. Ал «Қалтықты» жасаудың технологиясы – бұл да зерттеуді қажет ететін мәселе.
нің» де з орны бар. Ыдыс-аяқ ұғымын білдіретін с з. Нақтылай айтқанда, сүт құю үшін жасалған ұзынша қыш құ мыра. Кіреңкенің қалай жасала- тынын біле бермейтініміз рас. Бұл орайда ерекше мән беретін нәрсе – сүт құюға арналған ыдыстардың болғаны. Со лардың бірі – кіреңке. кінішке қарай, мұндай құмыралардың қазіргі таңда жасалмауынан бұл с з де бірте- бірте қолданыстан шығып, ұмытылуға айналды.
Жиында Солтүстік Қазақстан облы сы ның әкімі Ерік Сұлтанов жас ұрпақтың бойында қазақстандық патриотизмді қалыптастыру, оларды жұмыспен қамту, салауатты мір сал- тын ұстану, талантты жастарды қолдау мемлекеттік жастар саясатының басым бағыты саналатынын айтты. Жастарға сапалы білім беру мен жұмыспен қамтудың, қолжетімді баспанамен қамтамасыз етудің маңыздылығына тоқталды. ңірлік форум аясында дәстүрге сай осы жылы айтарлықтай жетістікке жет- кен жастар түрлі марапаттарға ие болды. «Жас Дарын» аталымы бойынша Тимур Кәрімжанов үздік деп танылса, «Үздік жас ғалым» атағына Татьяна Ермолаева ие болды, ал «Үздік жас инноватор» марапатына Маржан Аманжолова қол жеткізді. Мағжан Жұмабаев ауданынан Иван Горбаль «Жас батыр» аталымы бойын- ша марапатталды. Сондай-ақ ңірдегі жастар арасында «Үздік маман» аталы- мына Дәулет Серғазин, «Үздік спорт- шы» аталымына Рустам Набиуллин және «Үздік студент» аталымына Олжас Т леген лайық деп танылды. «Ең үздік әлеуметтік жоба» ата- лымы бойынша «Улыбка» балалар қайырымдылық қоры танылса, «Жастар ісі бойынша үздік комитет» болып Мемлекеттік-техникалық колледжінің жастар ісі бойынша комитеті, «Үздік жастар ұйы мы» аталымы бойынша Ғ.Мүсірепов атын дағы ауданның әскери-патриоттық «Ел тірегі – опора страны!» клубы жеңімпаз атанды. «Жастар саясатын насихаттайтын үздік бұқаралық ақпарат құрал» аталы- мында «Молодежная – Жастар» газеті марапатталды. «Тәуелсіздіктің жас жұлдыздары»
6 №43 (1353) 27 қазан – 2 қараша 2016 жыл
АНА ТІЛІ ұ й ы м д а р д ы ң қ ы з м е т і н е қ а т ы с у мүмкіндігіне қол жеткізген еліміз Тәуелсіздік Декларациясы арқылы т а б и ғ и б а й л ы ғ ы н , э к о н о м и к а л ы қ және ғылыми-техникалық әлеуетін толық з меншігіне алды. Орталыққа бағынышты күйден арылып, алыс- жақын мемлекеттермен тең әріптес ретіндегі ынтымақтастыққа қол жеткізді. Елбасының с зімен айтсақ, «Бүгін біздің
Тәуелсіздік тарихын жазуға жап- құқықтық, мәдени байланыстардың орнығуы мейлінше жан-жақты баян- далды. Уақыт ілгерілеп, замана парақтары ауысқан сайын ткен тарихпен де ара- мыз алшақтай бермек. Ең бастысы, шындықтан мүлде қол үзіп, тарихы- мызды жоғалтып алмадық. Есесіне оны жаңғыртып, жас ұрпақтың рухын оятуға пайдаландық. Бұл ретте біз Алаш ардақтысы Міржақып Дулатұлының «Тарихын жоғалтқан жұрт – жоғалған жұрт» деген с зін жадымызда мықтап ұстадық деп ойлаймын. Осы ретте Елбасының мына бір с зі еріксіз ойға ора- лады: «Заман ағымы бізді, Қазақстанды тұңғыш рет тәуелсіз ел ретінде әлемге әйгілеген тарихи дата – 1991 жылдың 16 желтоқсанынан күн сайын, сағат сайын алыстатып барады. Біз жыл ткен сай- т селген әрбір күрежолымен, дала т сіне енген әрбір тонна алтын дәнімен нығаяды» деп Президент зінің жүрек түкпірінен шық қан толғанысын халықпен б - ліскен еді. 25 жылда Мемлекет басшысы айтқандай, бабаларымыздың ерлік пен күреске толы негелі мір жолы том- том ғылыми еңбектер мен әдеби шы- ғармаларға арқау болды. Биыл азаттықтың екінші мүшеліне толуға – 25 жылдығына аяқ бастық. р б і р е л д і ң ж ы л н а м а с ы н д а о н ы ң жаңа тарихының бастауына айналар тағдыркешті таңдар болады. Біз үшін жаңа дәуірдің арайлы таңы 1991 жылы 16 желтоқсанда атты. Сол күні әлем к гінде Қазақстан атты мәңгілік жұлдыз жарқырай туды.
