Тіл – құрал. Қазақ тілін меңгеру деңгейін тестілеу əдісімен бағалау емтиханына дайындық үшін оқу-əдістемелік құралы

191
ЖАЗ
ылым
 
бөлігі
Жоспар құрылды:
1. Жер-Ананы қорғайық
2. Марқакөл байлығы
3. Қазақстан – бай өлке
4. Табиғатты қорғау шаралары
Жоспар
Тірек сөздер
Мазмұндама жобасы
Жер-Ананы 
қорғайық
Табиғи ауытқушылар, 
мекен етушілер, 
зардабын тарттырады, 
әрбір өлкенің 
табиғатын аялау, 
сүйіспеншілікпен қарау.
Жер-Ана бәрімізге ортақ. Жер бетінде 
болатын табиғи ауытқушылықтардан 
оның бетін мекендейтіндердің барлығы 
қиындық көреді. Сондықтан да еліміздің 
әр өңірінде мекен ететін аң-құстар 
қамқорлыққа алынады. Адамдар 
табиғатқа сүйіспеншілікпен қарап, оны 
аялауы керек.
Марқакөл 
байлығы
Ертіс өңірі, бай өлке, 
Марқакөл аймағы, 
биіктігі 1434 метр, 
тереңдігі 27 метр, 
басты байлық, майқан 
балығы, Марқакөл 
төңірегі, орманды 
алқап, қорыққа 
айналған, өсімдіктер 
мен жануарлар 
дүниесі.
Ертіс өңіріндегі ең бай өлкенің бірі – 
Марқакөл аймағы. Оның теңіз деңгейінен 
биіктігі –1434 метр, тереңдігі 27 метр 
екен. Бұл өлкенің басты байлығы – 
майқан балығы. Көлдің айналасы 
қорыққа айналған. Өсімдіктер мен 
жануарлар дүниесі өте бай.
Қазақстан – бай 
өлке
Аңшылар мен ғылыми 
қызметкерлер, 
қосымша азық, қатты 
қыс, таудан түсу, елді 
мекенге жақындау, 
табиғатты қорғау 
шаралары, қарағайлы 
орман, қуаң дала, 
марал, қызыл қасқыр, 
қоңыр аю, кездестіру.
Аңшылар мен ғылыми қызметкерлер 
осындағы жануарларды қамқорлыққа 
алған. Қыста оларға азық береді. 
Жануарлар адамдардан қорықпайды. 
Қыстың қатты аяздарында азық табу 
қиын болғандықтан, олар адамдар 
беретін азықпен қоректенеді. Осындай 
қамқорлықтың арқасында Қазақстан 
байлығы көбеюде. Бұл өңірдің 
ормандары мен қуаң даласынан марал, 
қасқыр, бұлан, бұғы, қоңыр аюды 
кездестіруге болады.
Табиғатты қорғау 
шаралары
Аң-құстарға қамқорлық 
жасау, табиғат 
байлығын көбейту.
Аң-құстарға қамқорлық жасау – табиғатқа 
қамқорлық жасау. Осындай шаралардың 
арқасында ғана табиғат байлығы 
көбейе береді. Табиғатты қорғау – біздің 
міндетіміз.
Мазмұндамадағы мәселеге байланысты берілген сұрақтар негізінде сөйлемдерді 
бір-біріне байланыстыра жауап жазу. 
Ответить на вопросы по теме изложения, объединив предложения друг с другом.
3

192
1. Табиғи ауытқушылықтар дегеніміз не?
Мәтінде мынадай мәлімет бар: «Жер-Ана бәрімізге ортақ. Оның бетінде болатын табиғи 
ауытқушылық планетаны мекен етушілердің бәріне бірдей зардабын тарттырады». Нақты 
жауап жоқ. Бұл сұраққа жауап беру үшін «ауытқу» деген сөздің мағынасын ашып алуымыз 
керек. 
2. Адамдардың табиғатқа деген қамқорлығы туралы айтыңыз.
Мәтінде мынадай ақпарат бар: «Аңшылар мен ғылыми қызметкерлер аңдарды есепке 
алады, олардың тіршілік-тынысын бақылайды. Қыста аңдарға қосымша азық береді, өйткені 
Марқакөлдің қысы қатты әрі ұзақ». Жауабыңызда мәтін мәліметін сөзбе-сөз қайталамау үшін 
төмендегі сөздердің баламасын анықтап алыңыз:
• аңшылар мен ғылыми қызметкер;
• есепке алады;
• тіршілік-тынысы;
• бақылайды;
Сөйлем құрастырғанда, жоғарыдағы сөздердің баламаларын қолдана отырып, сөйлем 
құрастырыңыз.
3. Марқакөл қай жерде орналасқан?
Бұл сұраққа жауап беру үшін мәтіндегі географиялық атауларды еске түсіруіңіз керек. Қай 
облыс, өңір екендігін есіңізге түсіріңіз.
4. Марқакөлдің басты байлығы не?
Мәтінде не туралы айтылғандарды еске түсіріп, жауап берген уақытта «не?» сұрағы 
арқылы берілгендіктен, жауап беретін кезде атау тұлғада қоюды ескерген жөн. Мәтінде 
мынадай мәлімет келтірілген: «Басты байлығы – халық «майқан» деп атайтын қызыл балық. 
Айналасындағы орманда аңдар мен құстардың 60-қа жуық түрі тіршілік етеді. Қазір Марқакөл 
көлі мен оның төңірегіндегі орманды алқап қорыққа айналдырылған. Өлкенің өсімдіктер мен 
жануарлар дүниесі қорғауға алынған».
Жауабыңызда «қызыл балық, аңдар мен құстар, өсімдіктер» сөздерінің барлығын бір сөйлемге 
біріктіруіңізге болады.
5. Табиғатты қорғау үшін не істеу керек?
Бұл сұрақ өз көзқарасыңызды білдіруіңізді талап етеді. Төмендегі мәліметтерді басшылыққа 
алыңыз:
- табиғат байлықтарын: орман-көлдерді, тау-кенді қорғау;
- табиғат аясында тіршілік ететін аң-құстарға қамқорлық жасау;
- табиғатты адам игілігіне жұмсау үшін, оны тілсіз жаулардан қорғау. Анықталған тірек-
сөздермен сөйлем құраңыз.
5-нұсқа
Компакт-дискіден аудиожазбаны тыңдаңыз.
Мазмұндама мәтінін екі рет тыңдайсыз.
Мәтін мазмұнына сәйкес жоспар құрыңыз.
Мазмұндама соңында берілген мәтін мазмұнын ашатын 5 сұраққа жазбаша 
жауап беріңіз.
Прослушайте аудиозапись на компакт-диске.
Прослушайте текст изложения два раза.
Составьте план изложения в соответствии с содержанием текста. 
Письменно ответьте на 5 вопросов, раскрывающих содержание текста.

жүктеу/скачать 3,42 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: