Тәуелсіздікті ұрпаққа насихаттау ісі өз деңгейінде жүргізіліп жатыр деп ойлайсыз ба?
жүктеу/скачать 12,36 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- – Тәуелсіздікті айтқан анда да Ж Ж ел елто тоқс
- – Азаттық қ үш үшін болған түрлі күрестің шарық- та та у
- бағытында күрескен азаматтардың қатарында кімдерді атар едіңіз
- – Тәуелсіздіктің баянды болуы неге байланыс- ты
де де яс ясы ы қа қай й за зама ма нн нн ан ан б б ас ас - - талды дер едіңіз? – Бодандық қамыты киілген – 1730 жылдан бас- тап қазақ жұртының ұлт қайраткерлері азаттық үшін алысты. Абылай хан саясатын текшеп ұстады, елдікті сақтап тұру үшін тәуелсіздіктің дипломатиясын әккі пайдаланды ы.. Кенесары да қол бастады, күресті. Пат- ша ша ғ ғ а а қа қасқ сқ ай айып ып қ
қ ар ар сы сы ш
шығып, қарсы төнген тажалда дан
н қайм
й ықпады. Со С сын әркімнің күресі әртүрлі болды. Одан бертін, Абай, Ыбырай мен Шоқан заманындағы тәуелсіздік идеясы да әлем елдерімен тең болу идея- сымен ұштасады. «Қазақ мешеу қалып барады?» деп Ыбырай алаңдады. «Орыстың тілін біл, сонда ғана оны мен тең сөйлесе алас асың
ың, , қатар боласы ың, одан кем болмайсың» дегенді і А
бай й ал
ал ға ға т тар
артт тт ы.. С С өй өй ті ті п, п, Х
ХІХ ІХ ғ
ғ а- а сырда Абай, Шоқан, н Ы Ы бы быра ай й тә
т уелс
із із і дік мә ә се е л ле і сі н тіке қоймағанымен, білім мен ғылым арқылы жұрттың көзінің ашық болғанын қалады. Бодандықтың бұға- уын да кете беруге болмайтынын жұрт арасына септі. Бұл халық үшін тіпті жаңа идея еді. Бұдан кейінгі идея Алаш арыстар р ына тиесілі. Олар «Қазақ халқы Тәуелсіз- ді дік
к ар ар қы қылы
лы ғ ғ ан ан а а ұл ұл тт тт ық ық мұратына жете алады» де е ді ді . Бұ Бұл л – Аб Аб ай ай , Шо
Шоқа қан
н, Ы Ыбы бырай идеясынан бөлек мәселе ле.
Өйткені, Алаш арыстары «қазақ өзінің орнын табуы үшін, бақытты болуы үшін оқуы мен білімі аздық етеді. Ол үшін қазақ тәуелсіз елдің азаматы болуы керек!» деді. Түптеп келгенде, Алаш идеясы оқу менен білімді өз алдына қарастырып, «ғасырлар бойғы саясат сіңір- ген мешеулік проблемалар р ынан арылу үүшін тәуелсіз мемлекеттің азаматы ы бо
болу луы
ы ке ке ре ре кс кс ің ң » де де ге ге нд нд і і бі бі рі рі нш нш і мәселе ретінде көтер р е е ал алды
ды . Сө
Сөз з жү
жүзі з нд де е кө көте тер
р іп іп қ қ ан ан а а қоймай, іске асыруға ұмтылды. Тәуелсіз дік ті уағыздай- тын газет ашты. Газет ашып қана қойған жоқ, осы мә- селемен күресетін партия құрды. Ұйым дас ты ратын, күресетін, халықты үгіттейтін партия құ рып қана қой- ған жоқ, дербес мемлекет құруға ұмтыл ды. Сөйтіп, Ал Ал аш аш о о рд рда а ме ме мл мл ек ек ет ет ін құрды. Әрине, Алаш орда а аз
з ға ғана на у уа ақыт ыт ө өмі
мір р сү сү рд рдіі. Бір жағынан Кеңес үкіме еті ті,
екінші жағынан жеке мемлекет болуға жағ дайдың қиын-қыстауда тұрып, еш күрмеуге келмеуі таршыл- дық етті. Осылайша, Алаш ардақтыла рының Тә уел- сіздікке ұмтылысының бәрі қырып-жоюмен, қу да- лаумен, атумен, асумен аяқталды. Азаттық аңсаған қаншама Алаш қайра ратк тк
ерле ле рі рі а а жа жа л л құ құ шт шты.
ы.
Одан кейінгі ж ыл ылда
дары ры К
К ең ең ес ес О
Ода да ғы ғы ссал алта
та на нат құрды. Сол тұстары тәуелсіз болуға ұмтылыс бұлқынып іш іште те қ қай
ай на нады ды .. Ал
Алаш аш ты тың ң кө
көзін көргендер, соның сөзін н
сезгендер арамызда болғанының өзі бақыт еді. Дегенмен Кеңес Одағында тәуелсіз ел болу жөнінде әңгіме айту былай тұрсын, партияға қарсы пікір айту сондай сорақы мәселе ретінде қаралды. Алайда дәл сол «сорақылықтың» еш сөкеттігі жоқтығын Желтоқсан көтерілісі ашып берді. – Тәуелсіздікті айтқан анда да Ж Ж ел елто тоқс қсан ан к көт өтер ер іл іл іс іс ін н айналып өту де мүмкі кі н н ем емес ес қ қ ой ой.. . . – Қазақ жастарының көтерілісі бүкіл кеңестік кеңістікке қозғау салғанымен құнды. Әр елдің өз басшысы болуы тиістігін алға тартқан жастардың осы үшін қатты таяқ жегенін, сол ұмтылысы үшін сотталып, атылғанын бәріміз білеміз. Алайда қазақ жастарының то то
лқ уы уы К Кең
еңес ес ү
ү кі кі ме меті
тіне не қ
қ ар р сы бір идеяны дүниеге кел- ті ті рд рд і. . М М ыс ыс ал ал ы, ы К К ең еңес ес О Ода да ғы ғ н алып аждаһаға теңеуге е болады. Аждаһаның алдында жұрт қорқыныштан, үрейден аузын да аша алмайтын. Бөтен сөз айтуға сес- кенетін. Дегенмен Желтоқсан жастары қырылып, түрмеге тоғытылғанымен, басқа жұртқа үлгі болып, идея тастап кетті. Несімен? «Аждаһадан қорқуға бол- май ды екен». Бұл аждаһа һаға
ғ қ қ ар р сы ы бас к
к өт өт ер ер сең, ң, ол
сені біржолата жұтып п қ қой ойма
майд йд ы ы ек екен е , , кө кө п п бо бо лс лса,
а,
жүздеген шейіттер болады екен, алайда аждаһаға қарсы да айла қолдануға болады екен. Желтоқсан жастары тудырған осы идеяның салқыны кейіннен Грузияны шарпыды, сосын Балтық жағалауындағы елдер көтерілді.
– Бұл шындығында да оңай емес еді. Қазақстан өз Тәуелсіздігін жалпақ ж ж ұр ұ тқ тқ а жари р ялағ
ғ ан а тұс ұ та
мемлекет құрушы ұлт са а на нала латы
ты н н қа қа за за қт қт ар ар ды ды ң ң ре
респ сп уб уб - ли кадағы саны 40 пайыз ғана б болды. Қалған б басқа ұлттар 60 пайызды құраса, соның ішінде орыстардың өзі 42 пайыз еді. Басқасын айтпалық, осы «40» пен «42» пайыздың арасындағы айырмашылық тың өзі біраз дүниені аңғартады емес пе? Оның сыртындағы ба ба сқа да ф факто
о рл рлар рды есепке алайық. Сондықтан да Тә Тә уе уелс
лс із ізді ді к к ал ал у у үд үд ер ер іс іс і і бі бі р р қарағанда шапшаң, екінші і
тұратын басқа ұлт өкілдеріне өз ниетімізді ұғындыру, Тәуелсіздік идеясын солардың алдында қолмен қойғандай бұлтартпай дәлелдеу бізге оңайға тиген жоқ. «Қазақ мемлекеті тә тәуе уелс
лсіз з м
мем ем ле леке кет бо
бола ла а
а ла ла ды ды»
» деуді осы Қазақстанда от от ыр
мой ой ын да ту ту б б із ге ү ү лк к ен жігерді талап етті. Ең бастысы, Тәуелсіздік үшін депутат тар дауыс беруі тиіс болатын. Ал дауыс беру бары сында біздің дауысымыз жетпей қалса ше? Депутаттың көбі басқа ұлт өкілдері еді. Сөйтіп, «тәуел- сі сі здік мәсе лесін дауысқа салсақ, біз жеңе аламыз ба» де де ге ген
н үм үміт іт п пен
ен қ қос
ос ақ ақта та лғ лғ ан ан күдік те болды. Ал Ал
айда да б
б із ізді дің ң ба
ба ғы ғымы мызз бар екенін сол кездегі сай- ланған халық депутаттарының қатарынан-ақ көру ге болатын еді. Тәуелсіздік жарияланар тұстағы халық сайлаған депутаттық корпусты басқа ешқандай ке- зеңмен салыстыруға келмейтін. Өйткені қазақта қан- дай зиялы болса, қазақта сөз айтатын қандай тұлға бол са, қазақта қолынан іс келетін қандай тұ ұ лға болса, ол сол тұста депутаттық қ ма ма нд ндат ат ұ ұ ст ст ад ад ы. ы. О Ола
ла рд рд ың ың а а ра ра -- сында академиктер де, пр проф оф
ес со со рл рл ар ар д да,
а ж ж аз аз уш ушыл ылар ар да, қысқасы, аузынан шыққан сөзімен басқаны илан- дыра алатын ұлт қайраткерлерінің басым бөлігі де- путаттықта еді. Сондай кесек-кесек тұлғалар болмай, олардың орнында біліксіз біреулер отырса, біздің күүніміз мүлдем басқа арнаға бұрылып кетуі ғажап ем ем
ес е е ді д . Кү Күн
н тә тә рт рт іб б ін ін е е Тә Тә уе у лсіздік мәселесі көтеріле е ба бас с та та ға ға н н тұ тұ ст ста
а қа қарс рс ы ы шы шыққандарға өз сөзін өткізе е білгендер де солар еді. Біздің жазушыларымыз да, зиялыларымыз да басқа ұлт өкілдері алдында дәлелді уәж айтты, басқа ұлт өкілдерінен құралған депутаттар- ды өз қатарымызға тарта да білдік. Екіншіден, басқа ұлт өкілдерінен де қазақты қол- дағандар болды. Әлбетт тте,
е, о оры
ры с с ұл ұл ты тына нан
н қа қарс
рсы ы шы шы қ- қ- қандар толып жатты, де деге
генм нмен
ен а аза за ма матт ты ты қ қ та та ны ныты ты п п, біздің ұлтымызға шын жаны ашығандардың есімін ұм ұм ыт ытуғ
уға а да да т тиі иіс с ем ем ес ес пі пі з з де деп
п ойлай- мын. Соның ішінде сөзі біз үшін дұрыс шыққан азаматтар ретінде Дмитрий Снегинді, Александр Княгининді ер- екше атап өтпеске болмас. Сол Кня- гини ніңіз «біз қазақтың тәуелсіздігіне түсіністікпен қарауымыз керек» десе, енді бірде мемлекеттік тіл т та
ды ры ры қыл үстінде тұрғанда «қа аза зақт
қтың ың т т іл л і і те те к к ос осы ы Қа Қаза за қ- қ- станда ғана дамиды, басқа жерде ол тіл өшеді» деп батыл қолдау білдірді. Біз дәл осы адам гершілігі үшін Княгининді «русский сын казахского народа» деп атап кеткен де едік. Осындай беделді азаматтардың арқа- сында Тәуелсіздік тиді бізге. Тә Тә
уе лс лсіз ізді д к та
таңы ңы а аты тып,
п еге
ге мендігіміз ақиқатқа ай- на на
лған ан т т ұс ұс та та б
бәр әр і і бі бірд рден ен і і зг зге е тү т сіп, даңғыл жол салына қалған да жоқ. «Қазақ қандай мемлекет болады?» деген мәселе көлденеңдеді. Біз ең алдымен ұлттық мемлекет болады деп жаздық, екіншіден унитарлы деген ұғымды алдық. Дәл осы ұғымды базбіреулер түсінбейтін де тәрізді. Асылы елдікті сақтауда осы ұғым ға тең келетін нәрсе де е ж
оқ оқ.
