Тасова асел баймурзаевна бoлaшaқ бастауыш сынып мұғалімдерінің коммуникативтік креативтілігін қалыптастыру

42 
Зияткерлік іс-әрекет - ақыл-ойды, дивергентті ойлауды болашақ бастауыш 
сынып мұғалімдерінің бойына қалыптастырады. 
Сӛйлеу әрекеті - сӛйлеу ырғағы, сӛйлеу шеберлігін, жылдам тіл табыса 
алуын, сӛйлеу мәдениетін болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің бойына 
қалыптастырады. 
Шығармашылық дарындылық - болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің 
бойында ұқыптылықты, жинақтылықты, зейіннің тұрақтылығын, еңбек ету 
қабілетінің жоғарылығын, ақыл-ойын, логикалық ойлауының тездігін 
қалыптастыруға негіз болады.
Кесте 6 – Коммуникативтік креативтіліктің құраушылары 
Құраушылар 
Мәні 
Коммуникативтік қарым-қатынас икемділік, әсерлік, ашықтық, жылдамдық 
Тілдік мазмұн 
сауаттылық, сӛз жасам, қабылдау, 
мәтіндік құрылымдық, бейнелік, 
ӛлшемдік, айқындық, дәлдік 
Мінез-құлық сапа 
эмпатия, толеранттылық, түсінушілік 
Креативті ойлау 
айрықшалық, қырағылық, ұшқырлық, 
ұтқырлық, ерекшелік, стандартты емес 
шешім табу. 
Зияткерлік іс-әрекет 
ақыл-ой, дивергентті ойлау 
Сӛйлеу әрекеті 
сӛйлеу ырғағы, сӛйлеу шеберлігі 
Шығармашылық дарындылық 
ұқыптылық, жинақтылық, зейіннің
тұрақтылығы, еңбек ету қабілетінің 
жоғарылығы, 
ақыл-ой, 
логикалық 
ойлауының тездігі 
Зерттеу барысында біз коммуникативтік креативтіліктің құраушыларын
(коммуникативтік қарым-қатынас, тілдік мазмұн, мінез-құлықтық сапа, 
креативті ойлау, зияткерлік іс-әрекет, сөйлеу мәдениеті, шығармашылық 
дарындылық) анықтап алғаннан кейін, жоғарыда атап ӛткендей болашақ 
бастауыш 
сынып 
мұғалімдерінің 
коммуникативтілік 
креативтілігін 
қалыптастыру мәселесін, яғни осы аталған коммуникативтік креативтілік 
құраушыларды қалыптастырудың мәнін ашуға және қалыптасуын айқындайтын 
коммпоненттерін анықтауға талпынамыз.
Осыған байланысты әдебиеттерде анықталған «қалыптастыру», 
«қалыптасу» 
ұғымдарына 
мән 
береміз. 
Педагогика 
ғылымында 
«қалыптастыру» ұғымы педагогикалық ӛзара байланыстағы «оқыту – бiлiм беру 
– тәрбиелеу – шығармашылық iс-әрекет – даму – қалыптасу» 
категорияларының негiзiнде ашып кӛрсетiледi.
«Қалыптасу» – адамды қоршаған экологиялық, әлеуметтiк-экономи-калық, 
идеологиялық, психологиялық және т.б. барлық факторлардың түгел-дей 
ықпал-әсер етуiмен әлеуметтiк тiршiлiк иесi ретiнде ӛсiп, жетiлу үдерiсi. 

