Тенденциялары

 143 
 
 
бер  жағыңда  оқиғалардың  эпикалық  ұлы  рухын  жеткізе 
білу - бұл пьесаның үздік ерекшеліктері. 
Алпысыншы  жылдары  туған  «Сҽуле»,  «Боран» 
пьесалары  да  кезінде  үлкен  табыспен  қойылды.  Ҽсіресе 
«Сҽуле» жоғары бағаланды. Тахауи Ахтанов пьесасындағы 
түпқазық  кейіпкер  Сҽуле  образы  арқылы,  «бала  тҽрбиесі, 
күйеу  күтімі,  үй  шаруасымен  ғана  айналысатын,  жеңіл-
желпі  жұмыс  істейтін  ҽйел  емес,  үлкен  қызмет 
түтқасындағы  жанның  басыңдағы  сырларды  кҿрсету 
арқылы творчестволық марқаюға бет бұрғанын танытты». 
Марқаюдың  бас  белгісі  -  шаруашылық-экономикалық 
ілік-тартыстан  қашан  да  ескірмейтін  ел  билігі  тақырыбын 
сахналық  ҿреге  кҿтере  білгендігі.  Облыстық  партия 
комитетінің  хатшысы  Сҽуле  алға  басу  жолында  кҿрінеу 
аяққа  оралғы  болып  отырған  облыс  басшысы,  бірінші 
хатшы Сырдаққа астарлап диктаторсың деген айып тағады. 
«Ҽр қызметкерді ойсыз орындаушыға, пікірсіз құптаушыға 
айналдырмақсыз ғой. Кҿп болып ақылдасып, қауым болып 
шешудің  орнына  ҿз  ҽміріңізді  ғана  жүргізбексіз  ғой». 
«...Сіз  кім  сҿйлейді,  не  сҿйлейді,  соның  ҿзін  бұрын 
белгілеп  бересіз.  Алдымен  ҿзіңіз  шешіп  алып,  соны 
құптатасыз. Ал, мүндай мінез кҿптің ойына ҿріс бермейді, 
талабына тұсау болады». 
Қазіргі  демократияшыл  уақыт  кҿзімен  қарағанда,  бұл 
стиль бір ғана Сырдаққа тҽн бе еді деген сұрақ туады. Бұл 
Мҽскеудің бір кездегі тоталитарлық тҽртібінің стилі болса 
ше?  Осы  жерде  айта  кетсе  орынды,  «Боран» 
пьесасындағы  аупарткомның  бірінші  хатшысы,  мансап 
үшін  жалған  ақпар  беріп,  қоғамдық  малды  жұтқа 
үшырататын  Қасболаттың  да  Сырдақтан  айырымы 
шамалы. 
Қысқасы,  Тахауидың  жоғарыда  аталған  қос  пьесасы 
замана  дертіне  дҿп  диагноз  қойған,  уақытынан  озғын 
шығармалар  қатарына  жатады  деп  бағалануы  тиіс.  Тек 

 144 
 
 
тартыс  табиғаты  жағынан  кемістігі  кҿзге  ұрады.  Кезінде 
композициясының етек-жеңі жинақы, ширақ деп бағаланса 
да, тартыс ретінде бҽз-баяғы шаруашылық мҽселе алынған. 
Социалистік реализмнің істі жетілдіруге кіл  оң мен солын 
айыра алмайтын басшылар кінҽлі, ҽйтпесе жүйеде мін жоқ 
дегізетін  сарынын  қайталайды.  Шаруашылық  мҽселе 
талқыланғанда,  пьесаның  драматургиялық  қасиетінен 
кҿрінеу  айырылып  қалатынын  кездейсоқ  олқылыққа 
жатқыза алмайсың. Мҽселен, мына диалогтен ҽрекет, мінез 
ашуға  мұрындық  болатын  ешнҽрсе  таппайсыз.  Тіпті 
кейіпкерлердің  дара  тілі  ҿшіп,  орнын  кеңселік  сҿз 
қолданыстары басатындай. 
«С ҽ  у л е. Колхоздар бір  күйленуге күйленді. Оларда 
қаражат  бар,  бірақ  техника,  материал  кеміс.  Мамандар  да 
аз.  Ал  істелетін  іс  ұшан-теңіз.  Ең  алдымен  мал 
шаруашылығының дҽрежесін, мҽдениетін кҿтеру керек. Ол 
үшін  жаңа  колхозаралық  үлкен-үлкен  базалар  құрып,  оны 
жақсылап  техникамен  қаруландыру  керек.  Жұрт  жаңаша 
мал бағу ғана емес, жаңаша тұрмыс құруды үйренуге тиіс». 
Кеңестік  газеттерде  күнде  айтылатын  жарапазанды 
қайталау кейіпкер тілін арытып жүдетпесе, ажарлап тұрған 
жоқ. Оның үстіне, мұндай екі жерде екі ақиқатты кертартпа 
етіп кҿрсетілетінін Сырдақтың білмеуі мүмкін емес қой... 
«С  ы  р  д  а  қ.  Бұл  ойыңыз  тамаша  екен.  Ал  бірақ 
мүмкіндік  ше?  Сіз  қолда  бар  мүмкіндікті  есептедіңіз  бе? 
Осы  сельстройдың  қолынан  келе  ме?  Үлкен  істі  бастау 
оңай, бітіру қиын. Сіз осыны ойладыңыз ба?» 
Шаруашылық  мҽселе  талданатын  шығарманың  осал 
тұсы,  оның  оң-солдығын,  дұрыс-бұрыстығын  айыруды 
мҽніне  қарап  емес,  жағымды,  жағымсыз  кейіпкерлердің 
қалай  қолдайтындығына  қарай  анықталатындығы.  Кеңес 
пьесаларының драматизміне нұқсан келтіріп, ҿміршеңдігін 
азайтатыны да осы. Сырдақ диктатор, Қасболат мансапқор 
болмай,  екеуі  де  қолға  алған  ісін  құнтты  жүргізсе, 

 145 
 
 
қоғамдық  шаруашылық  тҿрт  аяғынан  тік  тұрып  заулап 
кетер 
ме 
еді? 
Кеңестік 
жүйенің 
кінҽраттарын 
шаруашылықты  жүргізудегі  консервативтік  кемістікпен 
ғана  түсіндіре  алмайтының  хақ.  Сондықтан  «Сҽуле»  мен 
«Боранның»  енді  қайтып  сахналарда  ойналуы  екіталай. 
Ҿйткені  дау-дамай  туғызатын  мҽселенің  түбі  шикілеу... 
Оның  бер  жағында  »Боран»  романы  мазмұнын  пьесада 
шашауын шығармай түп-түгел қайталау соңғысының жүгін 
тым ауырлатып жіберген. 
Жалпы  прозалық  дүниесін  пьесаға  айналдырудан 
Тахауидың  творчестволық  жағынан  ұтқаны  шамалы. 
Жоғарыда  талданған  «Жоғалған  дос»  ҽңгімесі  кей  жеке 
ситуациясы  ҿзгертіліп  «Күтпеген  кездесу»  пьесасына 
айналдырылды. Сондай-ақ «Махаббат мұңы» повесі аты да 
ҿзгертілмей  драма  жанрында  қайта  жазылды.  Тіпті  кей 
эпизодтардың прозалық жанрдан тұтастайын кҿшірілгенін, 
диалогтердің  қайталанғанын  былай  қойғанда,  идеясына  да 
мҽнді  ҿзгеріс  енгізілмеді.  Мүның  бҽрі  жазушының  ілгері 
басуына,  былайғы  ізденістеріне  белгілі  дҽрежеде  түсау 
болғаны,  ескі  жүртқа  қайта  қоныстауына  ҽкеп  соққаны 
сҿзсіз.  Осы  орайда  Рымғали  Нұрғалиевтың  мына  пікіріне 
толық қосылуға болады: «Айтылмыш жҽйттерден жанрлық 
формалардың  бүгінгі  таңда  бір-бірін  байытуын,  тоғысу 
араласудан  туған  табыстарды  аңғара  отырып,  жазушының 
бұрынғы 
туындыларына 
жауапкершілікпен 
қарап, 
кемелдендіргенін  құптағанымызбен,  хас  суреткер  ҽманда 
жаңа  ҿріс,  соны  жайлау  ізденісінде  болмағы  -  творчество 
шарты,  ҿрлеу  ҿсу  заңдылығы  екендігін  тағы  қайталау 
лҽзім». 
Аумалы-тҿкпелі  заман.  Бірінің  дҽурені  ҿтсе,  екіншісі 
туады.  Оның  бҽр-бҽріне  тҿтеп  беретін  шығармалар  кемде-
кем. Пьеса ғұмырының ұзақтығы қойған проблемаларының 
болашақ  ұрпақтардың  жүрегіне  қандай  ҽсер  етуіне  тіке 
байланысты. Тахауи пьесаларының ҿміршеңдігі туралы сҿз 

 146 
 
 
еткенде  алдымен  ойға  оралатындары  -  шаруашылықты 
жүргізудің  тиімді  тҽсілдерін  насихаттаудан  гҿрі  махаббат 
пен  зұлымдық,  ар-инабат,  адамгершілік  секілді  мҽңгілік 
тақырыптарды  толғайтын  пьесалары  болса  керек. 
Солардың  бірі  -  ғылым  ҿлкесіндегі  адалдық  пен 
арамдықтың айқасын бейнелейтін «Ҽке мен бала» пьесасы. 
«Түймедей  қиянат  елеусіз  қалса,  түйедей  зұлымдық 
қоздайды»  -  дейді  шығарманың  Санжар  атты  кейіпкері. 
Ғылымдағы залымдыққа белшесінен батқандар бұл күндері 
аз  ба?  Санжар  -  ғылым  кандидаты.  Ізденгіш  жан.  Ол  ҿз 
тұсындағы  үстем  идеологияның  қазақ  халқының  ҿткен 
жолы  хақында  ҽдейі  таратқан  лақабын  теріске  шығаратын 
еңбек  туғызады.  Асқар  атты  есті  жігіт  аузына  Санжардың 
бұл  еңбегі  туралы  мынадай  сҿз  салынады.  «Мен  сіздің 
еңбегіңізді үш қайтара оқып шықтым. Кҿп нҽрсеге кҿзімді 
аштым.  Ҿз  халқымды,  шынымды  айтсам,  содан  таныдым. 
Жұрт  жабайы  санаған  кҿшпенді  халықтың  тағдырын, 
қасиетін біліп, мақтанатын болдым. Бұрын арланбағанмен, 
ұлтымды қомсынушы едім. Сҿйтсем, кҿп нҽрсені білмеген 
жҽне түсінбеген екем». 
Міне,  осы  ғалымның  еңбегін  институт  директоры 
Қаражанов  қызмет  бабын  пайдаланып,  ымқырып-
жымқырып  тонаған.  Онысымен  қоймай  Санжардың 
докторлығын  қорғауына  кҿрінеу  бҿгет  жасайды.  Бірақ 
пьеса  айыптау  шоқпарын  негізінен  Қаражанов  пен  оның 
жандайшап  орынбасары  Қазаяқ  Есеновке  емес,  Асқардың 
ҽкесі профессор Оразға қарсы сілтейді. Ораз-үлкен ғалым. 
Академияға  мүшелікке  ұсынылған.  Академикке  ҿтуіме 
бҿгет болар деген есеппен ежелгі досы Санжарға жасалған 
қиянатты  кҿрсе  де,  кҿрмегенсиді.  Қоғамымызға  сіңісті 
жауырды  жаба  тоқушылық  ауруын  драматург  жас  ұрпақ 
екілі Асқар кҿзімен қатаң сынға алады. 
Жалпы  Тахауи  Ахтанов  шығармалары  кеңестік 
жүйенің  талмау  тұстарына  аз  соққы  берген  жоқ.  «Боран» 

 147 
 
 
мен  «Сҽуледе»  тоталитаризмнің  ең  жанды  жері  - 
партиялық  басшылықтың  баса  кҿктеушілік,  ҿктемшілдік 
мінезін,  адамды  аямаушылық  стилін  сын  оғының  астына 
алды.  Жазушы  қаламынан  туған  «Арыстанның  сыбағасы» 
атты  трагикомедияда,  «Күшік  күйеу»  деген  комедияда 
социалистік қоғамды құрт аурудай кеулеген жемқорлыққа, 
ұлтымызды  тілінен,  ділінен  айыру  саясатына  қарсы 
жалындатып жалау кҿтерді. 
«Күшік  күйеу»  комедиясының  ҿз  тілін  ҿгей  баладай 
кҿретін  қазіргі  қоғамымызға  да  айтары  мол.  Кеңестік 
кезеңнің  ҽсіресе  соңғы  жылдарында  қазақ  тілі  тұрмыс 
саласынан  басқа  саланың  бҽрінен  ығыстырылғаны  мҽлім. 
Қазақстанда  жеті  жүзден  астам  қазақ  мектебі  жабылды. 
Ана  тілінде  оқитындардың  саны  күрт  кемігендігі 
салдарынан  қазақ  газеттерінің,  кітаптарының  тиражы 
азайған  үстіне  азайды.  Ҿз  тілін  қомсынатын  шалақазақтар 
осы  түста  Атажұрт  алқабында  арам  шҿптей  қаптады. 
Тюрянчик деп аталатын кейіпкер Қабанбай дейтін болашақ 
филологқа  сұрау  қояды:  «Сонда  бар  бітіргеніңіз  языковед 
болу ма? Тем более қазақ тілі. Ол кімге керек?» 
Бұрын  да,  қазір  де  осы  сауалды  ҿзіне  де,  жұртына  да 
қоюшы  қазақ  аз  ба?  Шалақазақтардың  бір  сорты 
«планетарлық  сана»  дегенді  шығарып,  пьесаның  тағы  бір 
кейіпкері  Кубиктің  «Теперь  мода  пошла  на  все 
национальное.  Тіл,  ҽн,  күй...  жүн-жұрқа,  киіз  үй...  По 
моему  надо  быть  просто  современным  культурным 
человеком.  Нағыз  мҽдениет  деген  біреу  ғана»,  -  деген 
алыпқашпа  ҽңгімесін  қайталаудан  жазбайды.  Мұндай  ұлт 
мұрасына  немқұрайды  пікірге  қарсы  күрес  ашқан  Т. 
Ахтанов  пьесасы  қазір  де  құнын  жоймаған  деуге  толық 
негіз бар. Тҿмендегі диалогты тыңдап кҿрелік. 
Қабанбай:  Нағыз  мҽдениет  біреу  болса  біреу  шығар. 
Бірақ оның екі аяғы бар. 
Тюрянчию О-йо-йо. Екі аяғы дейсің бе? 

 148 
 
 
Қабанбай: Иҽ. Оң аяғың ҿзіңнің халқыңның мҽдениеті, 
сол аяғың дүние жүзілік мҽдениет». 
Ұлтының  қадір-қасиетін  ұғып  жетпеген  Тюрянчик, 
Кубиктердің қазақ кҿзінде «шойнаңдаған ақсақ» кҿрінетіні 
сондықтан. Тахауи Ахтановтың пьесасы бұдан отыз шақты 
жыл  бұрын  жазылса  да,  тҽуелсіздік  сҿзін  сҿйлеп,  қазақ 
елінің былайғы болашағына пҽрменді қызмет атқаруда. 
Тахауи  «жеңіл»  жанр  -  «Жолы  болмас  жігіттің...» 
атты әзіл-хикая да жазды. «Үндістан хикаясы» атты жол-
жҿнекей  очеркке  ұқсайтын  деректі  повесті  дүниеге 
келтірді.  Ҽзіл-хикая жанр табиғатына сҽйкес зілсіз, жеңіл-
желпі  күлкіге  құрылса,  деректі  хикаясы  кҿрген-білгенін 
баяндау  үстінде  кҿне  Үндістанның  мҽдениетімен, 
ҽдебиетімен  таныстырып  қана  қоймайды.  Алған  ҽсерінің 
тағлымдық  жағын  еске  ала  отырады.  «Мен  жазбаймын 
ҿленді  ермек  үшін»  деп  ұлы  Абай  айтқандай,  бізге  қазір 
қай  заматта  жазылсын,  кҿңіл  бірлейтін,  білмекке 
құарлықты  қандыратын  шығарма  ғана  емес,  тҽуелсіз 
Қазақстан  республикасы  үшін  пайдасы  тиетін  озғын  іс, 
үлгілі  тҽжірибе  ауадай  қажет.  Жаңа  уақыттың  берері  ҿз 
алдына.  Ҿткен  күннің де  ой  саларлық  істері  аз  емес.  Үнді 
хикаясында ұлы мемлекеттің талай үлгі-ҿнегесі паш етілуі 
Ахтановтың  елінің  бүгіні  мен  ертеңін  кҿп  ойлауынан  деп 
түсіну лҽзім. 
Бір  ғана  мысал.  Арасында  қазақ  жазушысы  Тахауи 
Ахтанов бар кеңес делегациясы Бүкілүндістандық  ҽдебиет 
академиясына соғады. Үндінің ұлы жазушысы Рабиндранат 
Тагор  атындағы  бұл  академияның  бағалы  тҽжірибесі 
бүгінгі Қазақстанның да бір ҽжетіне жарап қаларлық. 
Тахауидың  жазуында  Ҽдебиет  академиясы  біраздан 
бері  қоғамдық  ұғымға  айналған  біздің  Қазақ  ұлттық 
академиясына  да,  қазіргі  М.  Ҽуезов  атындағы  Ҽдебиет 
жҽне  ҿнер  институтына  да  ұқсамайды  екен.  Жазушылар 

 149 
 
 
одағына  да  келмейді.  Сҿйте  тұра,  бұл  екеуінің  қызметін 
қоса атқаратын кҿрінеді. 
Үндістан 
мемлекетінің 
біздің 
Қазақстан 
республикасына  ұқсайтын  бір  жері  -  кҿп  ұлтты,  кҿп  тілді 
ел.  Біздегі  сияқты  сан  тілде  жасалатын  ҽдебиеттері  бар. 
Осыған 
байланысты 
Бүкілүндістандық 
Ҽдебиет 
академиясына жүктелген міндеттер ұлан-ғайыр: 
Біріншіден, 
Ҽдебиет 
академиясы 
кҿп 
ұлтты 
ҽдебиеттердің  ұйтқысы.  Сҿз  ҿнеріне  қатысты  толғағы 
жеткен  мҽселелерді  қарап  шешетін  ҿзінше  бір  билік 
айтатын орын (инстанция). 
Екіншіден,  ҽдеби  қозғалыстың  барысын  қадағалайды, 
процесті  бетімен  жібермей,  белгілі  бір  арнаға  түсірудің 
жолдарын 
қарастырады, 
соған 
орай 
тиісті 
ұйымдастырушылық шараларын жүргізеді. 
Үшіншіден, 
кҿп 
ұлтты 
ҽдебиеттерді 
ҿзара 
жақындастыруды  кҿздейді.  Сол  мақсатта  жазушылардың 
басын  қосып,  маңызды  проблемаларды  талқылайды, 
антологиялар  шығарады,  ҽдебиеттер  тарихын  жасайды, 
анықтама-библиографиялық   жұмыстарын жүргізеді. 
Тҿртіншіден,  Ҽдебиет  академиясының  жыл  сайын 
мандайалды  шығармаларға  беретін  он  алты  сыйлығы  бар. 
Академия  басшыларының  бірі:  «Біз  осы  сыйлық  тапсыру 
арқылы  он  алты  ҽдебиеттің  ҿкілдерінің  басын  қосамыз. 
Олар  бір-бірінің  шығармаларын  оқи  алмайды.  Осындайда 
бастарын қосып, бір-бірімен таныстырып, жақындастырып 
жібергіміз келеді»,-деген. 
Бесіншіден, 
Академия 
ҽдебиеттің 
теориялық 
проблемаларын  ҽлем  ҽдебиет  дамуымен  сҽйкестіре 
қарастырып отырады. 
Бұл  міндеттерді  атқару  оңай  шаруаға  түспейді. 
Ҽдебиет  академиясының  жұмысына  барлық  ҽдебиет 
ҿкілдерін,  бұл  саладағы  ғалымдарды  қатыстыруға  тура 
келеді. Басқарушы кеңес құрамы 72 адамнан тұрады. Олар 

 150 
 
 
жиналып кеңестің  құрметті мүшесін сайлайды, соңғылары 
Ҽдебиет  академиясының  президенті  мен  вице-президентін 
сайлайды.  Ҽр  тілден  бір-бір  ҿкіл,  оған  қоса  Үндістандағы 
70 университеттен тиісті адамдар енеді. 
Академияның бай кітапханасы бар. Тахауи суретшілер 
мен 
сҽулетшілердің 
Академияға 
сыйға 
тартқан 
еңбектерімен  танысқанын,  ҿз  тарапынан  қазақтың 
таңдаулы  ҽн-күйлері  жазылған  күйтабақ  пен  домбыра 
мүсінін сыйға тартқанын жазады. 
Деректі  хикаяның  кҿркем  ҿрмегі  ісмер  тоқылған. 
Кҿрген-білгенін  сыдырта  баяндау  емес,  тұнып  тұрған 
сурет. Жазушы ҽсіресе Тҽж-Маһал бейнесінен алған ҽсерін 
жеткізуге  бар  ҿнерін  салған.  «Мҽссаған...  Мынау 
жұмыртқадай  аппақ  сарай  соншама  зор  болғаны  ма? Жоқ, 
жоқ.  Мен  оған  сене  алмаймын,  -  деп  тебіренеді  суреткер. 
Сонша  үлкен,  сонша  ауыр  дүние  мынадай  сұлу  бола 
алмайды.  Сұлулық  сипаты  -  жеңілдік  пен  ұшқырлық  емес 
пе. Ҽнекей, бүкіл дене бітімі бауырынан жараған бедеудей 
ҽсем  де  сидам,  аққудың  мамығынан  соққан  ақ  сарай 
аспанға қалқып кетейін деп тұр». 
Жер  бетіндегі  жеті  кереметтің  бірі  –  Тҽж-Маһалға 
лайық  сурет.  Оқушысын  ынтықтырып,  кҿз  суартады. 
Жылтырауық, 
қызыл 
сҿз 
патетикаға 
берілмей-ақ, 
таңданып, таңдай қақпай-ақ, сұлулықты қарапайым тілмен 
жеріне  жеткізе,  шабыттана  бейнелеген.  Зілман  ауырдың 
аққу құс мамығыңдай жеңілдігін қалай жырлайды, қалайша 
жансызға жан бітіреді десеңізші.  Контраст, кереғар, арасы 
алшақ  жатқан  дүниелерді  бетпе-бет  шендестіру  -  антитеза 
тҽсілін ойнатудың бұл  тұстарында жазушы қиялына қанат 
бітіп самғайтындай. 
4.  Тахауи  Ахтановтың  сын  мұрасы  жазушылық 
ісімен тығыз байланысты. Бес томдық жинақтың бүтін бір 
кітабын  (5-інші  том)  құрайды.  Автор  бұл  жинақты 
«Қаламдастар келбеті», «Ҽдеби-сын мақалалар», «Ҽдебиет 