Т әуелсіздіктің 25 жылдығы қарсаңында Жетісу ңірінің е ң б е к к е р л е р і а б ы р о й л ы белестерді бағындырып келеді. Елі дарқан, жері бай Жетісу ңірінің даму қарқыны жоғары екендігін Елбасының зі атап ткен болатын. Табиғаты әсем, мұнарлы тауы, құнарлы топырағы бар мызда құрылыс, туризм, сауда, к лік инфрақұрылымдары дамып, облыс экономикасын рге сүйреуге з үлесін қосуда. Т ә у е л с і з д і к ж ы л д а р ы Ж е т і с у д а к п т е г е н ж а р қ ы н ж о б а л а р м і р г е к е л д і . О л а р д ы ң а л д ы ң ғ ы к ш і н жаңалық атаулыға, жаңа технологияға жаны құмар іскер адамдар бастады. Кәсіпкерлік дамыды. Ел дамуының күретамырына айналған экономика- мызды алға сүйрейтін басты арнаның бірі – ауыл шаруашылығы саласы бой ын тіктеп, зінің даму бағытын тапты. Осы ретте ңірде қант қызылшасы егілетін алқаптар к лемі 14 мың гектарға дейін ұлғайғанын атап айтуға бола- ды. Қазір шаруалар үшін әр түп қант қызылшасынан барынша мол нім алу ісі басты мақсатқа айналған. Сол үшін, бір маусымда 100 мың тоннаға дейін қант ндіре алатын қуатты зауыт салу ісі де жоспарлануда. Саладағы «Жол картасы» бағдарламасын орындау мақсатында суландыру инфрақұрылымын қалпына келтіріп, ұзақтығы 4179 шақырымнан астам су арналарын қайта жаңғыртып, к е й б і р ж е р л е р і н е к ү р д е л і ж н д е у жұмыстары жүргізілді. Осы игілікті істердің арқасында облысымыздағы суармалы жерлердің німін 3-4 есеге дейін к бейтуге мүмкіндік туып отыр. Сонымен қатар 600 млн. текше метр суды үнемдеуге қол жеткіздік. Қалай дегенмен де жақсы суармалы жүйе болмайынша ауылшаруашылығы дақылдарының німділігін к теру мүмкін емес. Осыған байланысты ирригациялық жүйелерді қалыпқа келтіру тетіктері бойынша үлкен жұмыстары жүргізілуде. ңірде барлығы 16 мың 500 шақырым канал бар, олардың 4 мың 200 шақырымы қ а й т а ж а р а қ т а н д ы р у м е н к ү р д е л і ж ндеуді қажет етеді (ұзындығы 16,5 мың шақырымдық жүйеден – 5,2 мың шақырымы иесіз шаруашылық болса, 4,6 мыңы – коммуналдық, 1,0 мыңы – республикалық және 5,6 мыңы – жеке меншіктікі болып отыр). Ауыл шаруашылығы министрлігінің су ре- сурстары ж ніндегі комитетімен бірігіп жасаған пилоттық сапа жобасы бойынша К ксу ауданы ирригациялық жүйелері қайта жарақтандырылады. Осы мақсатта Шеңгелді суландыру массивінің насосты стансаларындағы суасты каналдары мен аванкамера- ларын механикалық жолмен тазарту мәселелері шешіліп келе жатқанын ерекше айтуға болады. Бұдан басқа Балқаш ауданының суармалы жерлерін сумен қамтамасыз ету үшін Іле зенінде судың қалыпты ағынын бақылайтын су реттегіші бар екі құрылыс салу мәселесін қарастырудамыз. Бүгінде облыста 400 мың тонна жүгері ндіріледі. Оны түпкілікті ңдеп шығару үшін үдемелі индустриялық- инновациялық даму бағдарламасы ая- сында арнайы зауыт салынған. Ендігі кезекте сол зауыт 800 мың тоннаға дейін жүгері ңдеуге дайын. Жүгеріні ондай к лемде сіріп беруге облыстың әлеуеті толық жетеді. ңірде шаруа қожалықтарының жұмысына барын- ша қолдау жасау мен қолайлы жағдай туғызудың жанды шаралары қолға алынған. Бір ғана мысал, ңір шаруа- ларына қант қызылшасын мол ндіру үшін жаңа ауылшаруашылығы техника- ларын сатып алуға мемлекеттік қолдау к рсету мақсатында «Жетісу» бірлескен кәсіпорны арқылы 1 млрд. теңге қаржы б лінген. Бұл үш мың жұмыс орнын құруға мүмкіндік береді. Облысымызға қарасты Панфилов, Еңбекшіқазақ және Ұйғыр ауданда- рында екінші айрықша дақылдардың қатарына жататын жүгері егістігінің к лемі едәуір артқалы отыр. Панфилов ауданында индустриялық-иннова- ция лық жобаларды жүзеге асырудың мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде крахмал шырыны зауыты салынып, жүгеріні ңдеудің бастапқы кезеңі басталды. ткен жылы аталмыш зауыт- тың жаңа құрал-жабдықтарын са- тып алуға 328 млн. теңгенің ауқымды қаржылық қолдауы к рсетілді. Осыған орай жүгері сірушілермен бірнеше кездесу ткізіліп, ет, сүт және құс німін ндірушілерді жем-азықпен қамтамасыз ету үшін 500 мың тоннаға дейін жүгері жинау жоспарланып отыр. Бұл межені алудың барлық жағ- дайы жасалынған. Шаруалар сапалы тұқым сатып алу және к ктемгі дала жұ- мыстарын жүргізуге субсидиялар алуда. Бұған дейін айтылғандай, Пан филов ауданында бірнеше астық қабылдау пункттері салынатын болады. Бүгінде Алматының апорт алма- сы Алматы облысының брендіне ай- налуда. Алма алқаптарын қалпына
К ш п е л і а т а - б а б а м ы з з ркениеті мен т л мә де ниетін сақтап қалып, з мемлекеттігін қалыптастырды. Мемлекеттілік – қазақ халқы үшін ұзақ жылдардағы асыл арман мен асқақ мұраттың жемісі еді. Тарихтың қатпар бетін парақтап, тым тереңдемесек те, Керей мен Жәнібекті ақ киізге к теріп, хан сайлаған кезеңнен бері де сан түрлі соқтықпалы-соқпақты жол- дардан жүріп ттік. Мемлекеттігімізге сан мәрте сызат түсіп, шаңырағымыз шайқалып барып түзелгенін жасыра алмаймыз. Ал 1991 жылы біз зіміздің мемлекеттігімізді жаңғырттық, қайта тәуелсіз ел болдық. Қазақ халқының тамыры тереңге бойлаған тарихымен қайта қауыштық. Содан бері де ши- рек ғасыр уақытты артта қалдырып, тарихтың жаңа айшықты беттеріне аты- мызды айқын жаза бастадық. Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев Қазақ хандығының 550 жылдығына арналған салтанатты жиында: «Тәуелсіздік Қазақ
ортаға салған. С з жоқ, Тәуелсіздік жылдары біз ұзына бойлы тарихымызды танып білуде к птеген жұмыстар атқардық. Кеңес за- манында Қазақ деген ұлттың тамырын тереңге жіберген ел екенін ашып айтуға мүмкіндік берілмеді. Тарихты тану жо- лында Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев отандық тарихшылар мен ғалымдардың еркін жұмыс істеп, к не тарихымызды барынша зерделеп, жас ұрпақтың рухын оятуды тапсырғаны белгілі. з қолымыз з аузымызға жеткен 25 жылда тарихты тану бағытында арнайы бағдарламалар қабылданып, мемлекеттің қолдауына арқа сүйеген тарихшыларымыз арғы- бергі дәуірді қопара зерттеп, елдің еңсесін тіктеуге з үлестерін қосты. О с ы н д а й ж ү й е л і ж ұ м ы с т а р д ы ң арқасында сонау бағзы замандар- да к птеген елдер әлі қалыптаспай жатқанда, біздің ата-бабаларымыз – түріктер 551 жылы тәуелсіздігі жо- лында к рші жатқан жужандардың бодандығынан құтылып, Қара теңіз бен Корей теңізіне дейін Еуразияның ұлан-ғайыр даласын алып жатқан ұлы империяның негізін қалағанын біліп, к кірегімізді мақтаныш сезімі кернеді. Түркі заманында ерекше к шпелі әлемнің мемлекеттілік ны- шанына айналған – қағанат жүйесі қалыптасып, к рші жатқан моңғол мен угор халықтарының мемлекеттілік институтының негізі болды. Ал Қазақ хандығының дәуірі – қазақ- тың ұлттық егемендігі мен тәуелсіздігінің шарықтаған шыңы. «Қасым ханның қасқа жолы», «Есім ханның ескі жолы», Тәуке ханның «Жеті Жарғысы» – тайға таңба басқандай қазақ мемлекеттігінің нышандары, қазақ тәуелсіздігінің айқын айғағы еді. Жәнібек пен Керей, Қасым мен Хақназар, Тәуекел мен Есім хандардың басқаруымен халқымыз 300 жылдық тәуелсіз хандық дәуірінде мір сүрді. Осы дәуірді халқымыз «қой үстінде бозторғай жұмыртқалаған» бейбітшілік пен азаттық дәуірі деп еске түсіреді. Алайда, ұлтымыздың бейбіт мірі тәуелсіздік үшін күреске түскен сындармен қатар жүрді. Тәуелсіздік жо- лында қазақ халқы қайталанбас ерліктің үлгілерін к рсетті. Қ а з а қ х а л қ ы м е м л е к е т б о л ы п қалыптасу жолында қайғы мен қасіретке толы күндермен де бетпе-бет келгенін тарихтан білеміз. Бұл қазақтың з мемлекеттігі мен тәуелсіздігі үшін күресте жанталасқа түсіп, «найзаның ұшына, білектің күшіне» жүгінген кездері де к п бол ғанын байқаймыз. Халық болашағы үшін жан азабына түскен кешегі Алаш зиялыларының күресі, Желтоқсанда қазақтың азаттығын аңсаған жастардың бәрі қасиетті тәуелсіздік ұғымымен сабақтасып жатыр. Тәуелсіздік тұғырының нығаюына Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаевтың ү л е с і а с а з о р . П р е з и д е н т і м і з д і ң басшылығымен бүгінгі күні егеменді еліміз бүкіл әлемге танымал, қарқынды дамып жатқан елге айналып, «Мәңгілік Ел» идеясы аясында халқымыз бірігуде. Тәуелсіздіктің тірегін нығайту елдегі әр азаматтың парызы. Иә, табанды да тегеурінді күрес нәти- жесінде қазақ даласында еркін дік пен теңдіктің таңы атып, тыныштықтың нұрын сепкен алтын шашақты Күні к кке к терілді. Сыртқы саясатта зінің мүдде ле рін айқындап, халықаралық ТӘУЕЛСІЗДІКТІ ТАМЫРЫ – ТӘУЕЛСІЗДІКТІ ТАМЫРЫ –
п а й ұ м т ы л ы с т ы ң б а с т а л у ы н а д а ел Президентінің осы пікірі себеп- кер болғаны анық. рі бұл жай бір науқаншылдық, жалаң энтузиазм күйінде қалып қойған жоқ. Астанада арнайы Мемлекет тарихы институты ашылды, заман талабына сай тарихтың жаңа буын оқулықтары, ғылыми монографиялар жарық к рді. Соның нәтижесінде 1991 жылдың 16 желтоқсанынан бергі тәуелсіз ел тарихы тұжырымдалып, Елбасының мемлекет құрудағы тарихи р лі, Ата Заңымыздың, мемлекеттік рәміздердің қабылдануы, кәсіби Парламент пен к ппартиялы жүйенің қалыптасуы, білім беру мен денсаулық сақтау, спорт саласындағы оң згерістер, нарықты экономиканы қалыптастыру процесі, жаңа елорданың бой к теруі, ркендеуі, д ү н и е ж ү з і л і к қ а у ы м д а с т ы қ қ а т е ң құқықты, тең дәрежелі әріптес ретінде қосылуы, оның халықаралық, аймақтық ұйымдармен, экономикалық, саяси, ын сол бір тарихи таңдаудың сарқылмас құдіретін жан жүрегімізбен түсінеміз. Ол – егемен мемлекетте бейбітшілік пен келісімде, зара сенімде азат мір сүру таңдауы. Ол – туған жеріміздің қазынасы мен қазба байлығына дербес иелік етіп, бар- ша қоғамның игілігі үшін з қалауымызбен жұмсау таңдауы. Ол – з тағдырымызды зіміз айқындау, болашағымызды з қолымызбен жасау таңдауы. Біздің жаңа Қазақстанымыз жарық жұлдыз болып дүниеге келді. Баршамызды Тәуелсіздіктің Ұлы рухы жебейді, біріктіреді, бойымызға қуат беріп, сенімімізді нығайтады. Ол – алтын күні жарқырап, алтын қыраны қалықтаған Қазақ елінің ашық аспаны астында дүниеге келген әрбір сәбидің жүрегіне орнайды. Ол – әрбір азаматтың жүрегінде, әр шаңырақтың т рінде, елімізде бой к терген әрбір үйде, әрбір қала мен ауылда салтанат құрады. Ол – біздің экономикамыздың сімімен, әрбір жаңа ндіріс орынымен, ұлан ғайыр Отанымызға лкенің жаны жайсаң, к ңілі жомарт еңбек адамдары Елбасы алға қойған міндеттердің үдесінен шығу жолын- да әрқашан барын салып жұмыс іс- теуде. Бұған Тәуелсіздік жылдары қол жеткізген толағай табыстарымыз айқын дәлел болады. Елбасы меңзеген қазақстандық ар- ман – ата-бабаларымыз ғасырлар бойы аңсаған Тәуелсіздіктің нұрлы шыңы, «Мәңгілік Ел» мұраты екені айдай анық. Таяудағы меже – әлемдегі экономикасы қуатты отыз елдің қатарына қосылу. Ал оны с зсіз іске асырудың бекем жолы – Ұлт жоспары: «100 нақты қадам» екендігін Елбасы тағы да айқындап берді. Бұл тапсырманы зендермен рнектелген лкеге айналған Жетісу ңірі де абыроймен орындауда. Осы ретте ңірде бұрын болмаған тың згерістер орын алғанын айта кету керек. Аграрлық сала бойынша жалпы Жетісу ңірінде ндірілген німнің негізгі үлесін ауылшаруашылық німдері құрайды. ңірде к птен бері тоқтап тұрған қант зауыттары қайта жанда- нып, іске қосылды. Бұл Елбасының осыдан екі жыл бұрын Жетісу жеріне арнайы келген сапарында қадап айтып, нықтап тапсырып кеткен саласы бо- латын. Сол сәттен бастап тәтті түбірге т гілген еңбеккерлердің ащы тері з жемісін беріп, қант қызылшасын ндіру жыл санап, қарқынды дамып келеді. Сонымен бірге әсем Алматы ңірін әлемнің түкпір-түкпіріне танытқан хош иісті, дәмі балдай апорт алмасының бау-бақшасы құлпырып, мол жемісін ұсынды. Осылайша халық иісі мұрын жарып, сағындырған ежелгі апортпен қайта қауышты. Бұдан басқа облысы- ЖАСАМПАЗ РУХ, ЖАСАМПАЗ РУХ, |