Өйтк тк ені «у у ни ни та т рл р ы» ы дегеннің өзі, қысқаша айтқ тқан ан
да, Қа Қа за зақс қста
танд нда
а те те к к бі
бі р р ғана ұлт тұрады, ол қазақ дегенді білдіреді. Ал басқа ұлттардың қазақтармен құқы теңдей, ешкім кем емес, алайда, ешқандай да бір ұлттың, этностың өкілі Қа- зақстаннан автономия сұрауға, автономдық аудан сұрауға да, үкіметтік немесе мемлекеттік құрылым дә д ме ме ту уге қ құқ ұқылы
ы ем е ес д д егенді д білдіреді. – – Тә Тәуе уелс лсіз ізді ді кт кті і жа жа ри риял ял ау а бағытында күрескен азаматтардың қатарында кімдерді атар едіңіз? – Әлбетте, Тәуелсіздікті жариялауда да, содан соң Қазақ мемлекеттігінің негізін қалауда да Тұңғыш Президент Н. Назарбаевтың рөлі өте зор болды. Мем- лекеттің саяси бағыты, ұстанымы, экономикасын – бәрін-бәрін қалыптастыру ү ү ші
н Пр Пр езид денттің ң ж
ж ақтас-
тары барынша қажет еді. Со Сол
л тұ тұ ст ст ағ ағы ы б
бі зд здің ің ұ ұтқ
тқ ан ан ым ымыз
ыз
да зиялылардың, қайраткерлердің б басым б бө і
лігі дер і лік
Нұрсұлтан Әбішұлының айналасынан табыла білді. Елбасының өзі де білгір саясат ұстанды. Елдігімізді айқындағанда «алдымен экономика, сонан соң сая- сат» қағидаты қаперде болды. Экономикада – нарық- ты т
э ко к номика, саяс яс и жүүйеде – социалды-демократия- лы лық
қ ме ме мл млек ек ет е и и де деяс яс ын ына а де ден н қо
қ йдық. Ал экономиканы дөңгелетііп әкеті і п, құлдыраудан құтқаратын бір ғана жол – инвестиция. Тура сол тұста ел экономикасына қан жүгіртетін инвестиция туралы заң да қабылданды. «Заң қабылданды» демекші, халық депутаттары тарап, қайта сайлау жасақтамас с бұ
ры рын
н б біз з тә тә уе уелс л із
ізді д к, к, м м ем ем-
- лекеттік негіздерінің үдеріс істе т р
рін то о қтат а пау,
к к еріс і і інше
ш , тездету үшін Тұңғыш Президентке құқық бердік. Ол кісінің заң күшіндегі Жарлық қабылдауға құқы болды. Осындай құқық аясында 140 заң қабылданды. Осы- ның бәрі біз айқындаған нарықтық экономикаға ик и ем ем делді. Елдің тұ ұ тастай зиялылары, сүт-қаймақтары Ел Елба
ба сы сы ны ның
ң ко ко ма ма нд нд ас асы
ы бо бо лы лы п қызметке кірісіп, «бір же жеңн
ңнен ен – қ
қол ол,
бі бір
р жа жаға
ғада да н н ба бас» шығардық. Ал нақты сұ рақ қа келетін болсақ, Тәуелсіздік үшін күрескен азамат тардың ішінде бірінші тұлға Елбасы болса, оның қатарында академик Салық Зиманов, Сұлтан Сартаев, Манаш Қозыбаев, Әбіш Кекілбаев, Серікболсын Әб- ділдин, Қаратай Тұрысов, Марат Оспанов, Өмірбек Бәй
гелді секілді басқа да азаматтарды атауы у мыз керек. Сол тұстағы қайратк кер
ер ле лерд рд ің ің б б әр әр і і де де П
П ре ре зи зи де де нт нт- - пен бірге қайраткерлік көр рсе сеті
тіп п, Т Т әу әуел елсі сі зд здіг іг ім ім із ізді ді ң ң иг игі-
і- лікті болуы, оның іргетасының сапалы қалануы бо- йынша тер төкті. Бұл азаматтарды ешуақытта ұмытуға бол май ды. – Тәуелсіздіктің баянды болуы неге байланыс- ты? – – Ке Ке з з ке ке лг л ен
ен е ел л аз аз ам ам ат ат ын н ың көкірегінде тәуелсіз- ді дік к ке е қ қ ұш ұшта та рл р ық ық б бол олма ма й й, о он ндай құштарлықты сезін- бей, тәуелсіздік тұғырлы болмайды. Тәуелсіздік мәңгі болуы үшін халықтың көкейіндегі дүниелер мығым болуы шарт. Тәуелсіздікті құртатын, мемлекетті тозды- ра тын дүниелерден аулақ болғанымыз жөн. Қашан да билік содан бойын таза ұстаса, шама келгенше сондай дүниелерден тазарынса, ж жол ол
ым ыз ыз д д аң аң ғы ғыл
л бо бо лм лм ақ ақ . жүктеу/скачать 12,36 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|