 151 
 
 
пен  ҿнер  туралы  эсселер»,  «Мысли  вслух»  атты  тҿрт 
бҿлімге жіктеп, құрастырған. Атының ҿзі айтып тұрғандай, 
ҽр бҿлімнің ҿз жеке міндеті бар. Ең қомақты бірінші бҿлім 
-  Мұхтар  Ҽуезов,  Бейімбет  Майлин,  Ғабит  Мүсірепов, 
Ҽбдіжҽміл  Нұрпейісов,  Тайыр  Жароков,  Ҽбу  Сҽрсенбаев, 
Қасым  Аманжолов,  Хамит  Ерғалиев,  Сырбай  Мҽуленов, 
Шерхан  Мұртаза,  қырғыз  Шыңғыс  Айтматов  жҽне  орыс 
классиктері  Федор  Достоевский  мен  Антон  Чехов 
портреттерін  құрайды.  Бұған  осы  кітаптағы  ҿнер 
бҿліміндегі  Сералы  Қожамқұлов,  Сейфолла  Телғараев, 
Рахметолла  Сҽлменов,  орыс  тілінде  жазылған  Ғабиден 
Мұстафин  туралы  суреттемелерді  қоссақ,  Тахауидың  сын 
саласында да жазушылық терін аз тҿкпегенін аңғарамыз. 
Портреттердің 
эстетикалық 
талғау-талғамының 
ғылыми 
тереңдігі, 
ҽдебиеттік 
жоғары 
деңгейлі 
мҽдениеттілігі  үстіне  ҽр  қаламгердің  адами  келбеті  дҽл, 
дара қалпында түсірілген. Ҿзімізге таныс үлкен ағалармен 
тағы  да  бір  кезіккендей  бір  кҿтеріліп  қаласың.  Бұл 
портреттерден 
жазушымен 
достас, 
замандас 
қаламгерлердің  шығармашылық  лабораториясына  да 
қанығамыз. 
Сынмен  бірыңғай  шұғылданып  жүрген  жастық 
шағында 
Тахауи 
Ахтанов 
ҽдеби 
процесті 
жіті 
аңғарушылық,  соны  ҽділ,  объективті  түрде,  ғылыми 
дҽлдікпен  айтып  берушілік  талантымен  жұртшылық 
ризашылығына  бҿленіп  жүрді.  Сонау  XX  ғасырдың  орта 
белінде,  1956  жылы  Қазақстан  Жазушылар  одағының 
пленумында  жасалаған  баяндама  «Бүгіннен  ертеңге»  деп 
аталады.  Кей  саяси-ҽдеби  түсініктердің  кҿнергеніне 
қарамастан,  бұл  баяндама  ҽлі  күнге  актуальді  қалпынан 
жазбаған.  Дҽл  бүгінгі  «қышыған    жерлерге»    тиерлік  
пікірлері  ҽдеби  жұртшылықты ойландырмай қоймайды. 
Баяндамасының  поэзия  ҽлеміне  арналған  бҿлімінде 
сыншы Тахауи кҿк жасық ҿлеңге кҿп қадалады. Соның бірі 

 152 
 
 
былайша  қорытылады.  «Біздің  поэзиямызда  бір  уақыт 
үстем  болған  халық  ақындарынша  толғаудан,  лепірме  кҿп 
сҿзділіктен, элегиялық, одалық стильден қашып, біраз жас 
ақындар      ҿз      ҿлеңдерін  нақтылы  ҿмір    құбылысына 
құратын  болды.  Образды  деталь,  штрихтармен  ашуға 
тырысты.  Бұл  салада  едҽуір  табыстары  да  бар.  Бірақ 
нақтылық  деген  жақсы  ниет  оларды  едҽуір  ауытқытып 
алып кетті. Поэзияның тақырыбын тым ұсақтатып жіберді. 
Жырлауға татымайтын  болмашы ұсақ құбылыстарды  ҿлең  
етуге  ҽкеліп  соқты.  Поэзияның  қанатын  ҽлсіретті. 
Жалынды  пафосты  суытып,  терең  ой  толғауын  дыз  етпе 
кішкене сүйінішке сайды». 
Емен  де,  семен  де  графомандық  жинақтарын 
жауыннан  кейінгі  саңырау  құлақтай  шүпірлетіп  жатқан 
қазіргі  уақыттың  алақбай  алаңсыздығын  былай  қойғанда, 
ақын  санатында  жүргендердің  ҿлең  тҿгілтуді  үсті-үстіне 
тҿпелету деп түсінетінін қайтеміз? Поэзия қанаты ҽлсіреуін 
тоқтатқан  жоқ.  Жер  бауырлаған  «дыз  етпслер»,  біреу 
айтқанды  мың  қайталап,  күйіс  қайырушылық  қазір 
кҿбейген үстіне кҿбеюде. 
Жазушының проза, сын ҿнері хақында айтқан ойлары, 
аудармадағы  ойсыраған  олқылықтарды  аяусыз  мінеген 
ҿткір де ҿтімді пікірлері, «ҽдебиеттің ұлттық сипаттарын... 
жан-жақты,  байсалды  тексеру  керек»  деген  ҽдебиеттануға 
мегзеген терең мҽнді толғаныстары бүгін де шешімін жҿнді 
таппаған мҽселелерге мегзейді. 
«Ҽуезов  туралы  сҿз»  деген  мақаласында  Тахауи 
ҽдебиетіміздің бүгінгі, ертеңгі тағдырына қайта оралады. 
«...Ҽуезовтен  кейін  қазақ  жазушыларына  ҽдеби  еңбек 
тым  қиындап  кеткенін  жасыра  алмаймыз.  Ол  жарық 
жалғанның  алдында  жақсы  атандырып  кеткен  ҽдебиеттің 
биік деңгейін тҿмендетіп алмау қай-қайсымызға да оңайға 
түсе 
қоймас. 
Дегенмен, 
біз 
орасан 
кҿп 
дос-
жарандарымыздың  алдында  ғана  емес,  ҽрқайсымыз  ҿз 