43 
Қалыптасу адамның тұлға ретiнде кемелденуi, байыпты парасат деңгейiне жетуi 
болып табылады [150].
Сонымен, «қалыптастыру» ұғымы сыртқы факторлар арқылы iшкi сапалық 
қасиеттердi орнықтыруда кӛрiнiс табатындығымен сипатталады. Ал 
«қалыптасу» болса, негiзiнен iшкi факторлар арқылы жүзеге асырылады және 
iс-әрекет нәтижесiмен анықталады. Педагогикалық үдерiске, оның iшiнде 
педагог пен бiлiм алушыға қатысты қалыптастыру мен қалыптасу ұғымдары 
мен оның аясындағы iс-әрекеттердiң ӛзара байланысы мен ықпалының бар 
екендiгiн кӛруге болады.
Болашақ бастауыш сынып мұғалiмiнiң креативтiлiгiн қалыптастыру оқу-
тәрбие үдерiсiндегi бiлiмдi меңгеру мен iскерлiктi (психомоторлы дағды-ларды) 
және жеке тұлғалық сапаларды қалыптастыру үдерiсiнде және оқыту мен оқу 
үдерiсiнде орындалады [151].
Жоғарыдағы баяндаулардан қалыптастыру меңгертумен, қалыптасу 
меңгеру iс-әрекеттерiмен байланыстылығын кӛремiз. Меңгеру дегенiмiз – 
жинақталған әлеуметтiк тәжiрибенiң тұлғаның жеке басының игiлiгiне айналуы 
және сол арқылы тұлғаның жеке басының қасиетiне айналуы (И.Я.Лернер), 
бiлiмдi ӛзiндiк ету дегенiмiз – түсiну, есте сақтау және қол-дана бiлу 
(М.Н.Яковлев), яғни, бұрынырақ түсiнгендi және есте сақтағанды практикада 
пайдалану мүмкiндiгi [152, 153].
А.Е.Ильин коммуникативтік креативтілікті дамытуды зерттеуде, жүйелік 
ұстанымына сәйкес кез-келген психологиялық феноменді басқа психологиялық 
қасиеттермен бірге қарастырған жӛн, сондықтан оның құрамына келесілер 
енеді деп тұжырымдайды: 
- мотивациялық параметрлері: шығармашылық ұстанымы, ӛзін-ӛзі 
жетілдіруге ұмтылу, жеке ӛсу, ӛзін-ӛзі тану, ӛзара әрекеттесудің шығарма-
шылық сипатына ұмтылу; 
- когнитивтік параметрлер: ауызша сӛйлеу, ауызша сӛйлеу құралдарын 
қалыпты емес пайдалану, сӛйлеу, күнделікті коммуникативтік жағдайларда
жаңа сӛйлеу үлгілерін іздестіру; 
- коммуникативтік параметрлері: ауызша сезімталдық тілді пайдалану 
мүмкіндігі ретінде байланыс жағдайына барабар және семантикалық 
бұрмаланусыз ақпаратты қабылдау; ауызша емес сезгіштік қарым-қатынаста 
лайықты түрде пайдаланылу мүмкіндігі ретінде ауызша емес қарым-
қатынастың әр түрлі түрлері; басқа адамдардың мінез-құлқын дұрыс түсіндіру 
қабілетінде кӛрінетін мінез-құлықтық сезімталдық, сондай-ақ әлеуметтік 
жағдайға сәйкес басқа адамдармен қарым-қатынаста әртүрлі мінез-құлық 
стильдерін қолдану; 
- эмоционалдық параметрлері: ӛнімді ӛзара әрекеттесу, серіктестің 
эмоционалды жағдайын түсіну және сезіну мүмкін емес; құрылымдағы 
маңызды компонент ретінде эмпатия, ол байланыс процесін сүйемелдейді және 
әлеуметтік шығармашылық кӛрініс тұрғысынан эмоционалдық жағдайды 
сақтауға ықпал етеді; 
- экзистенттік параметрлері: адамның түпнұсқалығы, ӛмірдегі мақсаттың 
бар болуы, мағыналығы, уақыттың келешегі [154]. 

44 
А.М. Матюшкин пайымдауынша, ӛнімді үдерістерді дамыту қажеттілігі
проблемалық жағдайдан туындайды. Ол адамның жаңа белгісіз қасиетті, 
объектіні үлгілеу немесе кӛшіру әдісін табу қажеттілігі бар субъект пен объект 
арасындағы ӛзара әрекеттесудің осы түрін сипаттайтын қиын жағдайды деп 
атайды. Бұл проблемалық жағдай оның танымдық қажеттілігі мен 

жүктеу/скачать 4,45 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: