Таубаева ш. Т., Иманбаева с. Т., Берикханова а. Е
жүктеу/скачать 5,12 Mb. Pdf көрінісі
|
| «іс-әрекет субъектісі»
деген ұғымды пайдаланады. «Іс-әрекет субъектісі» деген үғым өзінің мазмұны бойынша «индивид» және «тұлға» ұғымдарын байланыстырып тұр. Субъектілік адамды оның психикалык дамудың ең жоғары сатысы бо- лып табылатын санасы арқылы баска тіршілік иелерінен ажырататын басты белгісі. Өзінің саналы іс-әрекеті арқылы адам қоршаған ортаны өзгерте алады. Сондықтан, субъект дегеніміз іс-эрекет ете алу қабілеті бар саналы жеке түлға. Түлға - қоғамдық қатынастардың субъектісі, яғни, оның қоғамға эсер ете алуы, оның элеуметтік іс-эрекеті мен белсенділігі. Сонымен катар, тұлға қоғамдық қатынастардың объектісі де бола алады, яғни, түлға қоғамның әсерлі ықпалы нэтижесінде әлеумет- тенеді, тәрбиеленеді, білім алады. Жеке түлға - қоғамдык өмірдегі күр- делі, көпжақгы күбылыс, коғамдық катынастар жүйесінің бір бөлігі. Психология ғылымында жеке тулга деп белгілі бір іс-әрекет түрімен айналысатын, қоршаган ортамен өзіндік катынасын түсінетін, психоло- гиялық ерекшеліктері бар нақгы бір қоғамның, ұлттың, үжымныц өкілін атайды. Жеке түлға - қоғамдык мәні бар адам. Кез келген адам өмірге индивид болып келіп, тек қоғамдык катынастар жүйесі мен еңбек іс- эрекетгері аркылы ғана жеке тұлғага айналады. Жеке тұлға - индивидтін элеуметтік маңызды сапалар жүйесі, оның элеуметтік күндылыкгарды меңгеруі жэне сол күндылықгарды іске асыра алу кабілетгері. Адам жеке тұлға ретінде өзінің санасының даму деңгейі- мен, өз санасын қоғамдык санамен сэйкестендіруімен сипатгалады. Жеке тұлғалық касиетгері аркылы адам қоғамдык қатьшастарға катысады. Психологиялык-педагогикалык эдебиетгерде жеке тұлға туралы тұракгы пікірлер калыптасқан: - Әр адам жеке тұлға бола алады. - Жеке түлға адамды жануарлардан ажыратып түрады, жануарларға қатысты тұлға ұғымы колданылмайды. - Жекетүлға-тарихидамудыннэтижесі. 32 - Тұлғапық касиеттері аркылы адам басқа адамдардан ерекше- ленеді. - Жеке тұлға - іс-эрекет объектісі жэне субъектісі. Жеке тұлганын өзіндік белгілеріне оныц: саналылығы, жауапкер- шілігі, жеке «Мен» жүйесінін болуы, белсенділігі (өзінің іс-эрекет саласын кенейтуге кұлшынысы); бағьптылыгы (ынта, кьвығушьшыктар, кажетті- лікгер, сенімдер жүйесі); адами-кадір-қасиеттері, элеуметгік топтармен, үжымдармен өзара эрекеттесгігі жатады. Педагогикалык сөздікгерде жеке тұлга үғымы - әлеуметтік қаты- настардын жэне саналы іс-эрекеттін субъектісі ретіңде қарастырылады. Жеке тұлға өзін мынандай үш бағытга көрсете алады: іс-эрекеті аркылы, баскалармен карым-катынасы арқылы, өзіне деген катынасы аркылы. Белгіпі психолог К.К. Платонов жеке тұлғанын сапапарын жүйелеп, оның иерархиялык құрылымын анықгаған. Оның пайымдауынша жеке тулғаның қүрылымында туа біткен (биологиялық, түқымкуалаушылык) жэне жүре біткен (элеуметтік) қүрамды бөліктері болады. Солардын ка- тынастары бойынша жеке түлганың кұрылымы 4 сатыга немесе төменнен жогарыга карай карастырылатын иерархиялық деңгейлерге жікгелген: - төменгі 4-ші деңгей - тұлганың биалогиялық қррылымы, оған адамның темпераменті, физиологиялық, жас жэне жыныстык ерекше- лікгері жатады, бұл кұрылымда ешкандай элеуметгік касиеттері ескеріл- мейді; - 3-ші құрылымдық деңгейде биологиялық нышандар негізіцде жаттыгулар арқылы калыптасқан психологиялық процесстердің жеке ерекшеліктері (сезімдер, кабылдау, киял, зейін, есте сакгау, ойлау, ерік, эмоция) ерекшеліктері жатады; - 2-ші тәжірибелік деңгейге оқыту үрдісі арқылы қалыптаскан тұлғанын білім, білік, дагдылары, эдетгері жатады; - жүктеу/скачать 5,12 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|