 153 
 
 
арымыздың  алдында  ҿз  қадірімізді  түсіріп  алмау  үшін, 
бұндай  аса  жауапты  сыннан  сүрінбей  ҿту  жолында 
еңбектенуіміз керек». 
Ҽдебиетіміздің  Мұхтар  Ҽуезовтен  кейінгі  орта 
буынның атынан сҿйлеуіне толық қақылы жазушы сҿзі бұл 
жолы  кейінгі  қаламгер  буынның  ант  байласу  сҿзіндей 
естіледі.  Берілген  антты  нақ  Тахауи  Ахтановтың  ҿз  басы 
қалай  орындадыға  келгенде  жауап  біреу  ғана.  Ахтанов 
антын толық ақтады, Ҽуезовтен кейінгі ҽдебиетімізді жаңа 
белеске шығаруда айтарлықтай үлес қосты дейміз. 
Алғашқы  шығармашылығын  ҿлең  жазудан  бастаған  
Т.Ахтанов    кейіннен    ҽдеби-сын    жанрында    да    қалам  
тербейді.    1942  жылы    майданға    ҿзі    сұранып    аттанады.  
1948 жылы  майданнан  елге  оралып,  «Күй  аңызы»  атты  
тырнақалды  ҽңгімесімен    елге    танылған.    Осыдан    соң  
1956  жылы    «Қаһарлы  күндер»    романның,    бұдан    сҽл  
кейінірек  «Дала  сыры» повесін  жазады.  1962 жылы  бұл  
повесін  қайтадан ҿңдеп «Боран»  романына  айналдырған.  
Авторға  осы  романы  үшін  1966 жылы  Қазақ  ССР-ның  
Абай    атындағы    Мемлекеттік  сыйлығы    берілген.  1980 
жылы  «Шырағың  сҿнбесін» романы  дүниеге келді. Кейін  
драматургия    саласында  да    жемісті  еңбек  етіп,  «Сҽуле», 
Ант» 
т.б. 
драмаларын 
жазған. 
Соңғы 
жылдары 
А.Толстойдың,  М.Горкийдің  шығармаларын  қазақ тіліне 
аударып,  таныстыруымен  де  ҿнімді еңбек  етіп  келеді. 
Т.Ахтанов 
шығармашылығы 
замандастары 
мен 
сыншы,  ғалымдар  тарапынан  ҽркез  жоғары    бағаланып,  
лайықты бағасын алып келеді. Дегенмен,  ҽр  дҽуірдің,  жас  
ұрпақтың белгілі  бір ығармаға орай айтатын  ойы,  пікірі,  
білдіретін  кҿзқарасы  болады. 
 
Негізгі әдебиеттер: 
1.
 
Қазақ  ҽдебиетінің  тарихы.  3-том,  2-кітап.-Алматы: 
Ғылым, 1975. 

 154 
 
 
2.
 
Қаратаев М., Нұртазин Т., Қирабаев С. Қазақ совет 
ҽдебиеті.-Алматы, 1987. 
3.
 
Қирабаев  С.  Кеңес  дҽуіріндегі  қазақ  ҽдебиеті.-
Алматы: Білім, 1998. 
4.
 
Дҽдебаев  Ж.  Қазіргі  қазақ  ҽдебиеті.  Лекциялар 
курсы.- Алматы, 2003. 
5.
 
Қазақ  ҽдебиетінің    тарихы  (1956-90  жж.).  9-том.-
Алматы, 2005. 
6.
 
Дҽдебаев Ж. Қазіргі қазақ ҽдебиеті.-Алматы, 2002. 
7.
 
Кҽрібаева  Б.  Қазіргі  қазақ  ҽдебиетінің  кҿркемдік 
даму арналары.-Астана, 2002. 
8.
 
Жұмаділова Н. 1960-90-жылдардағы қазақ романы.-
Қарағанды,2003. 

жүктеу/скачать 0,95 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: