Тіл және әдебиет кафедрасы
Қазақ тілін оқытудың инновациялық технологиялары
жүктеу/скачать 76,07 Kb.
|
Педагогика ЖАҢА ПЕД ТЕХНОЛОГИЯЛАР
| Қазақ тілін оқытудың инновациялық технологиялары
Қазіргі кездегі жаңалықтар білім беру жүйесіне жаңа технологияларды әкелгені баршамызға белгілі. Оған білім стандарты «Инновация» ұғымы туралы ғалымдар әр түрлі анықтамалар берген. Мысалы, Э.Роджерс инновацияны былай түсіндіреді: «Инновация – нақтылы бір адамға жаңа болып табылатын идея» десе, ал Майлс: «Инновация - арнайы жаңа өзгеріс. Біз одан жүйелі міндеттеріміздің жүзеге асуын, шешімдерін күтеміз», - дейді [1, 25]. «Инновация» термині латын тілінен алынған, ол «жаңару», «жаңалық», «өзгеру» дегенді білдіреді. ХІХ ғасырдың 30-жылдарында Еуропада жаңа саласы, жаңашылдық ғылым пайда болып, ал 50-жылы педагогикалық инновация қалыптасты [2, 26]. Ғалымдар Т.И.Шамова, П.И.Третьякова «Инновация» дегенді былай түсіндіреді: «Жаңа мазмұнды ұйымдастыру, ал жаңалық енгізу дегеніміз – тек қана жаңалықты енгізу, қалыптастыруды анықтайды, ал «жаңаша» деп жаңаның мазмұны, оны енгізудің әдіс-тәсілі мен технологиясын қамтитын құбылыс» делінген [3, 65]. Қазақстанда ең алғаш «Инновация» ұғымына қазақ тілінде анықтама берген ғалым Немеребай Нұрахметов. Ол: «Инновация,инновациялық үрдіс деп отырғанымыз – білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасау, меңгеру, қолдау және таратуға байланысты бір бөлек қызметі» деген анықтаманы ұсынады. Н.Нұрахметов «Инновация» білімнің мазмұнында, әдістемеде, технологияда, оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастыруда, мектеп жүйесін басқаруда көрініс табады деп қарастырып, өзінің жіктемесінде инновацияны, қайта жаңғырту кестесін бірнеше түрге бөледі: жеке түрі; модульдік түрі; жүйелі түрі. Ендеше «инновация» ұғымы – педагогикалық сөздік қорына ежелден енген термин. Ол кейбір ғалымдардың еңбектерінде «жаңа», «жаңалық енгізу» деп көрсетілсе, кейбіреулер оны «өзгеріс» деген терминмен анықтайды. Қазіргі күні инновация деп көбінесе жаңа технологияларды, әдістер мен құралдарды жасау және қолдануды айтса, сонымен бірге жаңа идеяларды, прцестерді бірлікте жетілдірудің де жүйесі. Сондықтан оқыту мен тәрбиедегі жаңа технология инновациялық идеяларды енгізу, жаңарту нысаны болып табылады. Қазір «жаңа, өзгеру, жаңаша» деген мағынаны білдіреді және дәл қазіргі заманға да «жаңа, жаңаша өзгерудің» мазмұны терең және анық екендігі белгілі. Бұл әдістеменің негізінде тіл үйренушінің дербес қабілеті, белсенділігін қалыптастыру, оқыту материалдарын өзінше пайдалану арқылы танымдық белсенділігін арттыру алға шығады. Мұның ерекшеліктері негізінен мыналар: - тіл үйренушінің белсенділік іс-әрекетін дамыту; - оқыту мен үйретудің өзара үйлесімділігін қалыптастыру; - мұнда тіл үйренушінің дербес қабілетін дамытуға көмек беру; - тіл үйренушінің танымдық үрдіске белсенді қатысуын анықтау мүмкіндігі; иялық технологиядан іздену, әлемдік білім кеңістігіне ену жұмыстарын жатқызуға болады. Мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқыту үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді. Осы міндеттерді іске асыру мақсатында білім беру саласы қызметкерлерінен оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыруын, сондай-ақ қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды меңгерген, психологиялық-педагогикалық диагностиканы қабылдай алатын педагог-зерттеуші оқытушы болуын қажет етіп отыр. Қазіргі таңда 80-нен астам педагогикалық технологиялар қолданылып жүр. Оқытудың жаңа технологиясы дегенде, ең алдымен «инновация», «технология» ұғымдарына тоқталған жөн. Инновациялық технологиялар жоғары оқу орнында тілдік білім сапасын арттырып, қарым-қатынаста еркін қолдана алу мүмкіндіктеріне жол ашады: әр сабақта қазақ тілін игертуге қатысты интерактивті әдістерін қолдану; әр студенттің психологиялық ерекшеліктерін ескеру, қазақ тілді үйренуге деген ынтасы, зейіні, қызығушылығына көңіл аудару; міндетті деңгейдегі білімді қалыптастыра отырып, мүмкіндік деңгейлерін ашу; инновациялық технологияларды сынау арқылы тиімділігін арттыру, жоғары оқу орын жағдайына бейімдейді. Еліміздің білім беру саласында соңғы жылдары жақсы нәтижелерімен белгілі бола бастаған жаңа педагогикалық технологиялар баршылық. Соның ішінде төмендегілерді атап айтқымыз келеді: - дамыта оқыту; - деңгейлеп оқыту технологиясы; - модульдік оқыту; - проблемалық оқыту; - қатысымдық технологиясы; - сын тұрғысынан ойлауды дамыту; - сатылай комплексті талдау; - жобалау технологиясы; - тірек сигналдары технологиясы; - саралап даралап оқыту. Тіл үйрету жұмысы - өте күрделі үдеріс. Оқущылар қазақ тілі сабағында тек тіл үйреніп қоймайды, олардың сабақ үдерісінде қазақша ойлау дағдылары қалыптасып, өмірге өзіндік көзқарасы айқындалып, ұғым-түсінігі кеңейеді. Сондықтан да мұғалім әр оқушының қабілетін, қазақ тіліне деген көзқарасын білуі керек. Жоғарыда аталған инновациялық технологиялардың ішінде тіл үйретуде қайсысы тиімдірек екендігіне тоқталсақ. Қазіргі таңда қазақ тілін үйретуде оқытушылар жаңа инновациялық технологияларды сабақ барысында пайдалана отырып, сабақтың сапалы әрі қызықты өтуіне ықпалын тигізуде. Қазақ тілін оқытуда инновациялық технологияларды қолданудың мазмұндық ерекшеліктері мен тиімділігі тоқталған жөн. Қазіргі жаңа технологиялардың алдарына қоятын мақсаты – тіл үйренушілердің дербес ерекшеліктерін ескере отырып, өз бетінше ізденуін, шығармашылығын арттыруды көздейді. Әр мұғалім өзінің кәсіби қызметінде балалардың білім беру қажеттіліктерін ескереді: егер сабақтың тақырыбы жақсы меңгерілсе, дамушы және озық сипаттағы материал қосылады; егер жекелеген оқушылар нашар меңгерсе, жеке жұмыстар жүргізіледі, игерілмеген тақырыпты толтыру үшін жеке-топтық сабақтар ұйымдастырылады. Тапсырмаларды мұғалім тарапынан оқушыға көмек көрсету дәрежесі бойынша, тапсырманы орындау кезінде оқушының дербестік дәрежесі бойынша саралау шешуші рөл атқарады. Бұл әсіресе әлсіз оқушылар үшін өте маңызды. Мұғалімнің міндеті-бұл оқушыларды орта деңгейге жеткізу, оларға ұтымды ақыл-ой әрекеттерін үйрету. Уақыт өте келе оқушылардың тәуелсіздік дәрежесі артып, мұғалімнің көмегі төмендейтіндей жұмысты ұйымдастыру[9, 85]. Зерек оқушыларға үлкен қиындық тапсырмалары, шығармашылық сипаттағы стандартты емес жұмыстар қажет. Бұл олардың оқу мүмкіндіктерін барынша жүзеге асыруға мүмкіндік береді, сондықтан мұғалім балаларды әртүрлі конкурстарға тартуы, стандартты емес сабақтар (пәнаралық байланыстары бар сабақтар, әдеби-музыкалық композициялар, концерттік сабақтар) өткізуі, оқытудың жаңа формалары мен әдістерін, ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдануы, оқушылардың танымдық қызығушылығын арттыру үшін ойынды қолдануы керек. Мұғалім оқушылардың уақыты мен уақытын тиімді пайдалануға ұмтылуы керек. Сабақтар қол жетімділік, ғылым, даралық, сабақтастық принциптеріне негізделген; коммуникативті дағдылар мен дағдыларды, ойлау логикасын дамытады. Мұғалім жан-жақты дамыған тұлғаны қалыптастыруға бағытталған әр сабақтың тәрбиелік әлеуетін пайдалануы керек, оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту үшін перспективалық әдістемелік әдістерді қолдануы керек: кластерлер, инсерт, кестелерді толтыру, аялдамалармен оқу, бірлескен іздеу, кросс-пікірталас, дөңгелек үстел; ТРИЗ элементтерін қолданыңыз (өнертапқыштық есептерді шешу технологиялары): "таң қалдырыңыз!"(қазақтың көрнекті қайраткерлерінің өмірбаянымен танысқан кезде), " қатені ұста!»; классикалық лекциялық оқыту, аудиовизуалды техникалық құралдармен оқыту, тесттер, Жоба әдісі[5, 64]. Жаңа технологияларды қолдану: - балалардың қызығушылығын арттырады және тереңдетеді; - оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дербес танымдық іс-әрекет (оқуға баулу, қызығушылығын дамыту, ой-өрісін кеңейту), сыни ойлау саласында құзыреттілікті қалыптастыру жолымен дамытады; - оқушыларға үлкен көлемдегі ақпаратпен жұмыс істеу дағдыларын, зерттеу дағдыларын (мәселені көру және оны шешу жолдарын анықтау), коммуникативтік дағдыларды (топтарда жұмыс істеу) меңгеруге көмектеседі. Инновациялық технологияларды пайдалана отырып оқыту нәтижесінде оқушылардың ойлау белсенділігі артады, оқушылардың қазақ тілі бойынша білімдерін, іскерліктері мен дағдыларын меңгеруі қамтамасыз етіледі. Қазіргі оқушы әртүрлі ақпарат түрлерін қолдана білуі, қоғамда әлеуметтенуі керек. Сондықтан инновациялық технологияларды қолдану бүгінгі күнге дейін өзекті болып табылады, өйткені көптеген адамдар үшін ақпараттық кеңістік қол жетімді, қызықты және пайдалы. Инновациялық технологияларды қолдана отырып, мұғалім зерттелетін пәнге қызығушылықты арттыруға және тереңдетуге мүмкіндік алады, ал өз кезегінде қарапайым жалпы білім беретін мектептің оқушысы оқуға ынталандыратын инновациялық жағдайларда жұмыс істей алады. Мұндай технологиялар мен олардың әдістерін қолдану оқушылардың оқуға деген қызығушылығын арттырады, табысты оқу іс-әрекетінің мотивациясын арттырады, өз қызметінің нәтижелері үшін жеке жауапкершілікті қалыптастырады, оқушылардың жеке жас ерекшеліктерін ескереді, яғни оқуды тұлғаға бағытталған етеді. Сабақта және сабақтан тыс уақытта сабақпен өзара іс-қимыл жасау, сабақта білім алушылардың ынтымақтастығын қамтамасыз ету үшін мұғалім сенім атмосферасын, мұғалім мен оқушы арасындағы өзара сыйластықты қалыптастырады, оқушыларды белсенді дербес қызметке тартады. Семинар, сабақ-зерттеу, сабақ-сынақ сияқты жұмыс түрлеріне ерекше орын беруге болады. Олар материалды шығармашылық тұрғыдан түсінуге, оқушылардың білімді игерудегі тәуелсіздігін тәрбиелеуге, монологиялық сөйлеу дағдыларын қалыптастыруға, тілдік материалды талдауға үйретеді. Сынақ сабақтарында топтық жұмысты жүзеге асыруға болады, бұл ұжымшылдыққа тәрбиелеуге ықпал етеді, оқушылардың жеке ерекшеліктерін ашуға және көрсетуге жағдай жасалады. Сонымен қатар, мұндай сабақта оқушы – оқушылар арасындағы ынтымақтастық атмосферасы қалыптасады, ал кеңесшілер мен ассистенттердің тексеру кезеңіне қатысуы мұғалім – оқушылар арасындағы ынтымақтастықты қамтамасыз етеді. Мүмкіндіктері мен бейімділігі әртүрлі жекелеген оқушылардың білім беру қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін балаларды әртүрлі шығармашылық конкурстарға тартады: эссе конкурстары, жобалар, зияткерлік ойындар, оқырмандар конкурстары, олимпиадалар, әртүрлі деңгейдегі тіл білімі ойындары. Мұғалімдер өздерінің кәсіби қызметінде қиындықтарға тап болады: жекелеген оқушылардың оқу және танымдық іс-әрекеттің қиындықтарын жеңе алмауына, толыққанды балалар өмірінің алаңдаушылығына, үлкендігіне байланысты оқушылардың оқуға деген қызығушылығы мен білімге деген қажеттілігін дамыту әрдайым мүмкін емес балаларға үйренуге және есте сақтауға қажет мектеп материалы. Іс-әрекеттің пайдалы мотивтерін жаңарта отырып, оқу материалын құрылымдай отырып, әртүрлі психикалық білімді уақтылы ауыстыра отырып, жалпыадамзаттық қажеттіліктерге (оқу материалының жаңалығы, практикалық ойын-сауық, материалдың сәйкессіздігі) және оқушылардың жас және жеке ерекшеліктеріне сүйене отырып, оқуға деген ұмтылысты ынталандыру маңызды[5, 213]. Осылайша, қазақ тілін оқытудың дәстүрлі және жаңа әдістемелерін үйлестіре отырып, мұғалім балаларға ана тілін сүюге, құрметтеуге, білуге баулуға мүмкіндік алады. Қазақ тілі сабақтарында инновациялық технологияларды қолдану пәнді оқыту сапасын едәуір арттыруға мүмкіндік беретіні сөзсіз. Оқытудың жаңа технологияларының бірі – модульдік оқыту технологиясы. Модульдік оқытудың өзегі – оқу моделі. Модульдік оқыту – оқушының өз бетінше жұмыс істей алу мүмкіндігін дамыту. Модульдік технология әдісі бойынша әр сабақта тек қана ақпаратты игеру емес, сонымен қатар қабылдаған ақпаратты өңдеу ептілігі мен дағдылары қалыптастырылады. Оқу процесін модульдік принцип негізінде ұйымдастыру дегеніміз – ол оқу жылын модульге бөлу, яғни оқу пәнін ірі тарауларға бөліп, сонымен қатар әр тараудың мазмұны, білімі мен ептілігі анықталып, сол модульді меңгеруге қажетті бақылау және орындалған жұмыс туралы есеп беру әдістерін қарастырады. Модульде оқу уақытының басым бөлігі студенттердің өз бетімен жұмыс ісеуіне жұмсалады. Алған білімдері күнделікті бақылау, тексеру әдістері арқылы анықталып тұрады. Күнделікті бақылау нәтижесінде, пән бойынша рейтинг және аралық бақылау жүргізіледі [4, 65]. Қазақ тілін тіл үйренушілерге оқытуда модульдік технология элементтерін қолданудың тиімділігіне тоқталсақ: біріншіден, білім деңгейі әр түрлі студенттермен жеке тұлғалық жұмыс ұйымдастыру жүйесін жүргізуге бағытталады; екіншіден, оқу үрдісінде студент әр деңгейлі жұмыстарды таңдауда, бағаланатын тапсырмаларда айқындауда, жоғары ұпаймен бағаланатын күрделі тапсырмаларды орындауға, қорытынды бақылау тапсырмаларына алдын ала дайындалуға мүмкіндік алады; үшіншіден, технологиялық картада күрделі тапсырмаларды, сөздік қорын қолдану арқылы оқу үрдісінің тиімділігі жоғарлайды. Модульдік технология жаңа және қалыптасқан дәстүрлі әдістерді сабақтастырып қолдануымен қызықты әрі тиімді. Қазақ тілін оқытуда жаңа технологиялардың бірі – деңгейлік оқыту. Деңгейлік оқытудың басты ерекшелігі – білім беру, оқыту, үйрету үдерісін топтап, жіктеп бөледі. Білім беру, дағды мен білік қалыптастыру классикалық әдіс негізінде болса, инновациялық әдісте керісінше алдымен дағды мен біліктілік, соңынан білімін жинақтау ұстанымын алға шығарады. Әрбір деңгейге арналған лексика – грамматикалық минимумы болады, үйренуші әрбір деңгейдегі білімін өзі бақылайды, ондағы оқу материалдары бір деңгейден екінші деңгейге қарай күрделеніп отырады. Деңгейлік оқыту бойынша әрбір деңгейдің өз әдістемелік мақсаты, әрбір деңгейдің тілдік, әлеуметтік лингвистикалық және дискурсивтік қызметі болады. Соңғы 5-6 жыл көлемінде тіл үйренушілердің жаңа топтары пайда болды, тілді оқытудың және үйренудің жүйесі өзгерді, бұрынғы оқыту процесіндегі субьект үйренуші және белсенді үйренуші қалыптаса бастады. Деңгейлік оқытудың негізгі ұстанымы – тілдік қолданыстардағы сөздерді күнделікті тұрмыс-тіршілік жағдайларында пайдалана білуден бастап, белсенді үйренушіге дейін қалыптастыру болып табылады. Осы негізде тілдік кәсіби біліктілікті үйрету бағытында жүйе қолданылып келеді. Әсіресе тіл үйренушілерді оқытуда деңгейлік оқыту технологияны қолданудың тиімділігі әрбір деңгейге арналған лексика – грамматикалық минимумы болады, үйренуші әрбір деңгейдегі білімін өзі бақылайды, ондағы оқу материалдары бір деңгейден екінші деңгейге қарай күрделеніп отырады. Тілді жылдам әрі сапалы меңгертуде, оны кез келген ортада еркін тілдік қатынасқа түсе алатын дәрежеге қатысымдық технологиясы арқылы ғана қол жеткізуге болатындығы бүгінде дәлелденіп отыр. Дүние жүзінің әдістеме ғылымында үлкен жетістіктерге қол жеткізіп жүрген қатысымдық бағытты ұстану бүгінгі күннің өзекті мәселелерінің бірі. Қазақ тіл білімінде қатысымдық әдістің негізін қалаған профессор Ф.Оразбаеваға жүгінсек, «Қатысымдық әдіс дегеніміз – оқушы мен оқытушының тікелей қарым-қатынасы арқылы жүзеге асатын; белгілі бір тілде сөйлеу мәнерін қалыптастыратын, тілдік қатынас пен қағидалардың жүйесінен тұратын; тіл үйретудің тиімді жолдарын тоғыстыра келіп, тілді қарым-қатынас құралы ретінде іс жүзінде асыратын әдістің түрі» [5, 174]. Сөйлеу үшін оқушы тілдік көрсеткіштер мен сөйлеуде жұмсалатын тұлғалардың тіркесу заңдылықтарын білуі, тілдік құралдарды қолданудың амал-тәсілдерін меңгеруі қажет. Сөйлеу кезінде тілдік тұлғалардан бұрын қатысымдық тұлғаларға, әсіресе олардың байланысу, қолданылу жолдарына, амалдарына ерекше назар аударылады. Мұнда тілдің кіші, үлкен, дара, күрделі бөлшектерінің бәрі бір ортақ мақсатқа – сөйлей білуге, айтар ойды жеткізуге жұмсалады. Сөйтіп адамдардың тілдік қарым-қатынасы жүзеге асады, сөйлесім, тілджесім өз нәтижесін береді. Қатысымдық технологияны қолданудың тиімділігі, алдымен тілді оқытуда үйренуші мен үйретушінің арасында бір-бірімен көзбе-көз кездесу, ауызба-ауыз тілдесу, яғни тікелей қатынас жиі болса, сөйлесім әрекеті де ұтымды жүзеге асатындығы, сөйлеуді үйрету барысында қатаң талаппен сұрыпталған лексикалық, фонетикалық, грамматикалық минимумдар мен сөздік материалдар алынатындығы болып отыр. Тілді меңгертуде тиімді саналатын жаңа технологияның бірі – тірек сигналдары арқылы оқыту технологиясы. Сабақтың қатысты материалдар ірі мөлшерде енгізіліп, блоктарға бөлінеді. Оқу материалы тірек схема-конспектілер түрінде беріледі. Тірек белгілері арқылы оқыту технологиясы төмендегідей мақсаттарды көздейді: - білім, білік, дағдыны қалыптастыру: - барлық баланы оқыту; - оқытуды жеделдету. Бұл технологияның қазақ тілін оқытуда тиімділігі: үнемі қайталау, міндетті кезеңдік бақылау, блокпен оқыту, тіректі қолдану, жеке бағдарлы қарым-қатынас, ықпал; ізгілендіру, ерікті оқыту; оқыту мен тәрбиенің бірлігін қолдана отырып жүргізетіндігі. Ал проблемалық (мәселелік) оқыту тіл үйренушілердің ойын, шығармашылығын, өзіндік іс-әрекет арқылы танымын дамытуға үлесін қосады. Қазіргі кезде студенттерге ақпараттар көп берілуде, сондықтан да берілетін ақпараттар жүйелі, мазмұнды болуын қажет етеді. Проблемалық оқытудың мақсаты – студент пен оқытушының іс-әрекеті, мәелені түсіне білуі шешім үрдісінде біріге алуы болып саналады. Мұнда студент тек білімнің, іскерлігінің, дағдысының жүйелілігін ғана емес, ақыл-ойының жоғары дәрежеде қалыптасуына, өз бетінше білім тереңдетуге септігін тигізеді. Проблемалық оқыту оқушының теориялық және тәжірибелік іс-әрекетінен жаңалық ашып отыруын қадағалайды. Мұнда да тапсырманы орындау, іздену студенттің еншісінде болады, ал оқытушы тек бағыт беруші ретінде болады. Инновациялық әдіс-тәсілдерді қолдануда оқытушы сабақты дайын күйінде бағалайды, әрбір білім алушының өзі ізденіп, ғылыми негіздерін өз бетінше игеріп, ғылыми зерттеуді көздейді, ал оқытушының негізгі міндетіне білім алушының іс-әрекетін бақылау жатады[9, 68]. Қазақ тілін оқытуда инновациялық технология әдіс-тәсілдері оқушылардың тілге деген қызығушылығын, талпынысын арттырып, өз ізденістері мен шығармашылық деңгейлерін дамытуға жол ашу болып табылады. Қазақ тілін оқыту үрдісінде жаңа технологияларды енгізу төрт кезеңнен тұрады: І. Тілге қатысты жаңа идеяны іздеу; Инновацияларды ұйымдастыру, жаңалықтарды іздестіру. ІІ. Жаңалықтарды ұйымдастыру; ІІІ.Жаңалықтарды енгізу, яғни жаңа инновациялық әдіс-тәсілдерді пайдалану; ІV. Жаңалықтарды бекіту. Білім беруді ізгілендіру технологиясы (Ш. А. Амонашвили бойынша). Білім беруді ізгілендіру технологиясының негізін қалаған Ш. А. Амонашвили. Мақсаты: баланың жеке қасиетін аша отырып, азамат етіп тəрбиелеу. Баланың жаны мен жүрегіне жылылық ұялату, танымдық күшін қалыптастыру жəне дамыту, білімін кеңейтуге, тереңдетуге жағдай жасау. Ерекшеліктері: 1. ынтымақтастық педагогикасы тұжырымдалады; 2. бала психикасы дамуға, есеюге жəне еркіндікке құштарлығын қалыптастыру; 3. əсемдікті, əдемілікті сезіну, қабылдау; 4. рухани жетілдіру; 5. ізгілікті, жеке қарым-қатынас жасау; 6. ата-анамен бірлесіп жұмыс істеу; 7. оқыту мен тəрбиелеудің бірлігі[7, 213]. Проблемалық оқыту технологиясы. Проблемалық оқыту технологиясының негізгі мақсаты – оқушыны өз бетімен ізденуге үйрету, олардың танымдық жəне шығармашылық икемділіктерін дамыту. Проблемалы оқыту технологиясының ерекшелігі де оқушының белсенділігін арттыру жəне оқу материалдарын баланы қызықтыратындай құпиясы бар мəнге жеткізу. Себебі, оқушы материалдарды сезім мүшелері арқылы қабылдап қана қоймайды, білімге деген қажеттілігін қанағаттандыру мақсатында меңгереді. Тірек сигналдары бойынша оқыту технологиясы (В. Ф. Шаталов бойынша) Тірек белгілері арқылы оқыту технологиясының негізін қалаған В. Ф. Шаталов. Мақсаты: əр оқушының білім, білік, дағдыны қалыптастыру, жеке ерекшеліктерін ескере отырып, барлық балаларды оқыту, жеделдете оқыту. Принципі: - үздіксіз қайталау, кезеңдік бақылау, ірі блоктар бойынша оқыту, тірек сигналдарын пайдалану, əрекет негізіне бағыттау; - жекелей əрекет жасау; - ізгіліктілік; - күш түсірмей оқыту; - түзету, жетістікке жетелеу, болашағын ашу, өсуге ұмтылдыру; - жетістіктің жариялылығы; - тəрбие мен оқытуды байланыстыру. Технологияның мазмұндық ерекшелігі: 1. материалдар ірілендіріп беріледі; 2. блоктық түрде беріледі; 3. оқу материалын тірек сызбалары – конспектілеу арқылы беру; 4. берілетін ақпаратты, ойды айқын бейнелейтін тірек конспектісі. Ұжымдық оқыту технологиясы Мақсаты: əр оқушының қабілетін дамыту, еңбек етуге баулу ұйымшылдық қабілеттерін ояту, ынтымақтастыққа тəрбиелеу. Өзінөзі басқаруға, байқампаздыққа жетелеу. Ерекшелігі: 1. Жекелей оқыту. 2. Жұптық оқыту. 3. Топтық оқыту. 4. Ұжымдық. Оқушы-оқушы, оқушы-оқытушы, оқушы-үйретуші міндеттерін атқарады. Талаптары: - Əр оқушының еңбегі пайдалы болуы керек. - Өзінің ғана емес, басқаның да еңбегіне жауапкершілікпен қарау. - Өзі оқи отырып өзгені оқыту. - Түсінбегенді түсіндіру, меңгергенше меңгерту. Технологияның жүргізілу кезеңдері: 1. Тапсырмаларды даярлау кезеңі: - берілген тапсырмамен танысу; - шағын бөлімдерге бөлу; - əр бөлімдерге ат қою; - жоспар құру; - жоспарға сүйене отырып, текст мазмұнын меңгерту; - тексеру сұрақтарын даярлау. 2. Тапсырман екінші оқушыға түсіндіру кезеңі: - тақырыптың мақсаты не? - жоспармен таныстыру; - мазмұнын түсіндіру; - бақылау сұрақтары бойынша түсінгенін зерттеу. 3. Өз бетінше жаттығу жазу, тəжірибе жасау, есеп шығару, шығарма жазу, түсінгенін баяндау кезеңі. Тəрбиелік мəні: 1. өзін-өзі басқару; 2. өзіне-өзі қызмет ету; 3. жауапкершілікті сезіну; 4. басқаның еңбегін бағалай білу; 5. ұқыптылық; 6. белсенділік; 7. адалдық; В. Т. Кабуш технологиясы. Тəрбиеленуді ізгілендіру жүйесі. (Т. М. Мəжікеевтің құрастыруы бойынша) Мақсаты: 1. Оқушылардың бойында өзін-өзі жетілдіру, қабілетін, қызығушылығын дамыту жəне өзін-өзі тану қажеттіліктерін қалыптастыру. 2. Адам + қоғам мүшесі + тұлға + азамат тізбегін жүзеге асыру. 3. Азаматтық тəрбие, əлем мəдениетін, құқықтық мəдениетті қалыптастыру. Тұжырымдамалық негізі: 1. Тəрбиенің ізгіліктілік жүйесі. 2. Тəрбиенің адамгершілікті жəне демократиялық сипаты. 3. Тəрбиеннің мақсаты + оқушылар қызметі + ізгіліктілік қызметін жүзеге асыру. 4. Ынтымақтастық-еңбектестік-серіктестік-достық жəне олардың постулаттары. Мазмұнының ерекшелігі: 1. Жанұялық тəрбие беру. 2. Жалпыадамдық мораль жəне мəдениетке тəрбиелеу. 3. Салауатты өмір салтын қалыптастыру. 4. Өзіне дұрыс қарым-қатынас орнату. 5. Азаматтық жəне ұлттық, əлеуметтік мəдениетке жетелеу. 6. Өмірге қабілеттендіру. Əдістемелік ерекшелігі: 1. Тəрбие негізгі рөл атқарады. 2. Болжаған жетістікке жету жолында үздіксіз, тізбекті жұмыс жүргізіледі. 3. Кез келген балаға сенімділікпен қарау. 4. Күштеусіз, зорлықсыз тəрбиелеу. 5. Тұлғаны өзіне-өзінің дұрыс карым-қатынасын орнату. 6. Еркіндік. 7. Шығармашылыққа жетелеу. 8. Ізгілікті ойлауға үйрету. Деңгейлеп саралап оқыту технологиясы Деңгейлеп саралап оқытуда негізделген технология дамыта оқыту идеясын жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Өйткені ол оқушының ойлауын, елестету мен есте сақтауын, ынтасын белсенділігін дағдысын, білім сапасының дамуын қамтамасыз етеді. Мақсаты: əр оқушыны оның қабілеті мен мүмкіндік деңгейіне қарай оқыту. Оқытуды оқушының əр түрлі топтарының ерекшелігіне сəйкес бейімдеу, ыңғайлау. Ерекшелігі: 1. Таланттылар өздерінің қабілеті мен икемділігін одан əрі бекіте түседі, əлсіздер оқуға ниет білдіріп, сенімсіздіктен арылады. 2. Оқушылардың оқуға деген ынтасы артады. 3. Білім дəрежесі бірдей топтарды оқыту ісі жеңілдейді. Міндетті нəтижелерге негізделген деңгейлеп-саралап оқыту технологиясы мынадай ерекшеліктерімен – білімнің базалық деңгейінің барлық оқушылар үшін міндеттілігі, оқушыларға берілген тапсырманың саралануы, тапсырма оқушының күші жететіндей жəне қолайлы болуы шарт, білімнің базалық деңгейі оқытудың қазіргі заманғы педагогикалық технологиясының механизмі ретінде оқушының бірте-бірте өрістей дамуына мүмкіншілік жасау тиіс, оқушыға оқу деңгейін таңдауға ерік беру, оқушы өз мүмкіндігіне орай тек міндетті деңгейден кем емес білім алуға еріктілігімен сипатталады[3, 243]. Дидактикалық бірліктерді ірілендіру технологиясы (Эрдниев технологиясы) Мақсаты: математикалық білімнің оқушылардың интеллектісін дамыту мен өзін-өзі дамытудың басты шартын қамтамасыз ететін тақырыптардың неғұрлым жетілген жүйесін жасау /тақырыпты ірілеп, топтап өтеді/. Ерекшелігі: 1. Өзара байланысты амал операциялар, тақырыптар, бір мезгілде беріледі. 2. Есеп құрастыру, шығару, практикалық жұмыстарды жүргізу бірлікте қамтамасыз етіледі. 3. Тура есептерді кері есептермен байланыстыру. 4. Жүйелі де тиянақты білім беру. 5. Берілген тапсырманы баланың ойлау қабілетін дамытуға ықпалын қамтамасыз ету. Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау технологиясы Сын тұрғысынан ойлау – сынау емес, шыңдалған ойлау. Бұл деңгейдегі ойлау тек ересек адамдарға, жоғары сынып оқушыларына ғана тəн деп ойлау аса дұрыс түсінік емес. Жас балаларың да бұл жұмыста дұрыс ұйымдастырған жағдайда өз даму деңгейіне сəйкес ойы шыңдалып, белгілі бір жетістіктерге жетері сөзсіз. «Сын тұрғысынан ойлауды дамыту» кез келген ұстазға сапалы сабақ беруге мүмкіндік береді. Атақты қытай ойшылы Конфуций «танымның үш жолы бар: ең оңайы – еліктеу, ең ащысы – тəжірибе, ең мəртебелісі – ойлау» деген екен. Демек, сол əдіс-тəсілдерді меңгертіп, ішінен қажеттісін таңдау арқылы əр сабақтың мақсатміндеттерін тиімді де оңтайлы жолмен жүзеге асыруға мүмкіндік мол. «Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау» сабақтарында мына мəселелерге назар аударылады: 1. Сабақты белсенді өткізіп, əр баладан еркін жауап алуға жағдай жасау 2. Қиялын дамыту үшін «менің ойымша» деген жауапқа дағдыландыру. 3. Тіл байлығын дамыту үшін қалайда жауапты соңына дейін тыңдау. 4. Жеке тұлға ретінде «мен» деген рөлін көтеру, өз пікірін қалыптастыру. Бұл жүйенің бір ерекшелігі – кез келген ақпараттың жан-жақты ой елегінен өткізіп барып қабылданатындығы. Екінші бір ерекшелігі – білім көбіне жеке емес, топтық не ұжымдық талқылаулар түрінде игерілетіні. Дамыта оқыту жүйесі сияқты «Сын тұрғысынан ойлауды дамыту» бағдарламасының да негізгі қағидалары мен мақсат-міндеттері дамытып-тəрбиелей отырып, шығармашыл тұлға қалыптастыруға бағытталған. СТО бағдарламасы балаларға мынандай мүмкіндіктер береді: 1. Мұғалімге тəуелділіктен арылып, өзінің білім игеру қызметін өздері басқаруға; 2. Білім қажеттілігі мен маңыздылығын түсініп, қажетті ісəрекетті белсене жəне өз бетінше орындауға; 3. Жеке ерекшелігі мен қабілетіне сай тапсырмаларды өзі таңдап, іздеп тауып, белсене орындауға; 4. Білім мен мəдени құндылықтарды игеру ісін топтасып жəне ұжымдасып мұғалім көмегінсіз, дербес атқаруға; 5. Құр мəлімет алумен шектелмей, сабақ барысында өз пікірін ашық айтып өзара сұхбат жүргізуге; 6. Ой өрісі ғана емес жəне əлуметтік жағынан өздерін-өздері дамытып тəрбиелеуге жетелейді. ТРИЗ технологиясы. ТРИЗ (Өнертапқыштық тапсырмаларды шешу теориясы) Бұл технологияның негізгі мақсаты – оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту, қалыптан тыс ойлайға үйрету. Демек, жаңа нəрсе ойлап табу, сол арқылы жетістікке қол жеткізу деп түсіну керек. Шығармашылық қабілеттер шығармашылық елес, шығармашылық ойлау арқылы қалыптасады. Шығармашылық ойлау деп ойдың жылдамдығы, икемділігі, тапқырлығы, дəлдігі алынады. Осы технологиямен жұмыс істеу барысында тез ойлап, жылдам шешім қабылдауға шорқақ балалар жыл аяғында шапшаң жауап беруге үйреніп, тапқыр, қызықты шешімдер құруда жетістіктерге жете бастайды. Дамытушылық мақсаттағы ойындар. 1. «Ол не?» (сипаттама бере білуге үйрету) оқушы өзінің əкелген затына ауызша сипаттама береді. Мысалы: Менің затым дөңгелек. Ол секіреді. Резеңкеден жасалған. Үлкені, кішісі болады. Оны балалар өте жақсы көреді. 2. «Қарама-қарсылықты шешу». Бір қарағанда жағымсыз болып көрінетін кейбір оқиғалардың «пайдалы» жағын көруге тырысу. Мысалы: «Төбелес». Жақсы жақтары: өзімді қорғадым; əлсіз досымды қорғадым; күшті екендігімді дəлелдедім; шындық үшін күрестім. Жаман жақтары: киімімді жырттым; бетім көгерді; ата-анам ұрысты; жыладым; досыммен араздастым. 3. Шығармашылық деңгейді көтеруге берілетін тапсырмалар. Бір-біріне қосылмайтын, жалғаспайтын заттармен объектілерді байланыстыруға берілетін тапсырмалар. 1. Сиқырлы дəрі ішіп, көзге көрінбейтін болып қалған тышқанды мысық ұстау үшін не істеуі керек деп ойлайсың? Жауаптың үлгісі: – Ол үшін мысық еденге ұн сеуіп қоюы керек, сонда ізі түсіп қалады. - Төбеден ұнды себелеп тұруы керек. - Үлкен-үлкен дəндермен тамақтандыру керек. Сонда үлкейіп көрінеді, т.б. 4. Ой шабуылы (Дүниетануда). – Жаңбыр, қар, кемпірқосақ – бұлар шын табиғи құбылыстар. Енді фантастикалық табиғи құбылыс ойла. Инновациялық технология беретін нәтижелері: түрлі әдістерді пайдаланумен мемлекеттік тілді үйренудің нақты мәнін терең ашуға көмектеседі; студенттердің барлығын сабаққа қатыстыруға мүмкіндік туды; олардың әрқайсының деңгейін анықтауға; студенттерді бағалау мүмкіндіктері мол; студенттерді өз бетінше жұмыс істеуге үйретеді; студенттердің қабілеттері, ұйымшылдықтары, шығармашылық белсенділігі, лексикалық қоры артады; жеке тұлғалық сипатын дамытуға, шығармашылығын шыңдауда, өзінің болашақ кәсібіне сенімі, қызығушылығы арта түседі. жүктеу/скачать 76,07 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|